Rewaloryzacja zabytkowych fortyfikacji przełomu XIX i XX wieku w Polsce. Architektura współczesnych uzupełnień

Głuszek, C.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Rewaloryzacja zabytkowych fortyfikacji przełomu XIX i XX wieku w Polsce. Architektura współczesnych uzupełnień

Autorzy

Głuszek C.

Identyfikatory

Warianty tytułu

Revaluation of relic fortifications of the turn of the 19th/20th century in Poland. Architecture of contemporary additions

Języki publikacji

Abstrakty

Monografia dotyczy konserwatorsko-projektowych aspektów adaptacji i modernizacji obiektów pofortecznych, zagadnienia obecnie bardzo aktualnego w Polsce. Na terenie naszego kraju znajduje się ogromny zasób zabytkowych fortyfikacji wiodących europejskich szkól narodowych: polskie, austriackie, francuskie, niemieckie, pruskie, rosyjskie. W obecnych realiach gospodarki rynkowej zmieniają się ich właściciele oraz dotychczasowe funkcje, a opuszczane przez wojsko obiekty często ulegają szybko postępującej degradacji. Zagospodarowanie tych fortyfikacji - prawidłowe konserwatorsko i dydaktycznie, a jednocześnie komercyjne -jest warunkiem ich ochrony i przetrwania. Znacznych problemów konserwatorsko-architektonicznych nastręczają zespoły i obiekty poforteczne z XIX i pocz. XX wieku, ponieważ w większości są to dzieła wielkoprzestrzenne, o zniekształconych w znacznym stopniu formach ziemnych oraz uszkodzonych i zawilgoconych kubaturach murowych. Rewaloryzacja, a często wręcz rewitalizacja tych fortyfikacji wymaga dużych środków, czasu i wiedzy, a konserwatorzy i projektanci często nie mogą sprostać skali problemów. Szczególnie złożonym problemem konserwatorsko-architektonicznym jest zagadnienie kształtowania formy architektonicznej „współczesnych uzupełnień" obiektów - ziemnych i murowych. Z obszaru szeroko pojętej adaptacji i modernizacji obiektów pofortecznych zakresem merytorycznym opracowania objęto problematykę projektowania współczesnych uzupełnień historycznych struktur dzieła fortyfikacyjnego, jego elementów ziemnych i murowych. Przeprowadzono; kwerendę, selekcję i ocenę dotychczasowych opracowań badawczych i publikacji oraz badania uzupełniające Zaprezentowano historię i współczesne trendy w konserwacji zabytków oraz wybrane zagadnienia z podstaw współczesnego projektowania architektonicznego. Finalnie określono podstawowe reguły projektowania współczesnych uzupełnień - godzące konserwatorskie i architektoniczne zasady kształtowania przestrzeni, z potrzebami inwestorów i użytkowników. Jako ilustracja poglądów ukształtowanych w Zakładzie Konserwacji Zabytków WAPW zostały zaprezentowane wyselekcjonowane przykłady charakterystycznych (dydaktycznych) rozwiązań współczesnych uzupełnień zabytkowych struktur - na bazie projektów studenckich, lecz omówiono przede wszystkim przykłady profesjonalnych rozwiązań projektowych oraz współczesnych realizacji, polskich i zagranicznych. We wnioskach zsyntetyzowano ustalenia odnośnie do architektury współczesnych uzupełnień, zaproponowano zakres konserwatorskich opracowań dokumentacyjnych oraz procedurę sporządzania projektu konserwatorsko-architektonicznego. Na końcu załączono słownik zabiegów konserwatorskich i terminów fortyfikacyjnych, występujących w tekście oraz bibliografię. Praca ta, obejmując zagadnienia z obszaru teorii konserwatorskiej praktyki projektowej, jest próbą znalezienia dla nich wspólnego mianownika. Rezultaty są uzupełnieniem i podsumowaniem dotychczasowych poszukiwań w zakresie identyfikacji różnych form uzupełnień historycznych struktur, kryteriów ich kształtowania oraz propozycji współczesnej architektury w kulturowym kontekście. Efekt o tyle istotny, że na tym obszarze działania niewiele jest pozytywnych przykładów projektowych i realizacyjnych - zarówno w Polsce, jak i w Europie. Autor ma nadzieje, ze wyniki badań, wnioski i propozycje konserwatorskie, założenia i propozycje projektowe, zawarte w tekście i szerokim materiale ilustracyjnym, okażą się pomocne służbom konserwatorskim, projektantom, a przede wszystkim korzystne dla zabytków.

The monograph concerns restoration-designing aspects of the adaptation and modernization of post-fortress facilities; very current issues in Poi and. There is a huge number of relic fortifications in our country, which represent leading European national schools: Polish, Austrian, French, German, Prussian, Russian. In the current market economy, their owners and functions are changing, facilities abandoned by the army often degrade quickly. Proper, in terms of restoration and didactics, but also commercial development of these fortifications is a prerequisite for their protection and survival. Groups of post-fortress buildings and facilities of the 19th and early 20th century pose considerable conservation and architectural problems, because they are works of large capacity. considerably distorted and damaged land forms and damp masonry cubatures. Restoration and often revitalization of these fortifications require substantial resources, time and knowledge so conservators and designers often can not cope with the scale of the problems. The issue of development of architectural form of "contemporary additions" of land and masonry facilities is a particularly complex conservation and architectural question. From the broad area of post-fortress facilities modernization and adaptation, essential scope involves the issues of esigning modem additions to historical fortification structures, their land and masonry parts. Search, selection and evaluation of existing research studies and publications, as well as follow-up studies have been conducted. History and contemporary trends of the relics conservation have been presented, basic issues of the modem architectural design have been chosen. Finally, the basic rules of the design of contemporary additions which reconcile conservation and architectural principles of capacity development with investors' and users' needs have been established. Selected examples of characteristic (didactic) Solutions of contemporary additions to relic structures (basing on the students' designs) have been presented to illustrate ideas developed in the Department of Relic Conservation WAPW. However, examples of professional design solutions and modem realizations, Polish and foreign, have been discussed above all. Arrangements regarding architecture of the contemporary additions have been synthesized in the conclusions: a number of documentation conservation elaborations and procedure of preparation of conservation-architectural design have been proposed. Glossary of the conservation operations and fortification terms used in the text, as well as bibliography have been attached at the end. This work, which includes issues from the area of conservation theory and designing practice. is an attempt to find the common denominator for them. The results are u supplement and summary of previous search in the area of identification of different forms of the additions to historical structures, criteria of their development and propositions of contemporary architecture in the cultural context. The effect is important because there are few positive examples of design and realization - both in Poland and in Europe, The author hopes that studies results, conclusions and conservation proposals, assumptions and design proposals included in the text and extensive illustrative material will be helpful for conservation services, designers and above all, suitable for the relics.

Słowa kluczowe

rewaloryzacja zabytkowe fortyfikacje architektura współczesna

revaluation historic fortifications contemporary architecture

Wydawca

Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej

Czasopismo

Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Seria Architektura

Rocznik

2012

Tom

nr 8

Strony

5--142

Opis fizyczny

Bibliogr. 208 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Głuszek C.

Bibliografia

Prace i dokumentacje niepublikowane
1. Biskup Krzysztof, Hirsch Robert, Twierdza Giżycko. Wytyczne konserwatorskie dla zagospodarowania zespołu twierdzy, m-pis zez. graficzną w zbiorach ROBiDZ w Gdańsku, Gdańsk 1991.
2. Biskup Krzysztof, Narębska Bożena, Narębski Lech, Studium historyczno-konserwatorskie pierścienia zewnętrznego Twierdzy Toruń, m-pis z częścią graficzną w zbiorach Urzędu Konserwatora Miejskiego w Toruniu, Gdańsk-Kalisz-Toruń 1993.
3. Czyżewska Aleksandra, Zarządzanie zabytkowymi zespołami fortecznymi i możliwości generowania Środków na ich rewitalizację, m-pis. Warszawa 2001.
4. Głuszek Cezary, Twierdza Warszawa we współczesnej strukturze miasta, praca doktorska obroniona na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1998.
5. Głuszek Cezary, Problematyka teorii konserwatorskiej i projektowej w adaptacji i zagospodarowania obiektów architektury militarnej, m-pis z ilustr., praca własna nr 503/1010/322/0, Wydział Architektury PW, Warszawa 2001.
6. Ciuszek Cezary, Przykłady zagospodarowania architektury militarnej z wybranych krajów europejskich, m-pis z ilustr., praca własna nr 503/10)0/719/0, Wydział Architektury PW, Warszawa 2002.
7. Głuszek Cezary, Zagadnienia kształtowania form współczesnej architektury w rewaloryzacji struktury XIX-wiecznych zabytkowych fortyfikacji, praca własna nr 503G/1010/524/03, Wydział Architektury PW, Warszawa 2003.
8. Ciuszek Cezary, Głuszek Jarosław, opracowanie techniczne Górski Marcin, Miruć Krzysztof, Pszonak Bogdan, Park Kulturowy - Twierdza Boyen. Uwarunkowania adaptacji budowli do współczesnych funkcji. Katalog obiektów, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen w Giżycku, Giżycko-Warszawa 1998.
9. Głuszek Cezary, Głuszek Jarosław, Klupsz Lidia, Molski Piotr, Program ochrony i zagospodarowania Cytadeli Warszawskiej - etap I, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997.
10. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Twierdza Modlin. Weryfikacja wpisu budowli i terenów pofortecznych do rejestru zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki - cz. l Elementy Twierdzy, m-pis w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1999.
11. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, opracowanie techniczne Gromadka Jarosław, Milwicz Małgorzata, Nowicki Waldemar, Twierdza Modlin. Waloryzacja konserwatorska, konserwatorskie uwarunkowania dostępności inwestycyjnej, cz. I, II i III, m-pis zez. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1999-2001.
12. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Wytyczne konserwatorsko-projektowe. Wstępna koncepcja zagospodarowania terenu Fortu IV Chrzanów wraz z przylegającą działką nr 12, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2000.
13. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Koncepcja funkcjonalno-przestrzenna Fortu IV Chrzanów uwzględniająca konserwatorskie uwarunkowania dostępności inwestycyjnej, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2001.
14. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Konserwatorskie uwarunkowania dostępności inwestycyjnej terenu Fortu Szcze - Szczęśliwice, m-pis zez, graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2003.
15. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Konserwatorskie uwarunkowania dostępności inwestycyjnej terenu Fortu M - Mokotów, m-pis zez, graficzną W zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2003.
16. Głuszek Cezary. Górski Marcin, Molski Piotr, Dokumentacja naukowa stanu zachowania oraz konserwatorskie zasady ochrony i zagospodarowania Fortu Bema (P - Parysów) w Warszawie, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2004.
17. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Studium uwarunkowań konserwatorskich oraz dostępności inwestycyjnej Twierdzy Modlin w Nowym Dworze Mazowieckim, m-pis z cz. Graficzną w zbiorach Agencji Mienia Wojskowego - Oddział w Warszawie, Warszawa 2005.
18. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Waloryzacja architektoniczno-konserwatorska Fortu III Blizne oraz Konserwatorskie studium możliwości inwestycyjnych, na terenie Fortu III Blizne przy ul. Lazurowej w Warszawie, m-pis z cz. graficzną w zbiorach MKZ w Warszawie, Warszawa 2008.
19. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Kozarski Piotr (wytyczne dot. zieleni), opracowanie techniczne: Góra Paweł, Krzemiński Paweł, Milwicz Małgorzata, Nowicki Waldemar, Pajewski Marcin, Sitkiewicz Wojciech, Konserwatorskie zasady rewaloryzacji Majdanu Twierdzy Boyen w Giżycka, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen w Giżycku, Giżycko-Warszawa 2001.
20. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, Rużewicz Wojciech, forteczny Park kultury – Twierdza Boyen. Studium Konserwatorskich uwarunkowań zagospodarowania i dostępności inwestycyjnej wyspy Giżyckiej, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen w Giżycku, Giżycko-Warszawa, 1999.
21. Głuszek Cezary, Górski Marcin, Molski Piotr, współpraca Szczotko Bogdan, Konserwatorskie studium ochrony i zasad zagospodarowania zespołu obronnego Twierdza Boyen w formule Fortecznego Parku Kulturowego – Wyspa Giżycka, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen w Giżycku, Giżycko - Warszawa 2000.
22. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Miejsce XIX-wiecznych fortyfikacji rosyjskich w strukturze aglomeracji warszawskiej. Problematyka ich adaptacji do współczesnych funkcji wielkiego miasta, część I. Twierdza Warszawa, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1990.
23. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Uwarunkowania programowo-przestrzenne zagospodarowania Fortu Służewiec w Warszawie, m-pis zez. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1993.
24. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Ochrona wartości zabytkowych Twierdzy Warszawa. Zalecenia konserwatorskie, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1993.
25. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Wnioski konserwatorskie i wytyczne projektowe do zagospodarowania i ochrony wartości kulturowych Fortu IX w Warszawie, m-pis zez. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1994.
26. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Wnioski konserwatorskie i wytyczne projektowe do zagospodarowania i ochrony wartości kulturowych Fortu VIII w Warszawie, m-pis zez. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1994.
27. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Wytyczne ochrony i zagospodarowania fortów dla potrzeb studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Warszawa Bemowo, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997.
28. Głuszek Cezary, Molski Piotr, opracowanie techniczne Kordek Piotr, Rutkowski Krzysztof, Studium ochrony i zagospodarowania systemu fortecznego XIX-wiecznej Twierdzy Warszawa wraz z analizą możliwości wykorzystania tych terenów do celów inwestycyjnych, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1997.
29. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Park Kulturowy - Twierdza Boyen. Studium konserwatorskich uwarunkowań zagospodarowania i dostępności inwestycyjnej obszaru twierdzy, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen w Giżycku, Giżycko - Warszawa 1998.
30. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Koncepcja ochrony i zagospodarowania Fortu VI "Okęcie" w Warszawie, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1998.
31. Głuszek Cezary, Molski Piotr, oprac. techniczne Zaprzalski Rafał, Dokumentacja naukowa stanu zachowania oraz konserwatorskie zasady ochrony i zagospodarowania Fortu Śliwickiego w Warszawie, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2001.
32. Głuszek Cezary, Molski Piotr opracowanie techniczne Wasita Rafał, Wytyczne konserwatorsko-projektowe. Konserwatorskie uwarunkowania dostępności inwestycyjnej terenu Fortu Służewiec, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2001.
33. Głuszek Cezary, Molski Piotr, opracowanie techniczne Zaprzalski Rafał, Wytyczne konserwatorsko-projektowe. Konserwatorskie uwarunkowania dostępności inwestycyjnej terenu Fortu VII - Zbarż, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2001.
34. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Orzechowska Hanna, Koncepcja ochrony systemu fortyfikacji na terenie miasta Nawy Dwór Mazowiecki, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1998.
35. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Orzechowska Hanna, Górski Marcin, Dokumentacja stanu zachowania oraz koncepcja konserwatorska zasad ochrony i zagospodarowania Baterii X - Augustówka, Wału międzyfortowego przy ul. Wolickiej i Łachy Siekierkowskiej, m-pis z cz. graficzną w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 2001.
36. Gruszecki Andrzej, Dokumentacja historyczna dla twierdz w Modlinie i Dęblinie, m-pis w zbiorach WKZ w Warszawie, Warszawa 1967.
37. Gruszecki Andrzej, Twierdza Modlin na tle rozwoju fortyfikacji nowożytnej, [w:] Twierdza Modlin – materiały z wojskowej roboczej sesji konserwatorskiej odbytej w Modlinie 15 czerwca 1977 r., m-pis z cz. graficzną w zbiorach MON, Warszawa 1979.
38. Gruszecki Andrzej, kierownik zespołu autorskiego, Kartograficzne udokumentowanie zasobów budownictwa obronnego w Polsce od połowy XVIII wieku do 1945 roku, projekt badawczy KBN nr 7T07F03610, m-pis z częścią kartograficzną w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997.
39. Gruszecki Andrzej, Molski Piotr, Głuszek Cezary, opracowanie techniczne Zaprzalski Rafał, Budowle obronne od połowy XVIII do potowy XX wieku, oprac. kartograficzne w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1997.
40. Lewicka-Cempa Maria, Molski Piotr (koordynacja merytoryczna). Górski Marcin, Przerwa Tomasz, Wild Patryk, konsultacje Kozarski Piotr, Twierdza Srebrna Góra, Ocena stanu i dostępności inwestycyjnej budowli, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Urzędu Gminy Stoszowice, Warszawa 2001.
41. Łysiak Waldemar, Napoleon - fortyfikator (Koncepcje fortyfikacyjne Napoleona jako podstawa analizy twierdzy Modlin w Księstwie Warszawskim), praca doktorska obroniona na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1998.
42. Małachowicz Maciej, Konserwatorskie studium ochrony i zasad zagospodarowania zespołu pofortecznego w formie ochrony obszarowej - Twierdza Kłodzko - Forteczny Park Kulturowy, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Urzędu Miasta Kłodzko, Wrocław 2000.
43. Małachowicz Maciej, Małachowicz Małgorzata, Konserwatorskie studium ochrony i zasad zagospodarowania zespołu pofortecznego w formie ochrony obszarowej – Forteczny Park Kulturowy - Twierdza Nysa, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Wrocław 2000.
44. Molski Piotr, Standardy w odnowie wartości kulturowych zabytków architektury obronnej, m-pis w zbiorach Zakładu Konserwacji Zabytków Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
45. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Fortyfikacje XIX-wiecznej rosyjskiej Twierdzy Warszawa, rekonstrukcje graficzne dział fortecznych, m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 1996; cz. II, 1997; cz. III, 1998.
46. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Problematyka adaptacji i modernizacji obiektów pofortecznych w procesie projektowym i dydaktycznym. Wydział Architektury PW, Warszawa 2001.
47. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Górski Marcin, Problemy ochrony obiektów zabytkowych w realiach gospodarki rynkowej. Rekonstrukcja graficzna historycznego układu przestrzennego Cytadeli Modlińskiej, m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 2002.
48. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Górski Marcin, Budownictwo obronne. Studialne przykłady architektonicznych rozwiązań nowych uzupełnień konserwatorskich na terenach i w obiektach pofortecznych, m-pis z ilustr, Wydział Architektury PW, Warszawa 2003, nr pracy 504G/1010/410/2.
49. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Górski Marcin, Nowe uzupełnienia w zespołach i obiektach zabytkowych, na przykładzie nowszej fortyfikacji, m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 2004,
50. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Górski Marcin, Ochrona zabytków w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Budownictwo obronne - problemy ochrony i adaptacji m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 2006 nr pracy 504G/1010/803/05.
51. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Górski Marcin, Ochrona zabytków w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Budownictwo obronne - problemy ochrony i adaptacji, cz. II - Użytkowanie a stan zabytkowego obiektu, m-pis z ilustr, Wydział Architektury PW, Warszawa 2007. nr pracy 504G/1010/403/06.
52. Molski Piotr, Gluszek Cezary, Górski Marcin, Ochrona zabytków w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Budownictwo obronne - problemy ochrony i adaptacji, cz. III - Zainwestowanie a stan zabytkowego obiektu, m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 2008, nr pracy 504G/1010/804/07.
53. Molski Piotr, Górski Marcin, Lewicka Maria Ludwika, Ochrona dóbr kultury w Polsce w XX i XXI wieku. Współczesne uzupełnienia i reintegracja obiektów zabytkowych; m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 2009. nr pracy 5040/1010/408/08.
54. Myczkowski Zbigniew z zespołem, Zasady tworzenia parku kulturowego, zarządzania nim oraz sporządzania planu jego ochrony, strona internetowa http://www.kobidz.pl/app/sile.php5/Show/330.html, Kraków 2005.
55. Problemy ochrony obiektów zabytkowych w realiach gospodarki rynkowej, cz. I, zespół autorski: Molski Piotr, Naruszewicz Anna, Głuszek Cezary, m-pis z ilustr., Wydział Architektury PW, Warszawa 1999.
56. Przytocka Maria, Mojzych Sława, Twierdza Giżycka - studium historyczne, m-pis w zbiorach WKZ w Olsztynie, Olsztyn 1983.
57. Teoretyczne podstawy współczesnego projektowania architektonicznego, zespół autorski: Kucza-Kuczyński Konrad, Kuryłowicz Ewa, Kysiak Maciej, Dyga Krzysztof, Karłowska Maja, Jankowski Piotr, m-pis z ilustr. (praca nr 504/010/447/4), Wydział Architektury PW, Warszawa 1993.
58. Zienda-Żywieżyńska Elżbieta, Żywiczyński Adam, Twierdza Boyen. Rozpoznanie konserwatorskie, m-pis z cz. graficzną w zbiorach Towarzystwa Miłośników Twierdzy Boyen w Giżycku, Suwałki 1990,
Prace publikowane
1. Architectural theory, from the Renaissance to the present, wydawnictwo Taschen, Koln 2006.
2. Atlas Twierdzy Tanin, Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń, pod red. Mariana Biskupa i Lecha Narębskiego, Toruń 2005, zeszyt I.
3. Ballenstedt Janusz, Architektura. Historia i teoria, Warszawa-Poznań 2000.
4. Barełkowski Robert, Restytucja Zamku Królewskiego w Poznaniu, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2003.
5. Barełkowski Robert, Architektura w ujęciu interdyscyplinarnym, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2004.
6. Basista Andrzej, Architektura i wartości, Universitas, Kraków 2009.
7. Biegański Piotr, Architektura - sztuka kształtowania przestrzeni, WAiF 1974.
8. Biskup Krzysztof, Pruskie Festy w Polsce, "Infort" nr 6, Gdańsk 1994, s. 21-22.
9. Biskup Krzysztof, Budowa Twierdzy Giżyckiej, [w:] Europa Orientalis. Polska i jej sąsiedzi od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65 rocznice urodzin, Toruń 1996, s. 335-348.
10. Biskup Krzysztof, Fortyfikacje i inżynieria wojskowa w latach 1795-1914, [w:] Studia z dziejów polskiej techniki wojskowej, pod red. Janusza Wojtasika. Warszawa 2001, s. 289-319.
11. Bochenek Ryszard, 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa 1980.
12. Bochenek Ryszard, Zarys historii Twierdzy Modlin, seria Fortyfikacja t. XIII, Warszawa 2001.
13. Bochenek Ryszard Henryk, Twierdza Modlin, seria Twierdze i zamki. Warszawa 2003.
14. Bogdanowski Janusz, Fortyfikacja austriacka na ziemiach polskich w latach 1850-1914, Studia i Materiały do Historii Wojskowości tom XII, cz. I, Warszawa 1966, s. 70-105.
15. Bogdanowski Janusz, Warownie i zieleń Twierdzy Kraków, Kraków 1979.
16. Bogdanowski Janusz, Problemy rewaloryzacji fortyfikacji systemu rozproszonego z przełomu XIX i XX wieku, [w:] Konserwatorska Teka Zamojska. Problematyka konserwatorska fortyfikacji nowożytnych, Materiały z sesji naukowej w Zamościu w dniach 26-27 listopada 1981, cz. II, Warszawa - Zamość 1984, s. 65-84.
17. Bogdanowski Janusz, Holcer Zygmunt, Kornecki Marian, Swaryczewski A., Słownik terminologiczny architektury, zeszyt II, Architektura obronna. Warszawa 1994.
18. Bogdanowski Janusz, Polska architektura obronna. Podstawowe pojęcia i terminologia [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko 1997, s. 26-35.
19. Bogdanowski Janusz, Architektura obronna w krajobrazie Polski, Warszawa – Kraków 2002.
20. Brykowska Maria, Metody pomiarów i badań zabytków architektury. Warszawa 2003.
21. Brzoskwinia Waldemar, Janczykowski Jan, Atlas Twierdzy Kraków, seria II, t. 1. Zabytki fortyfikacji Twierdzy Kraków - ochrona i konserwacja w latach 1991-1998, Kraków 1998.
22. Chariczkowa Jelena, Historia Twierdzy Brześć. Problemy ochrony i wykorzystania obiektów w działalności turystycznej; współpraca z muzeami krajowymi i zagranicznymi, [w;] Fortyfikacje rosyjskie. Twierdze Dęblin i Brześć, fortyfikacje Lubelszczyzny, seria Fortyfikacja t. XI, Warszawa 2000, s. 27-39.
23. Cohen Jean-Louis, Lortie Andrć, Des fortifs au perif – Paris les seuils de la ville, Paris 1991.
24. Denkschrift uber die Polnische Landesbefestigung, (bez podania autorów), Berlin 1941.
25. Dobosz Piotr, Prawo w ochronie zabytków w Polsce (niektóre refleksje nad ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, [w:] Kongres Konserwatorów Polskich, Wrocław 2005, s. 22-32.
26. Dobroński Adam Czesław, Chorzępa Jarosław, Wap Anatol, Wywiad z prof. zw. dr. hab. Andrzejem Gruszeckim przeprowadzony 5.02.1999 r., [w:] Twierdze i działania wojenne na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej, Białystok-Przasnysz 2000, s. 6-7.
27. Fitch James Marston, Historic preservation. Curatorial Management of the Built World, University Press of Virginia, Charlottesville and London 1998.
28. Fort Altena en de A27 10 Ontwerpen, NBKS Breda, 2008.
29. Fortyfikacje w przestrzeni miasta, praca zbiorowa. Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Poznań 2006.
30. France, forts & citadelles, musees militaires, Agence Francaise de L'ingenierie Touristique, Paris 1994.
31. Frodl Walter, Pojęcia i kryteria wartościowania zabytków, ODZ, Warszawa 1966.
32. Frycz Jerzy, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795 1918, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.
33. Gaber Stephane, La Lorraine fortifiee 1870-1940, De Sere de Rivieres a Maginot, Nancy 1994.
34. Głuszek Cezary, Problematyka konserwatorska Twierdzy Warszawa, [w:] O skuteczną ochronę fortyfikacji historycznych, seria Fortyfikacja 1.1, Warszawa-Kraków 1995, s. 83-87.
35. Głuszek: Cezary, Twierdza Warszawa, [w:] Fortyfikacja rosyjska na ziemiach polskich. Stan badań i problemy ochrony, seria Fortyfikacja t. IV, Warszawa-Kraków 1996; s. 7-15.
36. Głuszek Cezary, Zasoby fortyfikacji nowszej i problemy ochrony na obszarze działania Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko-Twierdza Boyen 1997, Generalny Konserwator Zabytów.
37. Gkiszek Cezary, Twierdza Boyen jako poligon konserwatorski, seria Fortyfikacja, t. VIII, Warszawa 1999, s. 136-141.
38. Głuszek Cezary, "Ustalenia wiążące" jako narzędzie ochrony i zagospodarowania fortyfikacji Twierdzy Warszawa, seria Fortyfikacja, t. XI, Warszawa 2000.
39. Głuszek C., Twierdza Warszawa, [w:] Twierdze i działania wojenne na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej, Białystok-Przasnysz 2000, s. 47-56.
40. Głuszek Cezary, Wpływy francuskie w fortyfikacji rosyjskiej na ziemiach polskich, wyd. WAPW, Warszawa 2002.
41. Głuszek Cezary, Aspekt turystyczny w ochronie i zagospodarowaniu zabytków XIX wiecznej architektury militarnej, [w:] Fortyfikacje jako atrakcje turystyczne, Giżycko 2003, Prywatna Wyższa Szkoła Zawodowa.
42. Głuszek Cezary, Twierdza Boyen. Forteczny Park Kulturowy Wyspa Giżycka?, "Feste Boyen", zesz. nr 10, Giżycko 2006. Towarzystwo Miłośników Twierdzy Boyen.
43. Głuszek Cezary, Rewaloryzacja zabytkowych fortyfikacji przełomu XIX i XX wieku - architektura współczesnych uzupełnień, [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej. Teoria a praktyka, Lublin-Warszawa 2008, s. 224-232,
44. Głuszek Cezary, Rewaloryzacja zabytkowych fortyfikacji przełomu XLX i XX wieku- teoria i przykłady, [w:] Rocznik Warmińsko-Mazurski, t. 1/2008, Warszawa 2008, s. 49-58.
45. Głuszek Cezary, Molski Piotr, Górski Marcin, Fort Umocnienie Dużew Zegrzu. Konserwatorska koncepcja a realia ochrony, [w:] Mazowiecki Rocznik Konserwatorski, t. 11, Warszawa 2007, s, 114-123.
46. Gołąb Ryszard, Ilustrowana monografia miasta Nowego Dworu Mazowieckiego z historią Twierdzy Modlin, Nowy Dwór Mazowiecki 2001.
47. Górski Marcin, Kryteria wyboru współczesnych form użytkowania założeń obronnych w aspekcie ochrony wartości kulturowych. Zarys problemu, [w:] Forteczne parki kulturowe szansą na ochronę zabytków architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. XVI, Warszawa 2004, s. 261-268.
48. Gruszecki Andrzej, O uznanie prawa zabytku dla fortyfikacji nowożytnej, "Ochrona Zabytków", 1-2 (IX), 1956, s. 3-17.
49. Gruszecki Andrzej, Cytadela Warszawska, "Ochrona Zabytków", z. 3-4 (XII), Warszawa 1959, s. 249-267.
50. Gruszecki Andrzej, Twierdze rosyjskie na ziemiach polskich, [w:] Studia i Materiały do Historii Wojskowości, t, XII, cz. l. Warszawa 1966, s. 199-234,
51. Gruszecki Andrzej, Ochrona i konserwacja obiektów inżynierii i architektury związanych z historią wojskowości, "Ochrona Zabytków", 2 (XXXI), Warszawa 1978, s. 126-128.
52. Gruszecki Andrzej, O pilnym objęciu pracami konserwatorskimi zachowanych fortyfikacji nowożytnych, [w:] Konserwatorska Teka Zamojska, Materiały z sesji naukowej w Zamościu 18-20 maja 1983, cz. II, Warszawa-Zamość 1988, s. 79-82.
53. Gruszecki Andrzej, Fortyfikacje historyczne w Warszawie, "Warszawa", nr 2, Warszawa 1991, s. 21.
54. Gruszecki Andrzej, Program objęcia skuteczną ochroną związanych z Polską fortyfikacji historycznych, [w:] O skuteczną ochronę fortyfikacji historycznych, seria Fortyfikacja t. 1, Warszawa-Kraków 1995, s. 7-11.
55. Gruszecki Andrzej, Twierdze rosyjskie w Polsce. Problemy ich ochrony i zagospodarowania, "Lubelszczyzna", Lublin 1995, numer specjalny 1/95, s, 72-75,
56. Gruszecki Andrzej, Specyfika zasobów architektury obronnej w Polsce, ich ochrony i zagospodarowania, [w;] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko, 1997, s. 15-25.
57. Gruszecki Andrzej, Badania i ochrona architecturae militaris, [w:] Badania i ochrona zabytków w Polsce w XX wieku - materiały konferencji naukowej zorganizowanej w stulecie urodzin Jana Zachwatowicza na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, pod red. A. Tomaszewskiego. Warszawa 2000, s. 137-145.
58. Gruszecki Andrzej, Głuszek Cezary, Twierdza Modlin, [w:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Nowy Dwór Mazowiecki i okolice, t. X, z. 10, Warszawa 1986, s. 35-47.
59. Gruszecki Andrzej, Łysiak Waldemar, Propozycja nowej wersji Karty Weneckiej, "Architektura" nr 1-2, Warszawa 1974, s. 3-21.
60. Hansen David M., Keagle Kimberly, Ren Deborah, Historic Fortification Preservation Handbook, Washington 2003.
61. Herbst Stanisław, Zachwatowicz Jan, Twierdza Modlin (La Place forte de Modlin), Warszawa 1949.
62. Herbst Stanisław, Stan badań nad fortyfikacją nowożytną w Polsce, [w:] Studia i Materiały do Historii Wojskowości t. XII, cz. I, Warszawa 1966, s. 7-16.
63. Ikonnikow Andriej Władimirowicz, Funkcyja, forma, obraz w architiekture, wydawnictwo Strojizdat, Moskwa 1986.
64. Jakowlew W., Ewolucyja dołgowriemiennoj fortyfikacyi, Moskwa 1931 .
65. Janczykowski Jan, Zabytki architektury obronnej XIX i XX w. w południowo-wschodniej Polsce i problemy ich ochrony, [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko 1997, s. 61-67.
66. Janczykowski Jan, Ochrona i konserwacja obiektów dawnej Twierdzy Kraków, [w:] Lokalne programy ochrony i zagospodarowania zabytkowych zespołów obronnych, seria Fortyfikacja t. VIII, Warszawa 1999, s. 103-107.
67. Janczykowski Jan, Z problematyki adaptacji krakowskich fortów, Atlas Twierdzy Kraków seria II, t. 2, Kraków 2002.
68. Janczykowski Jan, Brzoskwinia Waldemar, Główne problemy i uwarunkowania działalności miejskich i wojewódzkich organów ochrony dóbr kultury w zakresie ochrony zabytków Twierdzy Kraków, [w:] Fortyfikacja austriacka w Polsce. Stan badań i problemy ochrony, seria Fortyfikacja t. II, Warszawa-Kraków 1995, s. 103-104.
69. Kadłuczka Andrzej, Ochrona zabytków we współczesnej Polsce w obliczu globalizacji, [w:] Kongres Konserwatorów Polskich, Wrocław 2005, s. 34-39.
70. Klupsz Lidia, Program ochrony fortyfikacji Doliny Biebrzy - możliwości ochrony i zagospodarowania fortyfikacji polskich i radzieckich, [w:] Schrony kolejowe Stępina-Cieszyna, Strzyżów, seria Fortyfikacja t. XV, Warszawa 2002, s. 111-116.
71. Kozarski Piotr, Współczesne metody i techniki konserwatorskie zwiększające wartości użytkowe budowli i terenów pofortecznych, seria Fortyfikacja t. IX, Warszawa 1999.
72. Kozarski Piotr, Molski Piotr, Zagospodarowanie i konserwacja zabytkowych budowli, seria Fortyfikacja t. XIV, Warszawa 2001.
73. Król Stefan, Cytadela Warszawska, Warszawa 1978.
74. Królikowski Lech, Twierdza Warszawa, Warszawa 2002.
75. Kurzątkowski Mieczysław, Neohistoryzm konserwatorski, "Ochrona Zabytków" nr 3, Warszawa 1993, s. 225-226.
76. Lewicka-Cempa Maria, Twierdza w Srebrnej Górze. Problemy ochrony konserwatorskiej. Dzieje warowni, [w:] O skuteczną ochronę fortyfikacji historycznych, seria Fortyfikacja t. 1, Warszawa-Kraków 1995, s. 61-82.
77. Lewicka-Cempa Maria, Twierdza w Srebrnej Góra - problemy ochrony, [w:] Nowożytne fortyfikacje Śląska - Twierdze Kłodzko i Srebrna Góra, seria Fortyfikacja t. XII, Warszawa 2000, s. 87-94.
78. Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w zespołach i krajobrazie, Wrocław 1994.
79. Małachowicz Edmund, Podstawowe działania zabezpieczające i prace konserwatorskie przy zabytkach obronnych, [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko 1997, s. 87-91.
80.Małachowicz Edmund, Nowożytne fortyfikacje Śląska europejskim dziedzictwem kultury, [w;] Nowożytne fortyfikacje Śląska -Twierdze Kłodzko i Srebrna Góra, seria Fortyfikacja t. XII, Warszawa 2000, s, 7-9.
81. Małachowicz Edmund, Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym, Wrocław 2007.
82. Małachowicz Maciej, Zasoby fortyfikacji nowszej i problemy ich ochrony na obszarze Dolnego Śląska, [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko 1997, s. 54-60.
83. Małachowicz Maciej, Kłodzko - forteczny Park Kulturowy, [w:] Nowożytne fortyfikacje Śląska – Twierdze Kłodzko i Srebrna Góra, seria Fortyfikacja t. XII, Warszawa 2000, s. 57-64.
84. Małachowicz Maciej, Twierdza Nysa - stan zachowania, wartości, [w:] Krajowe seminarium naukowe – Twierdza Nysa, seria Fortyfikacja zesz. l, Warszawa 2000, s. 19-21.
85. Michalska Grażyna, Realizacja założeń programu ochrony i zagospodarowania terenów pofortecznych Twierdzy Dęblin 1997-2000, [w:] Fortyfikacje rosyjskie, Twierdze Dęblin i Brześć, fortyfikacje Lubelszczyzny, seria Fortyfikacja t. XI, Warszawa 2000, s. 13-17.
86. Michalska Grażyna, Michalski Łukasz, Twierdza Dęblin "Iwanogród". Studium ochrony i zagospodarowania obiektów i terenów pofortecznych, [w:] Ochrona i konserwacja architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. VI, Warszawa 1999, s. 95-102.
87. Michałowski Andrzej, Fortyfikacje a ochrona zabytkowego krajobrazu, [w:] Zespól forteczny Gdańsk-Wisłoujście. Problemy ochrony zespołów pofortecznych, Gdańsk 1998, s. 114-118.
88. Miniewicz Janusz, Fortyfikacje na ziemiach polskich w roku 1914, [w:] Studia z dziejów polskiej techniki wojskowej. Warszawa 2001, s. 323-344.
89. Molski Piotr, O ochronie i zagospodarowaniu międzyrzeckich fortyfikacji, [w:] Fortyfikacja - biuletyn 1/95; Poznań, 1995, s. 44-45.
90. Molski Piotr, Problemy adaptacji terenów pofortecznych Twierdzy Warszawa do współczesnych funkcji, [w:] Fortyfikacja rosyjska na ziemiach polskich. Stan badań i problemy ochrony, seria Fortyfikacja t. IV, Warszawa-Kraków 1996, s. 17-25.
91. Molski Piotr, Uwarunkowania dostępności inwestycyjnej zabytkowych terenów pofortecznych, [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko 1997, s. 92-106.
92. Molski Piotr, Ochrona zabytków fortyfikacji nowszej. Wnioski po udokumentowaniu zasobu krajowego, [w:] Zespól forteczny Gdańsk-Wisłoujście. Problemy ochrony zespołów pofortecznych, Gdańsk 1998, s. 101-114.
93. Molski Piotr, Współczesne koncepcje ochrony architektury obronnej, [w:] Badania i ochrona zabytków w Polsce w XX wieku - materiały konferencji naukowej zorganizowanej w stulecie urodzin Jana Zachwatowicza na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, pod red. A. Tomaszewskiego, Warszawa 2000, s. 201-205.
94. Molski Piotr, Cechy fortyfikacji nowszej a metody waloryzacji konserwatorskiej [w:] Prace naukowe Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, t. II, Warszawa 2002, s. 81-92.
95. Molski Piotr, Forteczny park kulturowy "Wyspa Giżycka" jako formuła ochrony wartości kulturowo-przyrodniczych, [w:] Prace naukowe Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, t. II, Warszawa 2002, s. 93-103.
96. Molski Piotr, O wartościach zabytkowych fortyfikacji, [w:] Fortyfikacja-Biuletyn nr 2-3, Poznań 2003, s. 81-83.
97. Molski Piotr, Zagospodarowanie budowli obronnych - teoria a praktyka, [w:] Twierdza Głogów. Zagospodarowanie budowli obronnych w Polsce, Głogów 2004, s. 107-111.
98. Molski Piotr, Ochrona i zagospodarowanie wybranych zespołów fortyfikacji nowszej w Polsce, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007.
99. Molski Piotr, Głuszek Cezary, Park kulturowy - Twierdza Boyen. Studium konserwatorskich uwarunkowań zagospodarowania i dostępności inwestycyjnej obszaru twierdzy, seria Fortyfikacja, t. VI, Warszawa 1999, s. 29-40.
100. Muczkowski Józef, Ochrona zabytków, Kraków 1914.
101. Muller Stefan, Współczesna forma architektoniczna w ośrodkach zabytkowych w Polsce po 1956 roku, "Architektura" nr 1-2, 1974, s. 21-27.
102. Narębski Lech, Forteczny park kulturowy Twierdzy Toruń - szansą na ochronę obszarową fortyfikacji toruńskich, [w:] Forteczne parki kulturowe szansą na ochronę zabytków architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. XVI, Warszawa 2004, s. 163-183.
103. Narębski Lech, Klupsz Lidia, Program ochrony obszarów pasa fortecznego Twierdzy Toruń, [w:] Ochrona i konserwacja architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. VI, Warszawa 1999, s. 61-70.
104. Norberg-Schulz Cristian, Bycie, przestrzeń i architektura. Wydawnictwo Murator, Warszawa 2000.
105. Ochrona zabytków architektury obronnej. Teoria a praktyka, Działdowo 2007, Lublin-Warszawa 2008.
106. Orzechowska Hanna, Problematyka konserwatorska Twierdz Modlin i Warszawa, [w:] Fortyfikacja rosyjska na ziemiach polskich. Stan badań i problemy ochrony, seria Fortyfikacja t. IV, Warszawa-Kraków 1996, s. 27-34.
107. Orzechowski Ferdynand, Twierdza Modlin 1806-1870, [w:] Fortyfikacja rosyjska na ziemiach polskich. Stan badań i problemy ochrony, seria Fortyfikacja t. IV, Warszawa-Kraków 1996, s. 35-52.
108. Pawłowski Krzysztof, Zasady ochrony, odbudowy i rewaloryzacji, [w:] Historyczne zespoły urbanistyczne, Warszawa 1986,
109. Pawłowski Krzysztof, ICOMOS Trzy dziesięciolecia a wyzwanie trzeciego tysiąclecia, [w:] 3 Kongresy, Warszawa 1996, s. 114.
110. Postęp i nowoczesność w konserwacji zabytków, (wydawnictwo pokonferencyjne), Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2005.
111. Pruszyński Jan, Ochrona zabytków w Polsce - geneza, organizacja, prawo. Warszawa 1989.
112. Przerwa Tomasz, Turystyczne aspekty Twierdzy Srebrnogórskiej, [w:] Nowożytne fortyfikacje Śląska - Twierdze Kłodzko i Srebrna Góra, seria Fortyfikacja t. XII, Warszawa 2000, s. 95-102.
113. Przyłęcki Mirosław, Wielonarodowe tradycje w obiektach dziedzictwa kulturowego na Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem dzieł obronnych, [w:] Nowożytne fortyfikacje Śląska - Twierdze Kłodzko i Srebrna Góra, seria Fortyfikacja t. XII, Warszawa 2000, s. 11-32.
114. Purchla Jacek, Dziedzictwo a transformacja, Kraków 2005.
115. Rasmussen Steen Eiler, Odczuwanie architektury, Wydawnictwo Murator, Warszawa 1999.
116. Riegl Alois, Der Moderne Denkmalkults sein Wesen und seine Entstebung, Wien-Leipzig 1903.
117. Rogalski M., Zaborowski M., Fortyfikacja wczoraj i dziś, MON, Warszawa 1978.
118. Rouba Bogumiła J., Konserwacja, restauracja, kreacja a dziedzictwo kulturowe [w:] Kongres Konserwatorów Polskich, Wrocław 2005, s, 42-52.
119. Rudysz-Toczyńska Krystyna, Powojenne problemy z Kłodzką Twierdzą, [w:] Nowożytne fortyfikacje Śląska - Twierdze Kłodzko i Srebrna Góra, seria Fortyfikacja t. XII, Warszawa 2000, s. 47-56.
120. Rudziński Krzysztof, Program ochrony i zagospodarowania zespołu pofortecznego "Grodzisko" w Gdańsku, seria Fortyfikacja t. VIII, Warszawa 1999, s. 80-91.
121. Rymaszewski Bohdan, Polska ochrona zabytków. Warszawa 2005.
122. Rzytki Mirosław, Weber Karol, Twierdza Kłodzko. Zespól poforteczny jako ośrodek edukacyjno-wychowawczy dla młodzieży, [w:] Lokalne programy ochrony i zagospodarowania zabytkowych zespołów obronnych, seria Fortyfikacja t, VIII, Warszawa 1999, s. 108-119.
123. Sławińska Jadwiga, Ekspresja sił w nowoczesnej architekturze. Arkady, Warszawa 1997, s. 69.
124. Stankiewicz Jerzy, Biskup Krzysztof, Zabytki wojskowej inżynierii i architektury jako element współczesnego środowiska kulturowego, [w:] Konserwatorska Teka Zamojska, Problematyka konserwatorska fortyfikacji nowożytnych, cz. II, Warszawa-Zamość 1984, s. 7-24.
125. Steenbergen Clemens, Van der Zwart Johan, Strategisch Laagland. Digitale atlas Nieuwe Hollandse Walerlinie. Rotterdam 2006.
126. Strzok Igor Zbigniew, Studium konserwatorskich uwarunkowań dostępności inwestycyjnej Fortu Grodzisko w Gdańsku [w:] Ochrona i konserwacja architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. VI, Warszawa 1999, s. 85-94.
127. Szmidt Bolesław, Ład przestrzeni, wydawnictwo Kanon, Warszawa 1998.
128. Szmygin Bogusław, Kształtowanie koncepcji zabytku i doktryny konserwatorskiej w Polsce w XX wieku, Lublin 2000,
129. Szmygin Bogusław, Ochrona dziedzictwa kulturowego i konserwacja zabytków w powojennej Polsce w świetle doktryn i opracowań naukowych, [w:] Kongres Konserwatorów Polskich, Wrocław 2005, s, 12-20.
130. Szolginia Witold, Architektura i budownictwo (Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich), Warszawa 1982.
131. Szparkowski Zygmunt, Zasady kształtowania przestrzeni i formy architektonicznej. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1993,
132. Środulska-Wielgus Jadwiga, Teoretyczne i praktyczne podstawy ochrony oraz kontynuacji zabytkowych zespołów zieleni militarnej, [w:] Zespól forteczny Gdańsk- Wisłoujście. Problemy ochrony zespołów pofortecznych, Gdańsk 1998, s. 119-133.
133. Środulska-Wielgus Jadwiga, Zespoły zielem fortecznej jako element fenomenu krajobrazu warownego Twierdzy Przemyśl, [w:] Fortyfikacja austriacka. Twierdza Przemyśl, seria Fortyfikacja t. X, Warszawa-Kraków 1999, s. 57-77.
134. Środulska-Wielgus Jadwiga, Wielgus Krzysztof, Parki kulturowe Twierdzy Kraków, [w:] Forteczne parki kulturowe szansą na ochronę zabytków architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. XVI, Warszawa 2004, s. 185-203.
135. Tajchman Jan, Arszyński Marian; Wybrane zagadnienia słownictwa konserwatorskiego w dziedzinie zabytków architektury - na tle analizy podstawowych pojęć, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. XVII, nr 3, Warszawa 1972, s. 236-238.
136. Tobolczyk Marta, Narodziny architektury. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
137. Tomaszewski Andrzej; Polityka ochrony dóbr kultury w Polsce, "Ochrona Zabytków", nr 3-4 (190-191) XLVIII, Warszawa 1995, s. 249-252.
138. Tomaszewski Andrzej, Architektura obronna - cel badań i opieki konserwatorskiej [w:] Ochrona zabytków architektury obronnej, Giżycko 1997, s. 9-11.
139. Tomaszewski Andrzej, Wartości niematerialne architektury, "Spotkania z zabytkami", nr 5(183) XXVI, Warszawa 2002, s, 6-8.
140. Wap Anatol, Program ochrony i zagospodarowania fortyfikacji w dolinie Biebrzy [w:] Lokalne programy ochrony i zagospodarowania zabytkowych zespołów obronnych, seria Fortyfikacja t. VIII, Warszawa 1999, s, 92-97.
141. Warszawska Szkoła Architektury 1915-1965, 50-lecie Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, PWN, Warszawa 1967.
142. Wielgus Krzysztof, Studium i program ochrony Twierdzy Przemyśl, [w:] Ochrona i konserwacja architektury obronnej, seria Fortyfikacja t. VI, Warszawa 1999, s. 41-59.
143. Wielgus Krzysztof, Środulska-Wielgus Jadwiga, Śnieżek Zbigniew, Zintegrowany zapis krajobrazu warownego Twierdzy Przemyśl - w ślad metody badań krajobrazu i dzieł fortyfikacyjnych Profesora Janusza Bogdanowskiego [w:] Krajobraz. Księga pamiątkowa w 70 rocznicę urodzin Profesora Janusza Bogdanowskiego, Kraków 2000, s. 295-320,
144. Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce (praca zbiorowa pod redakcją Bogdana Szmygina), Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Warszawa-Lublin 2008.
145. Zabytek i historia. Wokół problemów konserwacji i ochrony zabytków w XIX wieku; antologia (wybór i wstęp: Kosiewski Piotr, Krawczyk Jarosław), Oficyna Wydawnicza "Mówią Wieki", Warszawa 2002.
146. Zachwatowicz Jan, Ochrona zabytków w Polsce, Warszawa 1965.
147. Zachwatowicz Jan, Kryteria konserwatorskie ochrony fortyfikacji nowożytnych, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości", t. XII, cz. I, Warszawa, 1966, s. 17-18.
148. Zamki. Miasta warowne. Ogrody: materiały z konferencji naukowej w Krakowie 14 grudnia 2001, Kraków 2002.
149. Żurawski Juliusz, O budowie formy architektonicznej. Arkany, Warszawa, 1973.
150. Żywiczyński Adam, Feste Boyen. Dzieje, architektura, uzbrojenie, trasa zwiedzania, plan twierdzy, z. 3, Giżycko 2003.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-65b81a58-047f-4d5b-8c98-62c2131d2daa