Stratygrafia i paleogeografia czwartorzędu południowej Warmii

• Autorzy: Morawski W.

Warianty tytułu

EN

Quaternary stratigraphy and palaeogeography of the southern warmia region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obszar badań obejmuje: fragment zdenudowanej wysoczyzny nidzickiej z okresu stadiału Mławy zlodowacenia Warty pozbawionej form akumulacyjnych (część południowa), pozbawioną form akumulacyjnych strefę maksymalnego zasięgu stadiału głównego zlodowacenia Wisły (część środkowa) oraz obszar sandrowy z fragmentami wysoczyzny tego stadiału w rejonie Olsztynka i Jedwabna (część północna). Głównymi elementami rzeźby obszaru w obrębie zasięgu ostatniego zlodowacenia są rynny polodowcowe i tarasy sandrowe. Podłoże osadów plejstoceńskich stanowi seria osadów górnego miocenu, których powierzchnia stropowa wykazuje deniwelacje do 300 m, spowodowane głównie glacitektonicznymi wypiętrzeniami (spiętrzone nasunięcia i wyciśnięcia diapirowe) miejscami do powierzchni terenu. Na badanym obszarze rozpoznano otworami wiertniczymi i badaniami geofizycznymi 8 poziomów morenowych wraz z osadami dzielącymi, które zostały szczegółowo omówione. Szczegółowe badania, w tym kartowanie geologiczne w skali 1:5000 z dokumentacją otworową, przeprowadzono w rejonie Łyna–Orłowo (ok. 30 km2) stanowiącym obszar kompleksowego testowania metod geofizycznych. Na podstawie wykonanych badań sejsmicznych i elektrooporowych przedstawiono szczegółową interpretację stratygraficzną i strukturalną sięgającą do stropu kredy. Została ona zilustrowana 9 krzyżującymi się przekrojami geologicznymi. Głównym elementem strukturalnym są zaburzenia glacitektoniczne rozpoznane do głębokości ok. 300 m, w które zaangażowane są osady od oligocenu do zlodowacenia odry. Są to piętrowo ułożone nasunięcia (łuski) glacitektoniczne i wypiętrzenia diapirowe. Obszar badań stanowi południowo-zachodni fragment warmińskiej prowincji sedymentacyjnej plejstocenu, która cechuje się przewagą procesów erozyjnych nad sedymentacją glacjalną w całym plejstocenie, występowaniem licznych luk sedymentacyjnych obejmujących w szczególności interglacjały. Charakterystyczna jest tu nieciągłość poziomów glacjalnych i ich zróżnicowanie w położeniu pionowym, występowanie miąższych serii osadów wodnolodowcowych oraz lokalnych zastoisk usytuowanych na różnych poziomach.

EN

The study region covers the following areas: part of the Nidzica Plateau developed during the Mława Stadial of the Wartanian Glaciation and devoid of glacial landforms - in the south, a zone of the maximum ice-sheet extent of the Main Stadial of the Vistulian Glaciation (also devoid of glacial landforms) - in the middle part, and an outwash plain with fragments of the Main Stadial glacial plateau, extending near Olsztynek and Jedwabno - in the north (Fig. 1). The main topographic elements within the zone of the maximum ice-sheet extent of the last glaciation are 6 outwash plain terraces. In the south, they surround erosional outliers representing fragments of an older glacial plateau. The terraces are transected by glacial tunnel valleys whose southern ends mark the maximum limit of the ice-sheet of the Vistulian Glaciation. Detailed mapping and geophysical investigations were performed in the southern sector of the Łyna tunnel valley (Fig. 2). The Pleistocene deposits are underlain by an Upper Miocene sequence whose top surface elevation varies by 300 m. Such variations are caused largely by glaciotectonic disturbances (thrusts and diapiric structures) up to the ground level. 8 till horizons with intervening deposits have been identified in the study area. They are thoroughly described and showed in the synthetic profile (Fig. 3) and in detailed cross-sections (Figs. S-13), basing on analyses of about 150 drillings, including cored boreholes for mapping purposes (Fig. 4). The Pleistocene sequence is highly diverse and simple as compared with other sections from north-east Poland. The paper thoroughly describes glaciations: Narewian, Nidanian, Sanian, Wilgian, Wartanian (2 stadials), Vistulian and Eemian Interglacial deposits. Detailed investigations, including 1: 5000 geological mapping with drilling documentation, were performed in the Łyna-Orłowo region (approximately 30 km2) as an area of complex testing of geophysical methods. Seismic and resistance profiles from that area enabled stratigraphic and structural interpretation at 9 crossings of geological cross-sections down to the top of Cretaceous. The main structural element are glaciotectonic deformations reaching a depth of about 300 m and involving Oligocène through Odranian Glaciation deposits. These are stacked glaciotectonic thrusts (slices) and diapiric upthrustings. In the immediate proximity of the folded and glaciotectonically upthrusted Miocene deposits, lithologically and genetically variable Pleistocene deposits are observed in the Łyna-Orłwo region. They are intercalated with Miocene sediments. Precise determination of their stratigraphie position is impossible. It was found that deposits older than Odranian Glaciation are involved in older glaciotectonic deformations, whereas Vistulian Glaciation deposits are involved in younger deformations. Parts of the geophysical profiles, where no boreholes are available for interpretation, contain unidentified Pleistocene deposits (Figs. 5-13) which can be tentatively assigned to the early Pleistocene. The study area is the southern part of the Pleistocene Warmia sedimentary province (Fig. 14) characterized by erosional processes prevailing over glacial sedimentation in the Pleistocene, and by the presence of abundant sedimentary gaps spanning in particular interglacial periods. Typical of this area are glacial horizons discontinuous and diverse in the vertical section, and thick fluvioglacial series and local ice-dam lakes at various levels. The Warmia province is part of the Peribaltic Syneclise. To the east it adjoins the Mazury province being part of the Mazury-Suwalki Anteclise. During the last glaciation these provinces corresponded to the large Warmia and Mazury ice-sheet lobes separated by a NE-SW-trending inter-lobe zone.

Słowa kluczowe

PL

geomorfologia; glacitektonika; paleogeografia; badania geofizyczne; stratygrafia plejstocenu; południowa Warmia

EN

geomorphology; geophysical investigations; glaciotectonics; palaeogeography; Pleistocene stratigraphy; S Warmia Region

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2005
• Tom: T. 181
• Strony: 73--80
• Opis fizyczny: Bibliogr. 73 poz.

Twórcy

autor

Morawski W.

Bibliografia

• 1. Bałuk, A. (1978). Mapa Geologiczna Polski, 1 : 200 000.
• 2. Bałuk, A. (1979). Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski, 1 : 200 000 Ark, 5-48.
• 3. Baraniecka, M. D., Lindner, L., Makowska, A., Mojski, J. E., Szczepankiewicz, S., Starkel, L., & Watycha, L. (1984). Budowa geologiczna Polski, 1; stratygrafia, 3b, kenozoik, czwartorzęd. W: Budowa geologiczna Polski, T.I, Stratygrafia, Cześć 3b, Kenozoik, Czwartorzęd, 158-191.
• 4. Ber, A. (1987). Glaciotectonic deformation of glacial landforms and deposits in the Suwalki Lakeland (NE Poland). Tills and Glaciotectonics. Proc.INQUA Symposium, Amsterdam, 1986, 135-143.
• 5. Ber, A. (2000). Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr.Państw.Inst.Geol, 170
• 6. Ber, A. (2002). Wpływ podłoża w kształtowaniu ruchu la̧dolodów plejstoceńskich na przykładzie NE Polski. Pos.Nauk.PIG, 58, 17-21.
• 7. Butrym, J. (1992). Wyniki Badań Termoluminescecyjnych Próbek Osadów Czwartorzȩdowych Z Arkuszy Nidzica i Muszaki SMGP W Skali 1: 50 000.
• 8. Ciuk, E. (1971). Dokumentacja Wyników Wierceń Geologiczno-Poszukiwawczych Złóż Wȩgli Brunatnych W Rejonie Olsztyńskim.
• 9. Ciuk, E. (1974). Schematy litostratygraficzne paleogenu Polski poza Karpatami i Zapadliskiem Przedkarpackim. Biul.Inst.Geol., 281(7), 7-48.
• 10. Ciuk, E. (1970). Schematy litostratygraficzne trzeciorzędu Niżu Polskiego. Kwart.Geol., 14(4), 754-771.
• 11. Ciuk, E. (1972). Syntetyczny profil stratygraficzny utworów trzeciorzȩdowych rejonu olsztyńskiego. Kwart.Geol., 16(4), 1029-1031.
• 12. Ciuk, E. (1972). Syntetyczny profil stratygraficzny utworów trzeciorzȩdowych rejonu olsztyńskiego. Kwart.Geol., 16(4), 1029-1031.
• 13. Ciuk, E. (1968). Utwory trzeciorzȩdowe i czwartorzȩdowe w okolicy Orłowa na północ od Nidzicy (woj. olsztyńskie). Biul.Inst.Geol., 208, 67-93.
• 14. Gagel, C. (1902). Geologische karte von Preussen und benachbarten deutschen ländern 1: 25 000 blatt passenheim (arkusz pasym). Geologische Karte Von Preussen Und Benachbarten Deutschen Ländern 1: 25 000, Blatt Passenheim (Ark.Pasym).
• 15. Gagel, C., & Müller, G. (1897). Die entwickelung der ostpreussischen endmoränen in den Kreisen Ortelsburg und Neidenburg. Die Entwickelung Der Ostpreussischen Endmoränen in Den Kreisen Orteisburg Und Neidenburg.Separatabdruck Aus Dem Jardbuch Der Königl,
• 16. Gala̧zka, D., Kusiński, J. T. J., & Marks, L. (1998). Próba rewizji zasiȩgu la̧dolodu zlodowacenia Wisły w południowej czȩści Mazur. V Konferencja "Stratygrafia Plejstocenu Polski", 21-23.
• 17. Gala̧zka, D., & Marks, L. (2001). Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Gierzwałd. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski W Skali 1:50 000, Ark, Retrieved from.
• 18. Galon, R. (1968). Ewolucja sieci rzecznej na przedpolu zanikającego lądolodu. Prace Geogr.IG PAN, 74, 101-120.
• 19. Galon, R., & Roszkówna, L. (1961). Extents of the Scandinavian glaciations and of their recession stages on the territory of Poland in the light of analysis of the marginal forms of inland ice. Prz.Geogr., 33(3), 347-364.
• 20. Galon, R., & Roszkówna, L. (1967). Zasiȩgi zlodowaceń skandynawskich i ich stadiów recesyjnych na obszarze Polski. Czwartorzȩd Polski, 18-38.
• 21. Grabowska, I. (1972). Palinologiczne opracowanie profili trzeciorzȩdowych z obszaru woj. olsztyńskiego. Kwart.Geol., 16(4), 1009-1010.
• 22. Graniczny, M., & Doktór, S. (1995). Mapa fotolineamentów 1:200 000. Mapa Fotolineamentów 1: 200000.
• 23. Graniczny, M., Doktór, S., & Kucharski, R. (1995). Sprawozdanie z Opracowania Mapy Liniowych Elementów Strukturalnych Polski w Skalach 1: 200 000 i 1:500 000 Na Podstawie Kompleksowej Analizy Komputerowej Zdjȩć Geofizycznych i Teledetekcyjnych, Ark Pisz 1:200 000.
• 24. Huuse, M., & Lykke-Andersen, H. (2000). Large-scale glaciotectonic thrust structures in the eastern Danish North Sea doi:10.1144/GSL.SP.2000.176.01.22
• 25. Huuse, M., & Lykke-Andersen, H. (2000). Overdeepened quaternary valleys in the eastern Danish North Sea: Morphology and origin. Quaternary Science Reviews, 19(12), 1233-1253. doi:10.1016/S0277-3791(99)00103-1
• 26. Huuse, M., Lykke-Andersen, H., & Michelsen, O. (2001). Cenozoic evolution of the eastern Danish North Sea. Marine Geology, 177(3-4), 243-269. doi:10.1016/S0025-3227(01)00168-2
• 27. Juskowiak, O., & Ryka, W. (1968). Budowa Geologiczna Polski.
• 28. Kenig, K. (1994). Badania Petrograficzno-Litologiczne Osadów Czwartorzędowych. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w Skali 1:50 000, Ark.
• 29. Kenig, K. (1994). Badania Petrograficzno-Litologiczne Osadów Czwartorzędowych. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w Skali 1:50 000, Ark.
• 30. Kenig, K. (2001). Orzeczenie Dotycza̧ce Próbek.
• 31. Klimaszewski, M. (1978). Geomorfologia. Geomorfologia.
• 32. Kondracki, J. (1998). Geografia regionalna Polski. Geografia Regionalna Polski.
• 33. Kotański, Z. (1997). Mapy Geologiczne Ściȩcia Poziomego 1: 750 000.
• 34. Kotański, Z., & Milaczewski, L. (1977). Rozwój paleotektoniczny dewońskiej struktury zwolenia. Biul.Inst.Geol., 303, 15-40.
• 35. Kramarska, R. (1999). Mapa geologiczna dna Bałtyku bez utworów czwartorzędowych. Mapa Geologiczna Dna Bałtyku Bez Utworów Czwartorzędowych, 1:500 000
• 36. Krzywiec, P., & Bestyński, Z. (2001). Sejsmika Refleksyjna W Płytkich Badaniach Geologicznych - Przykłady Zastosowań.
• 37. Krzywiec, P., Jarosiński, M., Twarogowski, J., Burliga, S., Szewczyk, J., Wybraniec, S., Garlicki, A. (2000). Geophysical-geological study of caprock and overburden of the "Damaslawek" salt dome (Central Poland). [Geofizyczno-geologiczne badania stropu i nadkładu wysadu solnego :Damasławek:] Przegląd Geologiczny, 48(11), 1005-1014.
• 38. Krzywiec, P., Morawski, W., Zientara, P., & Jóźwiak, W. (2004). High-resolution shallow seismic reflection studies in the vicinity of Orłowo (Southern Warmia Region, Poland). [Badania metod płytkiej sejsmiki refleksyjnej wysokiej rozdzielczości osadów kenozoicznych w rejonie Orłowa (Południowa Warmia)] Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (181), 55-72
• 39. Kucharski, R. (1995). Mapa pionowych granic gȩstości wyznaczonych z pola AG. Mapa Pionowych Granic Gȩstości Wyznaczonych Z Pola AG.
• 40. Lichwa, M. (2004). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w Skali 1:50 000, Ark.
• 41. Lindner, L., & Marks, L. (1999). New approach to stratigraphy of palaeolake and glacial sediments of the younger Middle Pleistocene in Mid-Eastern Poland. Kwartalnik Geologiczny, 43(1), 1-8.
• 42. Lisicki, S. (1998). Paleogeographic aspects of glacial till lithostratigraphy in South-Western Mazury district (NE Poland). [Paleogeograficzny aspekt litostratygrafii glin zwałowych na przykładzie południowo-zachodnich Mazur] Przegląd Geologiczny, 46(7), 599-602.
• 43. Lisicki, S. (1997). Pleistocene of the Mra̧gowo Lakeland. Kwartalnik Geologiczny, 41(3), 327-346.
• 44. Łyczewska, J. (1958). Stratygrafia paleogenu i neogenu Polski północnej. Kwart.Geol., 2(1), 127-160.
• 45. Makowska, A. (1974). Mapa Geologiczna Polski W Skali 1:200 000, Ark.
• 46. Makowska, A. (1980). Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski, 1 : 200 000.
• 47. Makowska, A. (1986). (Pleistocene seas in Poland - sediments, age and palaeogeography). [Morza plejstocenskie w Polsce-Osady, wiek i paleogeografia.] Prace - Instytutu Geologicznego (Warszawa), 120.
• 48. Makowska, A. (2004). New research on the Vistulian part of the Upper Pleistocene complex in the Lower Vistula Region and resulting conclusions for discussion (Northern Poland). [Nowe badania vistuliańskiej czȩści profilu osadów młodoplejstoceńskich na dolnym Powiślu i wynikaja̧ce z nich wnioski dyskusyjne] Przegląd Geologiczny, 52(10), 953-962.
• 49. Marciniak, W. (1990). Aneks do Dokumentacji Badań Geoelektrycznych Dla Tematu Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski W Skali 1: 50 000, Ark.
• 50. Marciniak, W. (1990). Aneks do Dokumentacji Badań Geoelektrycznych Dla Tematu Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski W Skali 1: 50 000.
• 51. Marciniak, W., Rogala, S., Sternicki, T., Potȩga, R., & Wawrzyszczuk, A. (1986). Dokumentacja Badań Geoelektrycznych Dla Zaopatrzenia W Wodȩ Gminy Nidzica.
• 52. Marks, L. (1980). (Substratum and stratigraphy of quaternary deposits in South- Western Mazury Lakeland). [Podłoże i stratygrafia osadów czwartorzędowych w SW części Pojezierza Mazurskiego.] Kwartalnik Geologiczny, 24(2), 361-376.
• 53. Marks, L. (1988). Relation of substrate to the quaternary paleorelief and sediments, Western Mazury and Warmia (Northern Poland). Kwart.AGH, Geologia, 14(1), 1-76.
• 54. Marks, L. (1984). Zasięg lądolodu zlodowacenia bałtyckiego w rejonie Dąbrowna i Uzdowa. Biul.Geol.UW, 28, 133-176.
• 55. Marks, L. (1991). Zasięgi lądolodów zlodowacenia Wisły w środkowej i wschodniej Polsce. Geografia UAM, 50, 531-538.
• 56. Mojski, J. E. (1968). Zarys stratygrafii zlodowacenia północnopolskiego (bałtyckiego) w północnej i środkowej czȩści Polski. Ostatnie Zlodowacenie Skandynawskie W Polsce, Prace Geograficzne IG PAN, 74, 37-64.
• 57. Morawski, W. (1999). Osady Stokowe i Rezydualne Na Wysoczyźnie Nidzickiej (Płd.-Zach.Mazury), 23-25.
• 58. Morawski, W. (2000). Reconstruction of Ice Sheet Movement Direction Based on Glaciotectonic Deformations of A Crevasse Infilling at Kronowo, Western Mazury, Northern Poland, 33-34.
• 59. Morawski, W. (2000). Próba Rekonstrukcji Kierunku Ruchu Lądolodu Na Podstawie Zaburzeń Glacitektonicznych W Osadach Szczelinowych W Kronowie, Zachodnie Mazury, 43-44.
• 60. Morawski, W. (2001). Badania Zaburzeń Glacitektonicznych Metodami Geofizycznymi (na przykładzie Rejonu Orłowa - Zachodnie Mazury).
• 61. Morawski, W. (2001). Did the last glaciation cover the East Mazovian and the Podlasie Regions? [Czy ostatnie zlodowacenie obejmowało wschodnie Mazowsze i Podlasie?] Przegląd Geologiczny, 49(6), 551-558.
• 62. Morawski, W. (2004). Glaciotectonic structures of the Southern Warmia Region (Poland). [struktury glacitektoniczne południowej Warmii] Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (181), 109-142.
• 63. Morawski, W. (2000). Linijne formy polodowcowe, a liniowe elementy strukturalne w rejonie Olsztyna (południowo-zachodnie Mazury). W: Dorobek i pozycja polskiej geomorfologii u progu XXI wieku. v zjazd geomorfologów polskich. stresz. ref. i komunik. Wyd. UMK, 191-193.
• 64. Morawski, W. (1999). Maximum limit of the Vistulian glaciation in the vicinity of Nidzica, Southwestern Mazury Lakeland. Kwartalnik Geologiczny, 43(1), 61-67.
• 65. Morawski, W. (2001). Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 ark. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski W Skali 1: 50 000, Ark.
• 66. Morawski, W. (2004). The application of geophysical methods in the study of Cenozoic deposits and glaciotectonic deformations - investigations and future research methods. [Zastosowanie metod geofizycznych do badań osadów kenozoicznych i zaburzeń glacitektonicznych - badania i perspektywy metodyczne] Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (181), 5-12.
• 67. Morawski, W., Jóźwiak, W., Krzywiec, P., Marks, L., Petecki, Z., Twarogowski, J., & Zientara, P. (2004). Integrated geophysical study of the Cenozoic complex as exemplified from Southern Warmia Region (Poland). [kompleksowe zastosowanie metod geofizycznych do badań osadów kenozoicznych na przykładzie południowej Warmii] Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (181), 143-164.
• 68. Morawski, W., & Kenig, K. (1999). Lithology of the Late Pleistocene sands for stratigraphic and palaeogeographic correlation in Muszaki area, Southwestern Mazury Lakeland. Kwartalnik Geologiczny, 43(1), 69-78.
• 69. Morawski, W., Krupinski, K. M., & Winter, H. (1999). Biogenic sediments of the Eemian interglacial on the Nidzica Plateau, Southwestern Mazury Lakeland. Kwartalnik Geologiczny, 43(1), 79-84.
• 70. Morawski, W., Pomianowski, P., & Twarogowski, J. (2001). Zastosowanie Metody Obrazowania Opornościowego do Badania Osadów Trzeciorzȩdowych i Czwartorzȩdowych W Rejonie Źródel Rzeki Łyny, 12-14.
• 71. Morawski, W., Zientara, P., & Pietrzyk, K. (2001). Ustalenie Form Przestrzennych i Wieku Zaburzeń Glacitektonicznych W Osadach Czwartorzȩdowych i Trzeciorzȩdowych W Rejonie Orłowa (Południowo-Zachodnie Mazury) Przy Pomocy Płytkiej Sejsmiki Refleksyjnej Wysokiej Rozdzielczości.
• 72. Nehring, W., & Kornowska, J. (1966). Orzeczenie Geologiczne O Występowaniu Złoża Wȩgla Brunatnego W Rejonie Orłowa.
• 73. Piwocki, M. (2004). Paleogene and Neogene of Southern Warmia Region (Poland). [Paleogen i neogen południowej Warmii] Prace - Państwowego Instytutu Geologicznego, (181), 73-80.