Dzieje cechu introligatorskiego w Warszawie

• Autorzy: Pokorzyńska Elżbieta

Warianty tytułu

EN

A history of bookbinding guild in Warsaw

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Treścią artykułu są dzieje cechu introligatorskiego w Warszawie od momentu jego powstania w 1699 roku po połowę XX w. Badania historyczne oparto na zachowanych fragmentarycznie źródłach archiwalnych oraz na pochodzących z późniejszego okresu źródłach drukowanych. W efekcie dzieje dawniejsze pozostają słabo rozpoznane, szczegółowiej można poznać losy cechu od XIX w. Wkrótce po ukonstytuowaniu się cech introligatorów wdał się w konflikt z księgarzami, z którego wyszedł pokonany. Odrodził się w końcu XVIII w., a już na początku wieku XIX utracił swe znaczenie wskutek przekształceń prawnych dotyczących rzemiosła. Likwidacja monopolu cechowego spowodowała, że do cechu należała nieliczna grupa rzemieślników, ale byli to przodujący mistrzowie. Cech gromadził mistrzów, czeladników i uczniów. W XIX w. obok cechu mistrzów powstał cech czeladników, zyskujący z czasem na niezależności. Na początku XX w. powstały związki zawodowe, konkurujące z cechem czeladników.

EN

The article contains the history of the bookbinding guild in Warsaw from its inception in 1699 until the mid-twentieth century. Historical research was based on preserved fragments of archival sources and on printed sources from recent times. As a result, the old days remain poorly recognized, and only the history of the guild from the 19 th century can be described in more detail. Bookbinders guild, soon after its founding, got into conflict with the booksellers, and came out defeated. It was reborn at the end of the 18 th century. At the beginning of the nineteenth century it lost its significance as a result of legal transformations concerning arts and crafts. The liquidation of the guild monopoly meant that only a small group of craftsmen belonged to the guild, but they were the leading masters. Guilds gathered masters, journeymen and apprentices. In the nineteenth century, along with the masters’ guild, the guild of journeymen was formed and with time it gained independence. At the beginning of the 20 th century emerging trade unions competed with the journeymen guild.

Słowa kluczowe

PL

introligatorstwo; historia; Warszawa; cech introligatorski

EN

bookbinding; history; Warsaw; bookbinding guild

• Wydawca: Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego
• Czasopismo: Acta Poligraphica
• Rocznik: 2019
• Tom: Vol. 13
• Strony: 45--79
• Opis fizyczny: Bibliogr. 97 poz., rys.

Twórcy

autor

Pokorzyńska Elżbieta

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Bibliografia

• Źródła archiwalne
• 1. Archiwum Główne Akt Dawnych 1/194/1420–1422, Roboty introligatorskie.
• 2. Archiwum Narodowe w Krakowie 29/141/30, Protokoły posiedzeń cechu introligatorów krakowskich 1803–1908.
• 3. Archiwum Państwowe w Warszawie 72/1155/245, Polski Związek Zawodowy Drukarzy, Odlewaczy Czcionek i Pokrewnych Zawodów w Warszawie.
• 4. Archiwum Państwowe w Warszawie, 72/1049/13, Księga rachunkowa Cechu Introligatorskiego, 1811–1830.
• 5. Biblioteka Jagiellońska Rkp. 221, Różycki K., Summariusz krótkiego opisania praw, rękopis, ok. 1715-1730.
• 6. Muzeum Drukarstwa Warszawskiego, 416/AR, Dyplom mistrzowski Bolesława Kononiuka, 1941.
• 7. Warszawski Cech Introligatorów, Andrzejewski J., Kronika cechu introligatorów, maszynopis, ok. 1977, 12 ss.
• 8. Warszawski Cech Introligatorów, Księga sztandarowa Cechu Introligatorów m.st. Warszawy 1699–1949, rękopis.
• 9. Warszawski Cech Introligatorów, Mironowicz K., Buchalska H., Kronika Cechu Introligatorów w m.st. Warszawie od czasu jego powstania, rękopis, 1965.
• 10. Pokorzyńska E., Z dziejów introligatorstwa warszawskiego XIX i 1. połowy XX wieku, praca doktorska, prom E. Różycki, Katowice 2009. https://repozytorium.ukw.edu.pl/handle/item/1471.
• Źródła drukowane
• 1. Adresy Warszawy, opr. A. Żwan, Warszawa 1908, toż 1909–1910.
• 2. Akajemov N.G., Adres-kalendar gor. Varšavy, 1904, toż 1905–1914.
• 3. Cennik introligatorski, „Przegląd Księgarski” 1924, nr 9–10, s. 167.
• 4. „Informator”. Przewodnik handlowo-przemysłowy, wyd. na rok 1889.
• 5. Jana Jaworskiego Kalendarz ilustrowany na rok 1868.
• 6. Kalendarzyk informacyjny kieszonkowy na rok 1848 przez Antoniego Rousseau.
• 7. Księga adresowa Warszawy, opr. M. J. Wiśniakowski, Warszawa 1896, toż 1897.
• 8. Kursy Kształcenia Zawodowego Grafików. Sprawozdanie II-gie za rok 1910–11, „Grafika” 1912, s. 52–75.
• 9. Przewodnik warszawski informacyjno-adressowy na rok 1869. Opr. W. Dzierżanowski, Warszawa 1869, toż 1870 i 1871.
• 10. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym, „Dziennik Ustaw” 1927, nr 53, s. 697–720.
• 11. Rzemiosło warszawskie, Warszawa 1941.
• 12. Sprawozdanie Izby Rzemieślniczej w Warszawie za 1937 r., Warszawa 1938.
• 13. Sprawozdanie Izby Rzemieślniczej w Warszawie za 1938 r., Warszawa 1939.
• 14.Sprawozdanie Polskiego Związku Zawodowego Drukarzy, Odlewaczy Czcionek i Pokrewnych Zawodów za 1909 rok, Warszawa 1909.
• 15. Sprawozdanie za okres 1936–1938. Związek Zawodowy Drukarzy i Pokrewnych Zawodów w Polsce, Warszawa 1939.
• 16. Sprawozdanie Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Poligraficznego w Polsce, okręg Warszawa za okres 1939–1945, Warszawa 1946, toż za rok 1946 i 1947.
• 17. Szymanowski W., Zgromadzenia rzemieślnicze i kupieckie[w:] F. Fryze, I. Chodorowicz, Przewodnik po Warszawie i jej okolicach, Warszawa 1873, s. 368–374.
• 18. Umowa zbiorowa w przemyśle i rzemiośle introligatorskim w Warszawie z 13 listopada1935 roku.
• 19. Warszawski rocznik adresowy firm handlowych, przemysłowych i rękodzielniczych. Red. Rafalski i Frendler, Warszawa 1880, toż, 1881.
• 20. Wyciąg z przepisów o obowiązkach czeladzi i o karach za niewypełnianie takowych[w:] Książka rzemieślnicza, b.m.r.
• Artykuły prasowe
• 1. E. G., Rodowód robotniczych związków, „Wiadomości Graficzne” 1910, nr 46–47, s.1.
• 2. Introligator, Z zawodu introligatorskiego, „Wiadomości Graficzne” 1910, nr 16-18, s. 6, nr 19–20, s. 45.
• 3. Jubileusz ustawy cechowej, „Kurier Warszawski” 1916, nr 358, (wyd. poranne) s. 1–2.
• 4. Kozłowski I., Introligatorstwo polskie w dobie obecnej, „Przegląd Graficzny, Wydawniczy i Papierniczy” 1939 nr 15/16 s. 151–153.
• 5. M., Cechy a związki, „Wiadomości Graficzne” 1910, nr 13–15, s. 4.
• 6. Marcinkiewicz I., W sprawie introligatorskiej, „Wiadomości Graficzne” 1908, nr 6, s. 2.
• 7. Masłowski Z., Po sesji towarzyszy introligatorów, „Wiadomości Graficzne” 1909, nr 27, s. 5, nr 28, s. 3–4.
• 8. Na progu pięciolecia działalności „Rady Połączonych Organizacji Przemysłu Graficznego”, „Przemysł Graficzny” 1925, nr 11–12, s. 1–2.
• 9. Nasze rzemiosła. Ankieta „Gazety Porannej”. Polscy introligatorzy, „Gazeta Poranna”1925, nr 117, s. 7.
• 10. (Przesławski J.), Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Introligatorów, „Polska Gazeta Introligatorska” 1931, nr 3, s. 33–42.
• 11. R. R., Przed walnym zebraniem Pomocniczej Spółdzielni Rzemieślniczej Drukarzy i Introligatorów w Warszawie, „Kurier Codzienny” 1950, nr 145, s. 5.
• 12. Rzętkowski J., Rzut oka na przeszłość rzemiosł naszych do końca wieku XIX, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” 1901, nr 1, s. 1–14.
• 13. Rzętkowski J., Zgromadzenia rzemieślnicze czeladnicze w Warszawie, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” 1900, nr 8, s. 57–62.
• 14. Starsi Zgromadzeń Rzemieślniczych w Warszawie i ich adresa, „Gazeta Przemysłowo--Rzemieślnicza” 1877, nr 4, s. 13.
• 15. Strajk introligatorów, „Wiadomości Graficzne” 1935, nr 12, s. 2.
• 16. Temler A., Kilka słów o cechach rzemieślniczych i o garbarstwie, „Gazeta Przemysłowo--Rzemieślnicza” 1873, nr 17, s. 130–132.
• 17. U introligatorów, „Wiadomości Graficzne” 1908, nr 2, s. 4.
• 18. Wojciechowski A., O organizacji rzemieślniczej, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” 1903, nr 33, s. 262-263.
• 19. Wykaz działalności Cechu Czeladzi Introligatorskich m. Warszawy za I-sze półrocze 1915 roku, „Wiadomości Graficzne” 1915, nr 4, dodatek.
• 20. Wystawa prac warsztatowych i zabytków cechowych, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” 1933 nr 7, s. 7–8.
• 21. Zgromadzenia Rzemieślnicze w Warszawie, „Gazeta Rzemieślnicza” 1921, nr 20, s. 8.
• 22. Zjazd członków izb rzemieślniczych zawodu introligatorskiego w Warszawie, „Polska Gazeta Introligatorska” 1930, nr 7, s. 105–106.
• 23. Życie w cechach rzemieślniczych, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” 1889 nr 45 s. 354-356, 1890, nr 1, s. 3–4.
• 24. „Kurier Warszawski” 1821–1939.
• 25. „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” (okresowo jako „Gazeta Rzemieślnicza”) 1872–1939.
• 26. „Wiadomości Graficzne” 1908–1939.
• 27. „Polska Gazeta Introligatorska” 1928–1933.
• 28. „Gazeta Warszawska” 1854, 1861, 1893.
• Opracowania
• 1. Bandkie J. S., Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim, t. 2, Kraków 1826.
• 2. Beck J., Rzemiosło warszawskie w latach 1832–1863[w:] Z dziejów rzemiosła warszawskiego, red. B. Grochulska i W. Pruss, Warszawa 1983, s. 350–381.
• 3. Cubrzyńska-Leonarczyk M., Sztuka introligatorska w staropolskiej Warszawie[w:] Introligatorstwo warszawskie, Warszawa 2006, „Studia Varsavianistyczne” z. 15, s. 9–30.
• 4. Czarnowski S., Rys historii księgarstwa w ogóle, a u nas w szczególności, „Warszawski Rocznik Literacki”, 1872, nr 2, s. 265–323.
• 5. Dobrzycki J., Introligatorstwo krakowskie ostatnich lat pięćdziesięciu, Kraków 1926.
• 6. Dzieje Cechu Stolarzy i Pokrewnych Rzemiosł Drzewnych m.st. Warszawy w latach 1925–1970, Warszawa 1970.
• 7. Gołębiowski Ł., Opisanie historyczno-statystyczne miasta Warszawy, Warszawa 1827.
• 8. Grochulska B., Statystyka ludnościowa Warszawy w drugiej połowie XVIII w., „Przegląd Historyczny” 1954, nr 4, s. 586–608.
• 9. Hauszyld W., Rzemiosła warszawskie w liczbach, Warszawa 1918.
• 10. Koczorowska-Pielińska E., Rzemiosło Starej i Nowej Warszawy do 1525 r.[w:] Z dziejówrzemiosła warszawskiego, Warszawa 1983, s. 45–59.
• 11. Konarski K., Warszawa w czasach saskich, Warszawa 1917.
• 12. Konarski K., Warszawa w pierwszym jej stołecznym okresie, Warszawa 1970.
• 13. Korotajowa K., Książka drukowana w Warszawie w XVI i XVIII wieku. Komunikat[w:] Dawna książka i kultura, pod red. S. Grzeszczuka i A. Kaweckiej-Gryczowej, Wrocław1975, s. 64–72.
• 14. Kraushar A., Księgarze warszawscy i spory ich z introligatorami, Warszawa 1906.
• 15. Lisowski S., Wiadomość historyczna o księgarniach i drukarniach warszawskich od naj-dawniejszych czasów aż do roku 1793 czerpana z akt dawnych, „Biblioteka Warszawska”,1851, nr 3, s. 1–29.
• 16. Łepkowski T., Początki klasy robotniczej Warszawy, Warszawa 1956.
• 17. Łoza S., Czy wiesz kto to jest?, t. 2, Warszawa 1939.
• 18. Łukaszewicz J., Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach,Poznań 1838.
• 19. Mórawski K., Rzemiosło warszawskie od przełomu XVIII i XIX stulecia do 1831 r.[w:] Z dziejów rzemiosła warszawskiego, red. B. Grochulska i W. Pruss, Warszawa 1983, s. 303–323.
• 20. Najstarszy dokument introligatorczyków poznańskich, „Polska Gazeta Introligatorska”1928, nr 6, s. 86–88.
• 21. Nawrocki B., Nauka rzemiosła, Warszawa 1939/40.
• 22. P.S., Dzieje Cechu Introligatorów warszawskich, „Kurier Codzienny” 1950, nr 165, s. 6, nr 172, s. 6.
• 23. Pachoński J., Zmierzch sławetnych, Kraków 1956.
• 24. Pokorzyńska E., Introligatorzy warszawscy w świetle akt Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu z lat 1822–1869, „Rocznik Warszawski” 2007, nr 35, s. 285–309.
• 25. Różycki E., Z dziejów książki we Lwowie w XVII wieku, Katowice 1991.
• 26. Schmager G., Puget Jan Franciszek[w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa–Łódź 1972, s. 731.
• 27. Seruga J., Hołd introligatorów warszawskich w dniu imienin Stanisława Małachowskiego w roku 1791, Kraków 1946.
• 28. 75 lat Okręgu Warszawskiego Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii 1892–1967,Warszawa 1967.
• 29. Skorwider, Rzemiosło warszawskie lat wojny i okupacji 1939–1944[w:] Z dziejów rzemiosła warszawskiego, red. B. Grochulska i W. Pruss, Warszawa 1983, s. 526–557.
• 30. Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, Warszawa 1976.
• 31. Sobieszczański F. M., Rys statystyczno-historyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy, Warszawa 1974.
• 32. Sokołowska J., Druga koronacja cudownego obrazu Matki Bożej na Jasnej Górze, „Studia Claromontana” 2017–2018, nr 33, s. 87–148.
• 33. Sokołowski A., Dzieje porozbiorowe narodu polskiego, t. 2, Warszawa 1904.
• 34. Sołtan A., Handel książką i czytelnictwo mieszczańskie w Warszawie w XVI i pierwszej połowie XVII w., „Almanach Muzealny” 1999, nr 2, s. 37–84.
• 35. Soznański A., Ciekawe szczegóły z literatury i bibliografii, Kraków 1884.
• 36. Sto lat Ustawy Zgromadzeń Rzemieślniczych w Królestwie Polskim. 31 grudnia MDCCCXVI–MCMXVI, Warszawa 1916.
• 37. Tyszkowski W., Statut Konfraterni Kunsztu Introligatorskiego we Lwowie z 1740 r., „Ze Skarbca Kultury” 1978, nr 30, s. 37–51.
• 38. Wykazy varsavianów w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie sporządzone w 1939 r. przez Alinę Sokołowską, „Almanach Muzealny” 2007, nr 5, s. 212–239.
• 39. Zarys historii cechów, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza 1794–1936”, Numer specjalny wydany łącznie z nr 8 z 1936 roku, s. 56–64

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).