Modelowanie zjawiska pełzania oraz symulacja pracy wybranych elementów przegrzewacza pary części ciśnieniowej kotła o nadkrytycznych parametrach pracy

• Autorzy: Dobrzański J. , Duda P. , Mirecki L.

Warianty tytułu

EN

Creep effect modelling and operation simulation for selected steam superheater elements in pressure part of boiler with supercritical working parameters

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono wybrane wyniki badań uzyskane w projekcie rozwojowym pt. „Ocena zachowania się i prognoza długotrwałej pracy stali nowej generacji na elementy kotłów eksploatowanych powyżej temperatury granicznej” [1], w zakresie zbudowania modeli zjawiska pełzania, które to modele wraz z zaproponowaną analizą numeryczną posłużyły do opracowania sposobu wyznaczania trwałości eksploatacyjnej elementów o zróżnicowanej geometrii do pracy w części ciśnieniowej kotłów o parametrach nadkrytycznych (ciśnienie do 28,5 MPa; temperatura do 620oC) wykonanych z wybranych stali, a w szczególności: wysokochromowych stali martenzytycznych o zawartości 9 i 12% Cr w gatunkach X10CrMoVNb9-1 (P91), X12CrCoWVNb12-2-2 (VM12SHC) oraz austenitycznej stali chromowo-niklowej w gatunku X10CrNiCuNb18-9-3 (Super 304H), co jest drugą częścią opracowania. W pierwszej części przedstawiono sporządzone charakterystyki materiałowe badanych stali, omówiono zaproponowaną metodologię oceny stanu materiału i jego stopnia wyczerpania (zmiany obrazu mikrostruktury, zmiany składu fazowego wydzieleń, model ewolucji mikrostruktury, klasyfikacja mikrostruktury) oraz narzędzia do jego oceny [2]. W omawianej części opracowania zaprezentowano zbudowane dla badanych stali modele zjawiska pełzania: – Garofalo (Soderberga) opisujące I i II etap pełzania przy stałym naprężeniu oraz w stałej temperaturze, – własne modele opisujące odkształcenie pełzania dla I, II i III etapu pełzania przy stałym naprężeniu i w stałej temperaturze, – modele opisujące zależności czasu do zniszczenia od naprężenia dla wybranych stali, – modele opisujące prędkości pełzania w stanie ustalonym od wartości naprężenia dla wybranych stali. Na ich podstawie zaproponowano matematyczne modele odkształcenia pełzania w funkcji czasu i naprężenia dla wszystkich trzech analizowanych stali. Przedstawiono analizę wytężenia wybranych elementów konstrukcyjnych o zróżnicowanej geometrii: kolektora wylotowego wykonanego ze stali P91, przegrzewacza SH3 wykonanego ze stali Super 304H i przegrzewacza SH3 wykonanego ze stali VM12SHC, w oparciu o uprzednio wykonaną przez wytwórcę kotłów dokumentację projektową. Wykonana analiza przy wykorzystaniu metody elementów skończonych pozwoliła na wskazanie miejsc koncentracji naprężeń w tych elementach konstrukcyjnych. Przeprowadzona analiza numeryczna pozwoliła na określenie rozkładu odkształceń i naprężeń w nowych elementach konstrukcyjnych oraz takich, w których jest już widoczny wpływ postępującego procesu pełzania, a ponadto na symulację pracy wybranych elementów krytycznych w czasie znacznie przekraczającym czas przeprowadzonych prób pełzania. Modelowano pracę elementów urządzeń do 200 000 godzin pracy, podczas gdy najdłuższe próby pełzania zrealizowane w ramach projektu trwały około 25 000 godzin.

EN

This paper presents selected investigation results obtained in the development project “The assessment of behaviour and forecast about long-term operation of new-generation steel for components of boilers operated above limit temperature” with regard to building the creep effect models which, along with proposed numerical analysis, were used for development of the method for determination of life time of elements with different geometry intended for operation in the pressure part of boilers with supercritical parameters (pressure up to 28.5 MPa; temperature up to 620oC) made of selected steels, in particular: high-chromium martensitic steels containing 9 and 12% of Cr – grades X10CrMoVNb9-1 (P91) and X12CrCoWVNb12-2-2 (VM12SHC), and austenitic chromium-nickel steel – grade X10CrNiCuNb18-9-3 (Super 304H), which is the second part of the study. In the first part, the material characteristics developed for selected steels were presented, the proposed methodology for the assessment of material condition and exhaustion extent (changes in the image of microstructure, changes in phase composition of precipitates, microstructure evolution model, microstructure classification) and the assessment tools were discussed [1]. In this part of the study, the following creep effect models built for the examined steels were presented: – Garofalo (Soderberg) model describing stage I and II of the creep at constant stress and constant temperature, – own models describing creep strain for stage I, II and III of the creep at constant stress and constant temperature, – models describing the relationships between time to destruction and strain for selected steels, – models describing steady-state creep rates depending on stress values for selected steels. On the basis of these, the mathematical models of creep strain as a function of time and stress for all the three analysed steels were proposed. The effort analysis for selected structural components with different geometry: discharge collector made of P91 steel, SH3 superheater made of Super 304H steel and SH3 superheater made of VM12SHC steel, was presented based on the design documentation prepared previously by the boiler manufacturer. The analysis made using the finite-element method allowed the points of stress concentration in these structural components to be indicated. The numerical analysis allowed the determination of strain and stress distribution in new structural components as well as those where the effect of progressing creep process was already visible, and moreover the operation simulation for selected critical elements within the time significantly exceeding that of completed creep tests. The operation of the equipment elements was modelled for up to 200,000 hours, while the longest creep tests performed as a part of the project were approx. 25,000 hours.

Słowa kluczowe

PL

stal; energetyka; modelowanie; pełzanie; analiza numeryczna; model matematyczny; odkształcenia; kolektor wylotowy; wężownica; przegrzewacz; para

EN

steel; power industry; creep; modeling; numerical analysis; mathematical models; creep strain; discharge collector; steam; superheater coil

• Wydawca: Instytut Metalurgii Żelaza im. Stanisława Staszica
• Czasopismo: Prace Instytutu Metalurgii Żelaza
• Rocznik: 2014
• Tom: T. 66, nr 3
• Strony: 29--41
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Dobrzański J.

• Instytut Metalurgii Żelaza

autor

Duda P.

• Politechnika Krakowska

autor

Mirecki L.

• Rafako S.A.

Bibliografia

• 1. Dobrzański J., Duda P., Purzyńska H., Mirecki L., Zieliński A.: Projekt rozwojowy NR 15 0060 10, Ocena zachowania się i prognoza długotrwałej pracy stali nowej generacji na elementy kotłów eksploatowanych powyżej temperatury granicznej; Sprawozdanie merytoryczne z wykonanych badań przemysłowych (stosowanych) i prac rozwojowych, Gliwice 2013, niepublikowane
• 2. Dobrzański J., Zieliński A., Purzyńska H., Mirecki L.: Charakterystyki materiałowe i metodologia oceny stanu wybranych stali nowej generacji elementów kotłów o nadkrytycznych parametrach pracy, Prace IMŻ, t. 66, nr 3, 2014, s. 13-28
• 3. Dobrzański J.: Nowej generacji martenzytyczne stale 9–12% Cr do pracy w warunkach pełzania na elementy krytyczne części ciśnieniowej kotłów energetycznych o nadkrytycznych parametrach pracy, Prace IMŻ, T 63, 2011, s 1-13
• 4. Hernas A. i inni: Materiały i Technologie do budowy kotłów nadkrytycznych i spalarni odpadów, Praca zbiorowa pod redakcją A. Hernasa, Katowice 2009
• 5. Hernas A. i inni: Materiały i technologie stosowane w budowie kotłów o parametrach nadkrytycznych o temperaturze pary do 700oC, Praca zbiorowa pod redakcją A. Hernasa, Gliwice 2013
• 6. Dobrzański J., Zieliński A., Hernas A.: Struktura i własności nowych stali żarowytrzymałych o osnowie ferrytycznej, Materiały i Technologie do budowy kotłów nadkrytycznych i spalarni odpadów, Praca zbiorowa pod redakcją A. Hernasa, Katowice 2009, s. 48-49
• 7. Hernas A., Dobrzański J.: Trwałość i niszczenie elementów kotłów i turbin parowych, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice, 2003
• 8. Dobrzański J.: Materiałoznawcza interpretacja trwałości stali dla energetyki, Wyd. Open Access Library, Volume 3, 2011
• 9. Kowalewski Z.L.: Pełzanie metali. Techniki badań, mechanizmy i przykładowe wyniki. Biuro Gamma. Warszawa 2005
• 10. Kowalewski Z. L.: Zjawisko pełzania metali. Eksperyment i modelowanie. Wydawnictwo Instytutu Podstawowych Problemów Techniki, PAN, Warszawa 2005
• 11. Chmielniak T., Kosman G., Rusin A.: Pełzanie elementów turbin cieplnych, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1990
• 12. Duda P.: Monitorowanie cieplno-wytrzymałościowych warunków pracy ciśnieniowych elementów urządzeń energetycznych. Monografia nr 305, Politechnika Krakowska, Kraków 2004
• 13. Seon-Jin Kim, Yu-Sik Kong, Young-Jin Roh, Woo-Gon Kim: Statistical properties of creep rupture data distribution for STS304 stainless steels. Mater. Sci. Eng. 483-484A, 2008, pp. 529-532
• 14. Farris J.P., Lee J.D., Harlow D.G., Delph T.J.: On the scatter in creep rupture times. Metall. Mater. Trans. A 21, 1990, pp. 345-352
• 15. Harlow D.G., Delph T.J.: Creep Deformation and Failure: Effects of Randomness and Scatter. J. Eng. Mater. Tech.-T. ASME 122, 2000, pp. 342-347
• 16. Harlow D.G., Delph T.J.: A computational probabilistic model for creep-damaging solids. Comp. and Struct. 54, 1995, pp. 161-166
• 17. Davies R.B., Hales R., Harman J.C., Holdsworth S.R.: Statistical Modeling of Creep Rupture Data. J. Eng. Mater. Tech.-T. ASME 121, 1999, pp. 579-591
• 18. Hayhurst D.R.: The effects of test variables on scatter in high-temperature tensile creep-rupture data. Int. J. Mech. Sci. 16, 1974, pp. 829-841
• 19. Taler J., Węglowski B., Zima W., Grądziel S., Zborowski M.: Analysis of Thermal Stresses in a Boiler Drum During Startup, Transactions of the ASME, Journal of Pressure Vessel Technology, Vol.121, pp.84-93, February 1999
• 20. Duda P., Taler J., Roos E.: Inverse Method for Temperature and Stress Monitoring in Complex-Shape-Bodies, Nuclear Engineering and Design, 227, (2004), pp. 331-347
• 21. Duda P., Osocha P., Grądziel S., Węglowski B., Monitoring of Thermal-Strength State In Thick-Walled Pressure Elements, Heat Transfer and Renewable Sources of Energy 2004, J. Mikielewicz and W. Nowak (editors), pp.485-492
• 22. ANSYS User’s Manual, Revision 5.7 A
• 23. Garofalo F., Whitmore R.W., Domis W.F., Gemmingen F.: Creep and creep-rupture relationships in an austenitic stainless steel. Trans. Metall. Soc. AIME 221, 1961, pp. 310-319
• 24. Nowak K.: Uncertainty of lifetime for CAFE creep damage model. Computer Methods in Materials Science 11, 2011, pp. 315-323
• 25. Chrzanowski M., Nowak K.: Opis zniszczenia mieszanego w warunkach pełzania przy pomocy automatów komórkowych. Acta Mechanica et Automatica 4, 2010, pp. 29-36
• 26. Evans M.: Statistical properties of the failure time distribution for 0.5Cr0.5Mo0.25V steels. J. Mater. Proc. Techn. 54, 1995, pp. 171-180
• 27. Whitmarsh Ch.L.: Method for calculating allowable creep stress in linearly increasing stress environment, NASA Technical Note, NASA TN D-4352, January 1968
• 28. Jakowluk A., Procesy pełzania i zmęczenia w materiałach, WNT, Warszawa 1993
• 29. Monkman F.C., Grant N.J.: Proc. ASTM, 56 1956, 593
• 30. Povolo F.: Comments on the Monkman-Grant and modified Monkman-Grant relationships, Jurnal of materials science 20, 1985, s. 2005-2010
• 31. Phaniraj C., Choudhary B.K., Bhanu Sankara Rao K., Baldev Raj:Relationship between time to reach Monkman-Grant ductility and rupturę life, Scripta Materialia 48, 2003, s. 1313-1318
• 32. PN-EN 12952-4/2002, Kotły wodnorurowe i urządzenia pomocnicze. Część 4: Obliczenia oczekiwanej trwałości kotłów podczas eksploatacji
• 33. Larson F.R., Milller J. : Trans ASME, 74, 1952, 765