Przegląd osiągnięć metodycznych i aktualnych zadań oraz problemów hydrogeologii stosowanej w dokumentowaniu i ochronie zasobów i ujęć wód podziemnych w Polsce

Przybyłek, Jan

doi:10.7306/bpig.41

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Przegląd osiągnięć metodycznych i aktualnych zadań oraz problemów hydrogeologii stosowanej w dokumentowaniu i ochronie zasobów i ujęć wód podziemnych w Polsce

Autorzy

Przybyłek Jan

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/bpig.41

Warianty tytułu

A review of methodical achievements and present tasks and applied hydrogeology problems in well field safe yield documentation and groundwater protection in Poland

Konferencja

Współczesne problemy hydrogeologii = Current challenges in hydrogeology : XIX Sympozjum

Języki publikacji

Abstrakty

Dokonania polskiej hydrogeologii we wszystkich jej wymiarach, a także perspektywy rozwoju na kolejne lata były przedmiotem kilku obszernych opisów w ubiegłych dziesięcioleciach, licząc od lat 60. XX w. (m.in. Pazdro, 1968, 1975; Kleczkowski, Sadurski, 1999; Paczyński, Sadurski, 2007; Sadurski, 2007). Intencją Autora niniejszego artykułu jest przedstawienie tego segmentu z całości dokonań polskiej hydrogeologii, który określamy mianem hydrogeologii stosowanej, a który w omawianym przypadku odnosi się do problematyki dokumentowania oraz ochrony zasobów i ujęć wód podziemnych w Polsce oraz metod badań z tym związanych. W II połowie XX w., w związku z dynamicznie wzrastającym zapotrzebowaniem na wodę do picia dla mieszkańców rozwijających się miast i wsi oraz na wodę dla przemysłu i rolnictwa, w sposób bardzo dynamiczny nakreślono programy gospodarki wodnej, w których dokumentowanie zasobów wód podziemnych i budowa ujęć stały się priorytetem. Wymagało to odpowiedniego zabezpieczenia prawno-formalnego procesów inwestycyjnych, przygotowania fachowej kadry i przedsiębiorstw hydrogeologicznych do zarysowanego ogromu działań w Polsce oraz wdrożenia nowoczesnych metod badań i dokumentowania zasobów wód podziemnych w skali lokalnej i regionalnej.

Achievements and the future of Polish hydrogeology have been presented by many authors, among others by Pazdro (1968, 1975), Kleczkowski, Sadurski (1999), Paczyński, Sadurski (2007) and Sadurski (2007). The aim of the paper is to present the Polish applied hydrogeology that refers to groundwater resources protection and documentation of well fields (safe yield), and, in the consequence, hydrogeological field investigation methods. Rising demands in water supply of growing cities, small towns and villages, and the development in agriculture and industry were the very important problems in the second half of the 20th century. The priority in national water management plans was the recognition of groundwater resources and the construction of new water intakes have at that time. As a task of these plans, legal acts were established by the authorities. In the early 1960s, hydrogeological education of separate specialization in high school have been called into being. The education provided staff for companies, research institutes and universities, which enables introducing new methods of investigation and documentation in Poland on local and regional scales.

Słowa kluczowe

hydrogeologia stosowana w Polsce metody badań hydrogeologicznych hydrogeologiczne badania terenowe dokumentowanie zasobów wód podziemnych

applied hydrogeology in Poland methods of hydrogeological investigation field hydrogeological investigation groundwater resources documentation

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2019

Tom

nr 476, Hydrogeologia z. 17

Strony

95--103

Opis fizyczny

Bibliogr. 80 poz.

Twórcy

autor

Przybyłek Jan

janex@amu.edu.pl

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, ul. Krygowskiego 12, 61-680 Poznań

Bibliografia

1. AUER A., 1976 – Modelowanie analogowe procesów o stałych rozłożonych. PWN, Warszawa.
2. BIENIEWSKI J., 1968 – Opracowanie prognoz hydrogeologicznych procesów poboru wód podziemnych za pomocą analogów elektrycznych. Węgiel Brunatny, 4.
3. BŁASZYK T., GÓRSKI J., 1978 – Zmiany jakości wód podziemnych w warunkach intensywnej eksploatacji. Inst. Kształt. Środ. Wydaw. Akcydensowe, Warszawa.
4. BŁASZYK T., GÓRSKI J., 1979 – Dokumentowanie i prognozowanie zmian jakości wody na ujęciach zagrożonych przeobrażeniem środowisk hydrogeochemicznych. Wydaw. Geol., Warszawa.
5. BRYLSKA E., DĄBROWSKI S., PLECZYŃSKI J., PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A., ŚMIETAŃSKI Z., (red. nauk.) 1972 – Modelowanie filtracji wód podziemnych w rejonach ujęć wodnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
6. CASTANY G., 1972 – Poszukiwanie i eksploatacja wód podziemnych [tłum. z franc.]. Wydaw. Geol., Warszawa.
7. CIŻYŃSKI J., 1966 – Techniczno-gospodarcze problemy ujęć wód podziemnych. Prz. Geol., 2: 23–26.
8. CIŻYŃSKI J., KOTOWSKI B., 1968 – II Konferencja Naukowo-Techniczna: Hydrogeologia i geologia inżynierska, Gdańsk. Prz. Geol., 10: 468–470.
9. DĄBROWSKI S., PRZYBYŁEK J., 2005 – Metodyka próbnych pompowań. Poradnik metodyczny. Bogucki Wydaw. Nauk., Poznań.
10. DĄBROWSKI S., PRYBYŁEK J., 2012 – Ocena prognoz zasobów eksploatacyjnych poprzez porównanie szacunków zasobowych z wynikami długotrwałej eksploatacji ujęć wód podziemnych (studium metodyczne). Bogucki Wydaw. Nauk., Poznań.
11. DĄBROWSKI S., GÓRSKI J., KAPUŚCIŃSKI J., PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A. (red. nauk.), 2004 – Metodyka określania zasobów eksploatacyjnych ujęć zwykłych wód podziemnych. Poradnik metodyczny. Borgis Wydaw. Medyczne, Warszawa.
12. DĄBROWSKI S., KAPUŚCIŃSKI J., NOWICKI K., PRZYBYŁEK J., SZCZEPAŃSKI A., 2011 – Metodyka modelowania matematycznego w badaniach i obliczeniach hydrogeologicznych. Poradnik metodyczny. Bogucki Wydaw. Naukowe, Poznań.
13. DOWGIAŁŁO J., KLECZKOWSKI A.S., MACIOSZCZYK T., RÓŻKOWSKI A. (red. nauk.), 2002 – Słownik hydrogeologiczny. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
14. DUDA R., WINID B., ZDECHLIK R., STĘPIEŃ M., 2013 – Metodyka wyboru optymalnej metody wyznaczania zasięgu stref ochronnych ujęć zwykłych wód podziemnych z uwzględnieniem warunków hydrogeologicznych obszaru RZGW w Krakowie. Wydaw. AGH, Kraków.
15. EMSELLEM Y., 1975 – Budowa modeli matematycznych w hydrogeologii [tłum. z franc. M. Rogoż, red. H. Dąbrowska i in.]. Zjedn. Przeds. Hydrogeol. w Poznaniu.
16. FORKASIEWICZ J., 1973 – Interpretacja wyników próbnego pompowania dla oceny parametrów warstw wodonośnych [tłum. z franc.]. Przeds. Hydrogeol. w Poznaniu.
17. GONET A., MACUDA J., ZAWISZA L., DUDA R., PORWISZ J., 2011 – Instrukcja obsługi wierceń hydrogeologicznych. Wy-daw. AGH, Kraków.
18. GURWIN J., SZCZEPIŃSKI J., WĄSIK M., 1994 – Opis programu MODFLOW wykorzystywanego w regionalnych badaniach hydrogeologicznych. W: Bilansowanie zasobów w dorzeczu Odry. Zesz. Nauk. Akad. Roln. Wroc., 248: 125–134.
19. HERBICH P., KAPUŚCIŃSKI J., NOWICKI K., RODZOCH A., 2013 – Metodyka określania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych z uwzględnieniem potrzeb jednolitych bilansów wodnogospodarczych. Min. Środ.
20. JARODZKI L. (red.), 1971–1977 – Zasady obliczeń hydrogeologicznych ujęć wód podziemnych. Wydaw. Geologiczne. Warszawa.
21. KAZIMIERSKI B., SADURSKI A. (red.), 1999 – Monitoring osłonowy ujęć wód podziemnych – metody badań. Wydaw. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
22. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1984 – Ochrona wód podziemnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
23. KLECZKOWSKI A.S., SADURSKI A., 1999 – Historia polskiej hydrogeologii. Biul. Państw. Inst. Geol., 388: 7–34.
24. KŁYZA T., PRZYBYŁEK J., 1968 – Przykłady zastosowania wzorów równowagi nieustalonej do prognozowania eksploatacji ujęć wód podziemnych. II Konf. Nauk.-Techn.: Hydrogeologia i geologia inżynierska, Gdańsk. Wydaw. Geol. Warszawa.
25. KORDAS B., 1971 – Matematyczne modelowanie ruchu wód gruntowych. Prz. Geofiz., 1/2.
26. KOZŁOWSKI J., SAFADER L., 1966 – Zagadnienie stosowania wzorów dla określania parametrów hydrogeologicznych w warunkach nieustalonej filtracji. Techn. Poszuk., 19: 51–53.
27. KULMA R., 1995 – Podstawy obliczeń filtracji wód podziemnych. Wydaw. AGH, Kraków.
28. KULMA R., ZDECHLIK R., 2009 – Modelowanie procesów filtracji. Wydaw. AGH, Kraków.
29. MACIOSZCZYK A., 1987 – Hydrogeochemia. Wydaw. Geol., Warszawa.
30. MACIOSZCZYK A. (red. nauk.), 2006 – Podstawy hydrogeologii stosowanej. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
31. MACIOSZCZYK A., DOBRZYŃSKI D., 2002 – Hydrogeochemia strefy aktywnej wymiany wód podziemnych. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
32. MACOSZCZYK T., 1969 – Obliczenia hydrogeologiczne ujęć wód podziemnych. Wydaw. „Prasa ZSL”, Warszawa.
33. MACIOSZCZYK T., 1973 – Metody modelowe w badaniach bilansów wód podziemnych i dokumentowaniu ich zasobów. Prz. Geol., 10: 55–58.
34. MACIOSZCZYK T., SZESTAKOW W.M., 1983 – Dynamika wód podziemnych – metody obliczeń. Wydaw. Geol., Warszawa.
35. MACIOSZCZYK T., RODZOCH A., FRĄCZEK E., 1993 – Projektowanie stref ochronnych źródeł i ujęć wód podziemnych Min. Ochr. Środ. Zas. Nat. i Leśn., Warszawa.
36. MAKOWSKI Z., 1975 – O rozwiązywaniu zagadnień filtracji na integratorze pola AP-600. Zesz. Nauk. Polit. Krak., ser. Bud. Wod. i Inż. Sanit., 22.
37. MAŁECKI J., NAWALANY M., WITCZAK S., GRUSZCZYŃ¬SKI T., 2006 – Wyznaczanie parametrów migracji zanieczyszczeń w ośrodku porowatym dla potrzeb badań hydrogeologicznych i ochrony środowiska. Poradnik metodyczny. Wydaw. Uniw. Wars., Wydz. Geol. Min. Środ., Warszawa.
38. MARCINIAK M., 1999 – Identyfikacja parametrów hydrogeologicznych na podstawie skokowej zmiany potencjału hydraulicznego. Metoda Paramex. Wydaw. Nauk. UAM, Poznań.
39. McDONALD M.G., HARBAUGH A.W., 1988 – MODFLOW, a modular three-dimensional finite difference groundwater flow model. US Geol. Surv. Open-File Rep., 83–875.
40. MIECZNIK J.B., 2014 – Profesor Zdzisław Pazdro – twórca polskiej szkoły hydrogeologii. Prz. Geol., 62, 8: 391–396.
41. NAWALANY M., PRZYBYŁEK J., STAŚKO S., 2010 – Groundwater and mass transport modelling for documentation and protection of groundwater ressources. Prz. Geol., 58, 9/1: 816–824.
42. NIEDZIELSKI H., 1972 – Z doświadczeń nad określaniem parametrów hydrogeologicznych metodą ruchu nieustalonego. Techn. Poszuk., 40: 43–48.
43. PACZYŃSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 – Hydrogeologia regionalna Polski, t. 1. Wody słodkie. Wydaw. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
44. PAZDRO Z., 1964, 1977, 1983, – Hydrogeologia ogólna. Wydaw. Geol. Warszawa.
45. PAZDRO Z., 1968 – Aktualny stan badań hydrogeologicznych w Polsce i kierunki ich dalszego rozwoju. W: Mat. II Konf. Nuk.-Techn. Hydrogeologia i geologia inżynierska, Gdańsk: 5–24.
46. PAZDRO Z., 1975 – Wkład hydrogeologii w rozwój gospodarczy Polski Ludowej w minionym XXX–leciu. Prz. Geol., 24, 10: 478–483.
47. PAZDRO Z., KOZERSKI B., 1990 – Hydrogeologia ogólna. Wydaw. Geol., Warszawa.
48. PIWECKI T., 1965 – Numeryczne rozwiązywanie zagadnień filtracji ustalonej. W: II Sympozjum Filtracji. Polit. Gdańska, Inst. Bud. Wod. PAN, Gdańsk: 103–107.
49. PIWECKI T., 1975 – Numeryczne modelowanie ruchu wód gruntowych. W: Mat. III Konf. Współcz. Probl. Hydrol., Jabłonna.
50. PLECZYŃSKI J., 1981 – Odnawialność zasobów wód podziemnych. Wydaw. Geol., Warszawa
51. PLECZYŃSKI J., PRZYBYŁEK J., 1974 – Problematyka dokumentowania zasobów wód podziemnych w dolinach rzecznych. Wydaw. Geol., Warszawa.
52. PRZYBYŁEK J., BRYLSKA E., DĄBROWSKI S., 1971 – Zasady obliczeń filtracji nieustalonej według wzorów Theisa i Hantusha. Wydaw. Geol. Warszawa.
53. PRZYBYŁEK J., LISZKOWSKA E., KASZTELAN D., PRZYBYŁEK M., 2013 – Koncepcja interaktywnej bazy polskich publikacji hydrogeologicznych – zakres projektu oraz perspektywy rozwoju. Biul. Państw. Inst. Geol., 456: 479–486.
54. RODZOCH A. (red.), 2006 – Zasady sporządzania dokumentacji określających warunki hydrogeologiczne w związku z projektowaniem dróg krajowych i autostrad. Poradnik metodyczny. Min. Środ., Warszawa.
55. ROGOŻ M., 2013 – Słownik hydrogeologiczny angielsko-polski i polsko-angielski. Wydaw. Nauk. SCHOLAR, Warszawa.
56. ROGOŻ M., 2016 – Metody obliczeniowe w hydrogeologii. Wydaw. „Śląsk”, Katowice.
57. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej (DzU RP z dnia 15 grudnia 2016 r., poz. 2033).
58. SADURSKI A., 2007 – Stan i perspektywy rozwoju polskiej hydrogeologii. Współ. Probl. Hydrogeol., 13: 13–26.
59. SZCZEPAŃSKI A., 1973 – O interpretacji wyników próbnych pompowań. Tech. Poszuk., 47/48, 1: 36 – 39.
60. SZCZEPAŃSKI A., 1974 – Prognozowanie wydajności i warunków eksploatacji wód podziemnych metoda analogii hydraulicznych. Pr. Geol., PAN, 81.
61. SZCZEPAŃSKI A., 1977 – Dynamika wód podziemnych. Wydaw. Geol., Warszawa.
62. SZCZEPAŃSKI A., 1979 – Eksploatacyjne zasoby złóż wód podziemnych na tle schematyzacji warunków obliczeń. Zesz. Nauk. AGH, 5, 1.
63. SZYMANKO J., 1972 – W sprawie metod projektowania i realizacji badań hydrogeologicznych przy ustalaniu zasobów wód podziemnych. Prz. Geol., 20, 11: 517–521.
64. SZYMANKO J., 1980 – Koncepcje systemu wodonośnego i metod jego modelowania. Wydaw. Geol., Warszawa.
65. SZYMANKO J. (red.), 1982 – Biblioteka programów obliczeniowych HYDRYLIB Centralnego Urzędu Geologii. Wydaw. Geol., z. 1–7.
66. SZYMANKO J., KRECZMAR A., POLISZOT W., NOWICKI K., DĄBROWSKI S., SACHA B., 1977 – Zastosowanie modelowania matematycznego do badania bilansu wód podziemnych i obliczania ich zasobów. Biblioteka programów obliczeniowych. Blok programowy SP i EPD. Wydaw. KG Zachód, Poznań.
67. ŚMIETAŃSKI Z., SZCZEPAŃSKI A., 1967 – Ocena wydajności ujęcia wód podziemnych metodą analogii hydraulicznych. Sprawozdanie z posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie, 01–06.1967: 400–405.
68. ŚMIETAŃSKI Z., SZCZEPAŃSKI A., 1968 – Określanie niektórych parametrów horyzontu wodonośnego przy zastosowaniu maszyn liczących ciągłego działania. Tech. Poszuk., 26: 20–23.
69. THEIS C.V., 1935 – The relation between the lowering of the piezometric surface and the rate and duration of discharge of a well using groundwater storage. Am. Geophys. Un. Trans., 16: 519–524.
70. TUREK S. (red.), 1971 – Poradnik hydrogeologa. Wydaw. Geol., Warszawa.
71. TUREK S., 1985 – Problemy dokumentowania i gospodarowania wodami podziemnymi w Polsce. Krajowa Konferencja Geologiczna. Wydaw. AGH, Kraków: 225–232.
72. UCHWAŁA Nr 29 Rady Ministrów z dnia 26 stycznia 1960 r. w sprawie ustalania i zatwierdzania zasobów wód podziemnych (Monitor Polski Nr 13, poz. 62).
73. UCHWAŁA nr 64 Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1969 r. w sprawie ustalania zasobów wód podziemnych przy podejmowaniu działalności inwestycyjnej związanej z eksploatacją tych wód (Monitor Polski Nr 15, poz. 112).
74. USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. (DzU Nr 27, poz. 96).
75. USTAWA z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (DzU 2017 poz. 1566).
76. WIECZYSTY A., 1970 – Hydrogeologia inżynierska. PWN, Warszawa.
77. WILK Z., 1962 – O określaniu parametrów hydrogeologicznych złoża wody podziemnej w warunkach nieustalonego przepływu. Prz. Geol., 9: 484–487.
78. WITCZAK S., ADAMCZYK A., 1994–1995 – Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaźników zanieczyszczeń wód podziemnych i metod ich oznaczania, t. 1–2. PIOŚ Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
79. ZARZĄDZENIE Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 4 grudnia 1962 r. w sprawie rejestracji ujęć wód podziemnych i przeprowadzania w nich obserwacji (Monitor Polski Nr 87, poz. 411).
80. ZUBER A., RÓŻAŃSKI K., CIĘŻKOWSKI W., 2007 – Metody znacznikowe w badaniach hydrogeologicznych. Poradnik metodyczny. Oficyna Wydaw. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-66486ec1-eecc-42ca-bc22-463cfd0b5fa4