Ślady aktywności inżynierskiej Mateusza Butrymowicza. Część 1 – Kanał Telechański na tle epoki rozbiorowej

• Autorzy: Krych A.

Warianty tytułu

EN

Traces of Mateusz Butrymowicz engineering activities. Part 1: Telechany chanel in the era of partition

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Początek drugiej połowy XVIII wyznaczył stuletni okres dominacji budownictwa kanałowego w rozwoju transportu, znacznie przyczyniając się do przemysłowej rewolucji i współczesnego kształtu świata zachodniego. W kulturze materialnej wyznaczył też początek nowożytnej inżynierii cywilnej. Wielu budowniczych kanałów podjęło dalsze wyzwania inicjując w kolejnym stuleciu etap dominacji transportu kolejowego. W tych samych latach kiedy Francis Egerton, Trzeci Książę Bridgewater, z Jamesem Brindleyem zbudowali kanał do Manchester, rozpętując w Anglii manię kanałową (1761) i kiedy zegarmistrz Francois Zacharia samotnie uporał się z problemami koncesji, rozpoczynając pracę przy francuskim kanale „dwóch mórz” (1763), Wielki Książę Litewski, wojewoda wileński Michał Kazimierz Ogiński w 1765 roku podjął się patronatu nad budową 50-kilometrowego Kanału Telechańskiego (dzisiaj Ogińskiego, Aginskiego) na Polesiu. Roli Wielkiego Brindleya w tym przypadku podjął się oficjalista Księcia, Mateusz Butrymowicz. Do 1788 roku budował na poleskich bagnach groble i drogi, a na bagnistych terenach zalewowych stworzył folwark o oryginalnej strukturze agrarnej i logistycznej. Odznaczył się ożywioną aktywnością parlamentarną na rzecz reform gospodarczych, finansów oraz budowy infrastruktury transportowej. Okres kolejnych wojen i upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przełomie wieków doprowadziły do zniszczenia materialnych śladów jego działalności. W artykule przedstawia się rezultat studiów oraz hipotezy dotyczące ich kształtu, lokalizacji oraz metod i technologii budowy.

EN

The beginning of the second half of the 18th century was the onset of a hundred-year-long era in the development of transportation dominated by canal construction, which contributed to industrial revolution and the contemporary structure of the western world. In the sphere of material culture it was also the formative time of the modern civil engineering. In the subsequent century many constructors took the challenge and initiated the stage of railroad transport domination. At the time when Francis Egerton, the 3rd Duke of Bridgewater, together with James Brindley constructed the canal to Manchester (the Bridgewater Canal), thus unleashing a real ‘canal-mania’ in England (1761), and when the watchmaker Francois Zacharia alone overcame the concession problems and embarked on drilling the ‘Two-Seas Canal’ (1763), Michał Kazimierz Ogiński, the Grand Duke of Lithuania and the Voivode of Vilnius, in 1765 took the patronage over the construction of a 50-kilometre Telechany Canal (today known as the Oginski Canal) in the Polesie region. The role of ‘Great Brindley’ was played by one of the Grand Duke’s officials – Mateusz Butrymowicz. Up until 1788 he went on constructing the roads and causeways across the Polesie swamps, and in the marshy floodplains he created a farm of a very original agrarian and logistic structure. He distinguished himself as a very active member of parliament vouching for economic and financial reforms as well as for the construction of transportation infrastructure. Due to the subsequent wars and the fall of the Republic of Both Nations (the Polish–Lithuanian Commonwealth) at the turn of the 18th and 19th century, the traces of his material activity have been wasted. This article presents results of research and the hypotheses concerning the form, location, methods and technologies used in his constructions.

Słowa kluczowe

PL

budownictwo wodne; kanały rzeczne; Butrymowicz Mateusz

EN

water construction; river channels; Butrymowicz Mateusz

• Wydawca: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej
• Czasopismo: Transport Miejski i Regionalny
• Rocznik: 2017
• Tom: nr 5
• Strony: 24--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., rys.

Twórcy

autor

Krych A.

• Instytut Inżynierii Lądowej Politechniki Poznańskiej, pl. Marii Skłodowskiej Curie 5, 60-965 Poznań

Bibliografia

• 1. Adamska U.J., O pośle Mateuszu Butrymowiczu, który w obronie Konstytucji 3 maja występował, ustrój i drogi I Rzeczypospolitej naprawiał, W obronie Konstytucji 3 maja, Strona miesięcznika Katolickiego Stowarzyszenia Ars Christiana, dostęp 9.12.2016: http://e-civitas.pl/w-obronie-konstytucji-3-maja/
• 2. Askenazy Sz., Korespondent Stanisława Augusta, w: Wczasy historyczne, Warszawa 1902.
• 3. Bober-Jankowska M., „Adventus” Stanisława Augusta. Blaski i cienie wojaży monarchy, w: Kronika Zamkowa 1–2 (61–62), Warszawa 2011, dostęp 08.12.2016: https://www.zamek-krolewski.pl/publikacje-zamkowe/kronika-zamkowa
• 4. Bratro E., Pierwszy inżynier drogowy na ziemiach polskich, Czasopismo Techniczne, Lwów, 10.04.1936, nr 7, t. 54, dostęp 08.12.2017: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/plain--content?id=13047
• 5. Bratro E., Z historii dróg w Polsce, Czasopismo Techniczne, Lwów, 10.11.1935, nr 21, t. 53.
• 6. Daszkiewicz P., Oleksyn J., Introdukcja „Sosny Ryskiej” w osiemnasto i dziewiętnastowiecznej Francji, w: Rocznik Dendrologiczny, Vol. 53 – 2005. Dostęp 30.10 2016, dostęp 10.09.2017: http://pbsociety.org.pl/ind/rd/artykuly/vol53/daszkiewicz.pdf
• 7. Europa nie prowincjonalna (red. Krzysztof Jaszewicz), Instytut Studiów Politycznych i Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1999.
• 8. Fiedoruk A., O ludziach ziemi, która wydała Napoleona Ordę, w: „Echa Polesia”, 08.10.2007.
• 9. Gerlach K., Drewno szkutnicze, Warszawska Firma Wydawnicza, Warszawa 2011.
• 10. Internetowy Polski słownik biograficzny; Mateusz Butrymowicz, Karol Prozor, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia
• 11. Korzon, T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta, 1764–1794, Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, t. II, wyd. II, Kraków–Warszawa 1897
• 12. Łojek J., Ku naprawie Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja, Interpress, Warszawa, 1988.
• 13 Naruszewicz A., Dariusz bytności najjaśniejszego króla JMCI Stanisława Augusta w Pińsku i w Krystynowie w miesiącu septemberze 1794 roku (spisane 16.07.1786), w: Biblioteka Warszawska, tom III (nowej serii XI), Warszawa 1860.
• 14. Naruszewicz A.S., Dyjaryjusz podróży Jego Królewskiej Mości Na Sejm Grodzieński, Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia, T. VIII, red.Jerzy Snopek z zesp., Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2008, dostęp 21.01.2017: http://ibl.waw.pl/8bppoocr.pdf
• 15. Nasiadka M., Wład P., Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie. Przewodnik dla zaawansowanych, Wydawnictwo Turystyczne, Paweł Wład, Rzeszów 2012, dostęp 30.12.2016: http://www.wlad.com.pl/Polesie.htm
• 16. Ossendowski A. F., Polesie. Cuda Polski, Zysk i S-ka, Poznań 2010 (reprint Wydawnictwa Polskiego z 1934 roku).
• 17. Pawłowski S., Niektóre kanały spławne na ziemiach polskich, Związkowa Drukarnia we Lwowie, Lwów 1911.
• 18. Prace melioracyjne na Polesiu. „Kresy Ilustrowane”, dwutygodnik, Rok II nr 13 z 15.12.1925 r. dostęp 11.01.2016: http://bczasopisma.pttk.pl/KRESY_1925_13.pdf?i2s10
• 19. Rolle A.J., Opowiadania historyczne, Seria III, tom 1, nakładem Gebethner i Wolf, Warszawa 1882.
• 20. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chmielewskiego i Władysława Walewskiego, nakładem Władysław Walewski, Warszawa 1883–1886.
• 21. Szejnert M., Usypać góry – historie z Polesia, Znak, Kraków 2015.
• 22. Topolski J., Historia Polski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2015.
• 23. Waniczkówna H., Butrymowicz M., Polski słownik biograficzny, 1937 na podstawie: Polski internetowy słownik biograficzny, dostęp 9.12.2016: www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/mateusz-butrymowicz-h-topor?print
• 24. Waśko A., O modernizacji Polski w epoce kryzysu suwerenności państwa (1698–1795), Ośrodek Myśli Politycznej, 4.07.2011
• 25. Wodziński E.W., Droga wodna Niemen Prypeć. Kanał ogińskiego i rz. Jesiołda, w: Kanał Ogińskiego. Referaty na I Narodowy Kongres Żeglugi, Księgarnia techniczna Przeglądu Technicznego, Warszawa 1932, dostęp 02.09.2016. http://www.bibliotekacyfrowa.eu/dlibra/docmetadata?id=51867&from=publication
• 26. Zamoyski A., Polska. Opowieść o dziejach niezwykłego narodu (przekład Ronikier, M.), Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2011.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).