Warunki pogodowe w Małopolsce na przełomie XIX i XX wieku w świetle zapisów w archiwalnych dziennikach obserwacyjnych

• Autorzy: Wypych Agnieszka , Ustrnul Zbigniew , Kopaczka-Lepa Diana , Walus Karolina

Identyfikatory

DOI

10.32045/PG-2023-039

Warianty tytułu

EN

Weather conditions in Małopolska at the turn of the 19th and 20th century in the light of observation archives

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Sieć pomiarów meteorologicznych na obszarze Małopolski rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku i była najbardziej gęsta spośród obszaru dawnych ziem Polski. W zachowanych dziennikach obserwacyjnych, poza wynikami pomiarów, będących zbiorem codziennych informacji, notowanych systematycznie trzy lub czterokrotnie w ciągu doby, znajdują się zapiski i komentarze dotyczące bieżących wydarzeń społeczno-gospodarczych oraz szeroko pojętych zagadnień środowiskowych. Niestety wiele dokumentów, szczególnie spośród tych najstarszych, uległo zniszczeniu, a informacja w nich zawarta została bezpowrotnie utracona. Celem pracy jest próba oceny warunków pogodowych w Małopolsce w latach 1861-1919 na podstawie historycznych materiałów meteorologicznych, pozostałych z tego okresu, a zgromadzonych w Archiwum Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW-PIB. Wykorzystano dobowe i terminowe dane pomiarowe temperatury powietrza i opadów atmosferycznych uzyskane w wyniku realizacji projektu Cyfryzacja archiwalnych danych meteorologicznych gromadzonych na ziemiach Małopolski od XIX do połowy XX wieku (histklim.imgw.pl). Uwzględniono wyłącznie te stacje, dla których zachowały się XIX wieczne materiały archiwalne – łącznie 14 punktów pomiarowych, w tym jako referencyjny Kraków-Obserwatorium istniejący od 1792 r. Zinterpretowane materiały archiwalne zostały poddane wnikliwej kontroli jakości, ale z uwagi na duże braki w ciągach danych, jak również skąpy materiał tzw. metadata nie przeprowadzono procedury ich homogenizacji, z wyjątkiem konwersji i ujednolicenia jednostek pomiarowych. Szczegółową charakterystykę warunków termicznych i opadowych w sezonie ciepłym (kwiecień-wrzesień) oraz chłodnym (październik-marzec) przeprowadzono dla stacji, dla których ciąg danych umożliwiał ich analizę statystyczną. Warunki pogodowe na przełomie XIX i XX wieku odniesiono do współczesnej normy klimatycznej, tj. 1991-2020, a średnie 30-letnie wyznaczono dla funkcjonujących stacji meteorologicznych zlokalizowanych najbliżej historycznych punktów pomiarowych. Próba oceny warunków pogodowych w Małopolsce w latach 1861-1919 na podstawie dostępnych zdigitalizowanych historycznych materiałów meteorologicznych wykazała istotną wartość wykorzystanych materiałów źródłowych. Potwierdzono, iż region Małopolski na przełomie XIX i XX wieku odznaczał się niższą niż obecnie temperaturą powietrza oraz różnicowanym przebiegiem opadów atmosferycznych. Dotyczy to zarówno ciepłej, jak i chłodnej połowy roku.

EN

The meteorological measurements network in Małopolska region was developed in the second half of the 19th century and was the densest among the former Polish lands. In the preserved observation diaries, in addition to the measurement results, which are a collection of daily information recorded systematically three or four times a day, there are the notes and comments on current socio-economic events and environmental issues. Unfortunately, many documents, especially the oldest ones, were destroyed and the information was irretrievably lost. The aim of the work is an attempt to assess the weather conditions in Małopolska in the years 1861-1919 on the basis of historical meteorological materials from that period, collected in the Archives of the Institute of Meteorology and Water Management – National Research Institute. Daily and subdaily measurement data of air temperature and precipitation were used, obtained as a result of the project Digital archive of meteorological data collected in the lands of Malopolska from the 19th to the mid-20th century (histklim.imgw.pl). Only those stations for which 19th century archival materials have been preserved were included, i.e. a total of 14 measurement points, including Kraków-Observatory existing since 1792 as the reference station. Insightful quality control procedure was applied to the interpreted archival materials, but due to significant gaps as well as the lack of metadata, no homogenization procedure was carried out, except for the measurement units. A detailed characterization of thermal and precipitation conditions in the warm season (April-September) and cold season (October-March) was carried out for stations for which the data series enabled their statistical analysis. Weather conditions at the turn of the 19th and 20th centuries were compared to the current climate normals, i.e. 1991-2020, and 30-year averages were determined for the functioning meteorological stations located the closest to historical measurement points. An attempt to assess weather conditions in Małopolska in the years 1861-1919 based on available digitized historical meteorological materials showed the significant value of the source materials used. It was confirmed that the Małopolska region at the turn of the 19th and 20th centuries was characterized by lower air temperatures than today and varied rainfall patterns. This applies to both the warm and cool half of the year.

Słowa kluczowe

PL

archiwum meteorologiczne; digitalizacja; Małopolska; HISTKLIM

EN

meteorological archives; digitalization; Małopolska; HISTKLIM

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2023
• Tom: Z. 3-4
• Strony: 113--126
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., fot., map. tab.

Twórcy

autor

Wypych Agnieszka

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Geografii i Geologii
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB

• https://orcid.org/0000-0002-5379-5834

autor

Ustrnul Zbigniew

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Geografii i Geologii
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB

• https://orcid.org/0000-0003-0957-4396

autor

Kopaczka-Lepa Diana

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB

autor

Walus Karolina

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB

Bibliografia

• 1. Brázdil R., Dobrovolný P., Luterbacher J., Moberg A., Pfister C., Wheeler D., Zorita E., 2010, European climate of the past 500 years: new challenges for historical climatology, Climatic Change, 101, 7-40, DOI: 10.1007/s10584-009-9783-z.
• 2. Brunet M., Brugnara Y., Noone S., Stephens A., Valente M.A., Ventura C., Jones P., Gilabert A., Brönnimann S., Luterbacher J., Allan R., Brohan P., Compo G.P., 2020, Best Practice Guidelines for Climate Data and Metadata Formatting, Quality Control and Submission, Copernicus Climate Change Service, DOI: 10.24381/kctk-8j22.
• 3. Brunet M., Jones P.D., 2011, Data rescue initiatives: bringing historical climate data into the 21st century, Climate Research, 47 (1), 29-40, DOI: 10.3354/cr00960.
• 4. Girguś R., 2022, Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologicznych i meteorologicznych na ziemiach polskich w latach 1601-1920, IMGW-PIB, Warszawa, 356 s.
• 5. Girguś R., Strupczewski W., 1965, Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 214 s.
• 6. Hanik J., 1972, Dzieje meteorologii i obserwacji meteorologicznych w Galicji od XVIII do XX wieku, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, 75, PAN Zakład Historii Nauki i Techniki, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 216 s.
• 7. Kaczorowska Z., 1962, Opady w Polsce w przekroju wieloletnim, Przegląd Geograficzny IG PAN, 33, 112 s.
• 8. Mietelski J., 1997, Stacje meteorologiczne w obserwatoriach astronomicznych, [w:] Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995), J. Trepińska (red.), IGiGP UJ, Kraków, 15-34.
• 9. Miętus M., Owczarek M., Filipiak J., 2002, Warunki termiczne na obszarze Wybrzeża i Pomorza w świetle wybranych klasyfikacji, Materiały Badawcze IMGW. Seria Meteorologia, 36, 56 s.
• 10. Obrębska-Starklowa B., 1982, Contribution of the research workers of the Climatological Station of the Jagiellonian University to the investigations in the field of meteorology and climatology performed in the XIXth and XXth centuries, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 55, 31-68.
• 11. Obrębska-Starklowa B., 1993, The role of the climatological station of the Jagiellonian University in Cracow in the research on the climatic conditions in Central Europe, Early meteorological Instrumental Records in Europe, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 95.
• 12. Ostafin K., Troll M., Ślusarek K., Smaliychuk A., Miklar A., Gwosdz K., Kolecka N., Kaim D., 2021, Historical dataset of administrative units for Galicia 1857-1910, DOI: 10.7910/DVN/PXDP41.
• 13. Siuda-Bochenek M., 2015, Jan Jędrzejewicz i astronomia europejska 2. połowy XIX stulecia, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 60 (2) 93-112.
• 14. Trepińska J., 1982a, Characterization of the measurement series at the Jagiellonian University climatological station, Results of studies of the climatological station of Jagiellonian University in Cracow, Zeszyty Nauk. UJ, Prace Geograficzne, 55, 9-29.
• 15. Trepińska J., 1982b, Units of measurement used in the Jagiellonian University climatological station, Results of studies of the climatological station of Jagiellonian University in Cracow, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, 55, 73-76.
• 16. Trepińska J., 1997a, Studia nad rozwojem meteorologii i klimatologii w XVIII i XIX stuleciu w Europie, [w:] Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995), J. Trepińska (red.), IGiGP UJ, Kraków, 35-44.
• 17. Trepińska J., 1997b, Szczegółowa instrukcja do wykonywania obserwacji meteorologicznych Jana Śniadeckiego, [w:] Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995), J. Trepińska (red.), IGiGP UJ, Kraków, 45-50.
• 18. WMO, 2003, Guidelines on Climate Metadata and Homogenization, WMO/TD-No. 1186, Geneva.
• 19. WMO, 2007, The Role of Climatological Normals in a Changing Climate, WMO/TD-No. 1377, Geneva.
• 20. WMO, 2016, Guidelines on Best Practices for Climate Data Rescue. WMO-No. 1182, Geneva.
• 21. WMO, 2017, Guidelines on the calculation of Climate Normals, WMO-No. 1203, Geneva.