What did Książ castle look like around 1300?

• Autorzy: Chorowska Małgorzata , Mruczek Roland

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc250201

Warianty tytułu

PL

Jak wyglądał zamek Książ około roku 1300?

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article is an attempt to recreate the oldest construction phase of the Książ Castle, which, due to the ambiguity of written sources and the enormity of the castle’s structural transformations, is a difficult task. The question of Książ’s origins is crucial both for explaining the origins of castles in the Sudetes, as well as for Książ’s role in the emerging Duchy of Świdnica-Jawor. The research discussed in the article focused on uncovering the oldest walls of the castle in order to recognize the materials used, joints and knots. Our research was carried out in many previously inaccessible places. As a result, it was confirmed that the main tower with the function of a bergfried with a deep starvation dungeon could have been built no earlier than in the last two decades of the 13th century. A completely new finding, however, was the observation that at the same time the perimeter wall of the upper castle and the North Wing were erected – a two-story building with a residential function. There was a brewing cellar beneath it, and the very size of the building indicates that the castle was intended to be a permanent princely residence. Also, the construction period of the South Wing was discussed in a new chronological context. Until now, it was considered the oldest after the main tower. Thanks to the architectural studies carried out, we can now state that the Southern Wing was the last stage of development because it was located on the outside of the perimeter wall, on a steep, inaccessible slope descending to the gorge of the Pełcznica River. Its towering body, reinforced from the slope with three buttresses, had the form of a keep. In the light of our research and the references from years 1290–1293 naming Prince Bolko I Severe as Lord of Fürstenberg Castle, it is possible to confirm the function of the upper castle of Książ as the residence of Prince Bolko I. Its monumental body became a manifesto of Bolko’s power over the duchy.

PL

Tematem artykułu jest najstarsza faza budowlana zamku Książ, która z powodu niejednoznaczności źródeł pisanych i ogromu przekształceń bryłowych tego obiektu jest trudna do jednoznacznego określenia. Autorzy artykułu, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w latach 2022 i 2023, pokusili się o próbę odtworzenia początków budowli. Omówione w artykule badania polegały na dotarciu do najstarszych murów zamku w celu obserwacji użytych materiałów, sposobu ułożenia kamieni, zapraw murarskich, styków i węzłów. Przeprowadzono je w wielu niedostępnych dotąd miejscach: we wnętrzu wieży głównej, na poziomie fundamentowania murów obronnych górnego zamku, w piwnicach pod skrzydłami: północnym i południowym, w szczelinie między górnym zamkiem a XX-wiecznym skrzydłem zachodnim. W wyniku przeprowadzonych prac potwierdzono, że wieża główna o funkcji bergfriedu z głębokim lochem głodowym mogła powstać najwcześniej w dwóch ostatnich dekadach XIII w. Całkowitą nowością była natomiast konstatacja, że równocześnie z nią lub nieco później wzniesiono mur obwodowy górnego zamku i skrzydło północne – piętrowy budynek o funkcji mieszkalnej, zrośnięty „plecami” z tym murem. Pod nim znajdowała się piwnica piwowarska. Sama rozległość budowli jest przesłanką, że zamek miał stanowić stałą siedzibę książęcą, a nie samotną warownię obsadzoną przez kasztelana. Także czas budowy skrzydła południowego omówiono w nowym kontekście chronologicznym. Jak dotąd uznawane było ono za najstarsze po wieży głównej. Obecnie dzięki przeprowadzonym badaniom architektonicznym można stwierdzić, że było ostatnim etapem rozwoju wczesnej zabudowy zamku, ponieważ z powodu szczupłości dziedzińca usytuowano je po zewnętrznej stronie muru obwodowego, na stromym, niedostępnym zboczu opadającym ku przełomom rzeki Pełcznicy. Jego wyniosła bryła wzmocniona od strony zbocza trzema przyporami miała postać donżonu, czyli obszernej wieży rezydencjalno-obronnej. W świetle przeprowadzonych badań oraz wzmianek z lat 1290–1293 tytułujących księcia Bolka I Surowego panem na zamku Fürstenberg można potwierdzić funkcję górnego zamku Książ jako rezydencji księcia Bolka I. Monumentalna bryła stała się manifestem władzy Bolka nad księstwem, które będąc dotąd najbiedniejszą częścią Śląska, stało się pod jego rządami najważniejszym tworem politycznym w regionie.

Słowa kluczowe

EN

Silesia; Książ; castle; Middle Ages; donjon; bergfried

PL

Śląsk; Książ; zamek; średniowiecze; donżon; bergfried

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2025
• Tom: Nr 2 (81)
• Strony: 3--14
• Opis fizyczny: Bibliogr. 12 poz., rys.

Twórcy

autor

Chorowska Małgorzata

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-5073-4382

autor

Mruczek Roland

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland.

• https://orcid.org/0000-0003-1866-3147

Bibliografia

• Boguszewicz, Artur. Corona Silesiae: zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej, 2010.
• Chorowska, Małgorzata, Czesław Lasota. Kamienica mieszczańska w Świdnicy. Karczma i mieszkanie w XIII–XVIII w. Oficyna Wydawnicza PWr, 2013.
• Chorowska, Małgorzata, Roland Mruczek, Agnieszka Gryglewska, and Marek Bogdała. “Badania architektoniczne średniowiecznych murów zamku Książ pod Wałbrzychem.” Wrocław 2023. [Manuscript in: Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura Wałbrzych].
• Codex Diplomaticus Silesiae. Bd. 7: Regesten zur schlesischen Geschichte. Theil 3. Bis zum Jahre 1300, edited by C. Grünhagen, J. Max, 1886.
• Dudziak, Marek, Magdalena Woch. Zamek Książ – historia i tajemnice. Marek Dudziak – JMK, 2020.
• Grundmann, Günther. Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien. Bd. 1. Die mittelalterlichen Burgruinen, Burgen und Wohntürme. Wolfgang Weidlich, 1982.
• Herrmann, Christofer. “Mistrz Jan – architekt Pałacu Wielkich Mistrzów na zamku malborskim. Oeuvre i oryginalny styl wybitnego mistrza budowlanego działającego między 1375 a 1406 r.” Studia z Dziejów Średniowiecza 26 (2023): 61–85. https://doi.org/10.26881/sds.2023.26.03.
• Mruczek, Roland. “Bergfried, Donjon, Eigenkirche. Miejsce zamków śląskich w architekturze europejskiej.” Archaeologia Historica Polona 26 (2018): 101–134. https://doi.org/10.12775/AHP.2018.006.
• Pilch, Józef. Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska. Arkady, 2005.
• Schlesisches Urkundenbuch. Bd. 6: 1291–1300, edited by Winfried Irgang. Böhlaus 1997.
• Zamki i dwory obronne Śląska. “Książ.” Elaborated by Małgorzata Chorowska, Artur Boguszewicz, Roland Mruczek, and Dagmara Adamska [2025] [https://zamki.pwr.edu.pl/]; [in preparation].
• Zivier, Ezechiel. Fürstenstein 1509–1909. Gebrüder Böhm, 1909.