Analysis of Wayside Shrines in Selected Areas of the Podkarpacki Region

• Autorzy: Lichołai L. , Gargała M. , Pisarek M.

Warianty tytułu

PL

Analiza obiektów małej architektury sakralnej w wybranych miejscowościach woj. podkarpackiego

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

The landscape is inharmonious in most of the suburban areas in Poland. This is a result of the particular way that suburbs developed around Polish cities. Private, semi-public places with recreational features were built as substitutes for public places. Residents of these communities typically have opportunities to spend free time in the company of other residents who can participate in organized groups dedicated to gardening or some type of sports like tennis, horseback riding, golf or other. The suburban landscape often looks like a composite of a traditional urban landscape and a community landscape made up of social clubs. This article examines the characteristics of the modern country club landscape, how it came to be so prevalent, the positive and negative features, and possible future directions. Country club space and the landscape it presents has begun to influence the perception of the wider suburban landscape as well as the quality of life and lifestyle of the local residents. The spatial arrangements of country club landscapes create many problems, however, there are also many positive side-effects like the integration of residents with similar interests, the enhancement of suburban landscapes from the addition of sites of aesthetic value and the creation of places that facilitate social interaction. The problems that can arise from the formation of semipublic spaces, especially in suburban settings, need to be further addressed and examined in greater detail.

PL

W miejscowościach położonych w centralnej części woj. podkarpackiego (Wiercany, Wola Zgłobieńska, Boguchwała, Głogów Młp., Husów) zinwentaryzowano łącznie 117 obiektów małej architektury sakralnej, w tym 89 kapliczek i 28 krzyży. Zebrane informacje posłużyły do określenia aktualnego stanu zachowania obiektów małej architektury sakralnej na badanym terenie. Zinwentaryzowane kapliczki to najczęściej formy figuralne oraz kapliczki słupowe (kolumnowe). Najwięcej kapliczek poświęconych jest Matce Bożej. Wśród krzyży dominowały drewniane, wysokie, proste w konstrukcji, malowane na brązowy kolor. Drobne elementy architektury sakralnej najczęściej umiejscawiane były na poboczu dróg publicznych lub w obrębie prywatnych posesji. Bardzo często przyzdabiano je sztucznymi kwiatami lub obsadzano trwałą roślinnością bądź otaczano metalowym albo drewnianym ogrodzeniem. Na obszarze badań 54% kapliczek i krzyży posadowiono po II wojnie światowej, w tym zdecydowana większość znajdowała się w Wiercanach i Woli Zgłobieńskiej. Niemniej obiekty te mają niepodważalną wartość historyczną oraz stanowią istotny element krajobraz kulturowego. Potwierdzeniem ich wyjątkowości było wytyczenie w Woli Zgłobieńskiej, Boguchwale i Husowie turystycznych tras rowerowych.

Słowa kluczowe

EN

wayside shrines; wayside crosses; sacred architecture

PL

kapliczka; krzyż przydrożny; architektura sakralna

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
• Czasopismo: Architektura Krajobrazu
• Rocznik: 2014
• Tom: nr 3
• Strony: 78--91
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., tab.

Twórcy

autor

Lichołai L.

• Zakład Architektury Krajobrazu, Pracownia Inżynierii Architektonicznej, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski

autor

Gargała M.

• Zakład Architektury Krajobrazu, Pracownia Inżynierii Architektonicznej, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski

autor

Pisarek M.

• Katedra Agroekologii, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski

Bibliografia

• 1. Adamczyk J., Grabor B., Mazur Z., 2005. Przydrożne kapliczki, krzyże i figury. Balin, Luszowice, Okradziejówka, Płaza, Pogorzyce, Źrebce. Chrzanów: Wyd. Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich. 117.
• 2. Batyk I.M., 2010. Dziedzictwo kulturowe Warmii. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich (2), 35–43.
• 3. Białczak A., 2002. Krzyże i kapliczki przydrożne zachodniej Kurpiowszczyzny. Zeszyty Nauk. OTN, 16, 253–280.
• 4. Cała A., 2007. Krajobraz z sacrum w tle – kapliczki przydrożne jako element krajobrazu wsi opolskich. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – OL PAN, 24–34.
• 5. Fortuna-Antoszkiewicz B., Kimic K., 2007. Miejsce kapliczek i przydrożnych krzyży w krajobrazie terenów wiejskich Mazowsza. Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – OL PAN, 35–47.
• 6. Gajda E., 2003. Szlakiem Głogowskich Kapliczek. Głogów Młp. Wyd. Urząd Gminy, 125.
• 7. Garbacz K., 2009. Na szlaku biłgorajskich kapliczek i krzyży przydrożnych. Wyd. Agencja Wydawnicza PDN Zielona Góra, 350.
• 8. Golonka-Czajkowska M., Maj M., 2006. Kapliczki, krzyże i figury przydrożne. Studium sakralizacji przestrzeni. Wyd. Klingraf Bukowina Tatrzańska, 140.
• 9. Groborz-Mazanek Ż., 2002. Kapliczki, krzyże i figury przydrożne gminy Tarnowiec. Wyd. Apla Kraków, 144.
• 10. Hochleitner J., 2004. Kapliczki Warmii Południowej. Przydrożne obiekty kultu jako element ludowego systemu komunikacji. Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego Olsztyn, Tom 222, 163.
• 11. Holly G., 2012. Krzyże i kapliczki przydrożne na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim. Roczniki Bieszczadzkie, 20, 309–325.
• 12. Kondraciuk, P. „Roztoczański patron”. Kaplice i figury św. Jana Nepomucena w pejzażu kulturowym Roztocza. http://muzeum-zamojskie.pl/825, data pobrania 10.06.2013.
• 13. Janicka-Krzywda U., 1991. Kapliczki i krzyże przydrożne polskiego Podkarpacia. Towarzystwo Karpackie Warszawa, 77.
• 14. Kaczmarczyk U., 2003. Świadkowie przeszłości, czyli kapliczki i krzyże przydrożne w pejzażu gminy Gierałtowice. Wyd. Śląskie ABC Rybnik, 64.
• 15. Kisała G., 2008. Kraczkowskie figury, krzyże i kapliczki. Wyd. Komitet Obchodów Jubileuszu 640-lecia wsi Kraczkowa Łańcut, 76.
• 16. Kisielińska M., 2005. Sokołowskie świątki. Radzyński Rocznik Humanistyczny, 3, 259–262.
• 17. Kozaczyńska B., 2007. Kapliczki, figury i krzyże przydrożne elementem krajobrazu przyrodniczo-kulturowego południowo-zachodniego Podlasia. Przyroda a turystyka we wschodniej Polsce, red. Żabka M., Kowalski R. Wyd. Akademia Podlaska, 256–270.
• 18. Kozaczyńska B., 2010. Mała architektura sakralna w krajobrazie kulturowym Ziemi Łosickiej. Krajobrazy rekreacyjne – kształtowanie, wykorzystanie, transformacja. Problemy Ekologii Krajobrazu. 27, 203–207.
• 19. Liro J., 2012. Obiekty sakralne przy szlakach turystycznych w obszarze górskim na przykładzie Beskidu Niskiego. Peregrinus Cracoviensis (23), 183–197.
• 20. Matus I., 2007. Krzyż w tradycji ludowej i architekturze krajobrazu północno-wschodniego Podlasia, Przyroda a turystyka we wschodniej Polsce, red. Żabka M., Kowalski R. Wyd. Akademia Podlaska, 271–280.
• 21. Mełges H., 2010. Współczesne rozwiązania materiałowe form kapliczek w krajobrazie wsi i miasta. Czasopismo techniczne. Architektura, 8A(18), 321–328.
• 22. Rączka J.W., 2002. Krzyże nagrobne, kapliczki i figury w małej architekturze krajobrazu Krakowa i okolic. Politechnika Krakowska, 45.
• 23. Rembiś M., Sowa M., Uhryńska A., 2012. Przydrożne kapliczki piaskowcowe z południowej części Krakowa. Przegląd Geologiczny, 60 (7), 368–371.
• 24. Smolak W., 2006. Kapliczki, krzyże, figury przydrożne we wsiach Bystra i Sidzina. Oficyna Artystów Sztuka Wojciech Smolak Kraków, 128.
• 25. Stożek A.M., 2004. Przydrożne świątynie Pana parafii Niedźwiedź. Parafia Niedźwiedź, Wyd. Fundacja Nowy Sącz, 68.
• 26. Szypuła F., 2003. Staromiejskie krzyże, kapliczki, figury. Wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Staromieścia Rzeszów, 58.
• 27. Uchman A., Kisała A., 2010. Kapliczki i krzyże przydrożne Husowa [w:] Husów, wieś na Pogórzu Dynowskim w ujęciu monograficznym, Uchman A. (red.). Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne im. Wincentego Stysia, Urząd Gminy Markowa, 403–415.
• 28. Żmuda S., 2013. Sowina podkarpacka. Zarys dziejów. Wyd. S. Żmuda. Kołobrzeg-Sowina, 14.
• 29. Życzyńska-Bajek Z., Bajek M., 2005. Perełki architektury. Kapliczki w okolic Stalowej Woli. Wyd. Sztafeta Stalowa Wola, 51.
• 30. www.maps.google.pl – data wejścia 16.06.2013 r.