Rozwój rynny Miazgi–Wolbórki (Polska środkowa) w świetle analizy jej wypełnienia

Rdzany, Zbigniew; Frydrych, Małgorzata; Szmidt, Aleksander

doi:10.7306/2020.23

Powiadomienia systemowe

Sesja wygasła!
Sesja wygasła!

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Rozwój rynny Miazgi–Wolbórki (Polska środkowa) w świetle analizy jej wypełnienia

Autorzy

Rdzany Zbigniew , Frydrych Małgorzata , Szmidt Aleksander

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/2020.23

Warianty tytułu

Formation of the Miazga-Wolbórka tunnel valley (central Poland) based on an analysis of its infill

Języki publikacji

Abstrakty

The subject of the analysis was a tunnel valley, weakly outlined in the landscape, located in central Poland, between Łódź and the Pilica valley to the west of Tomaszów Mazowiecki. The Miazga and lower Wolbórka flow along this valley. It is a 45-kilometre-long landform, mostly buried, partially covered with fluvial, slope and aeolian sediments, developed on a substratum characterised by varied palaeorelief and lithology. Sediments, which fill the valley, have variable thickness (10-100 m) and a non-flattened bottom gradient line, which indicates the possibility of water flow under hydrostatic pressure in a tunnel valley. Several segments of the channel cut into the Quaternary background. The filling consists mostly of glaciofluvial shallow braided rivers with average to low flow energy. In sedimentological terms, the deposits show significant similarity to the material of glaciofluvial kames found in the Łódź region. The authors believe there is a link between the accumulation in the tunnel valley and a particular variety of areal deglaciation, which was responsible for the formation of the fairly unvarying glacial relief. In outcrops in Łaznowska Wola, including the ones located in a hill that had been previously interpreted as an esker, some intrusive diapiric structures were documented, which reached the land surface. Thesefolded and locally disjunctive disturbances provide evidence for deformational origin of the hill.

Słowa kluczowe

dolina subglacjalna Zlodowacenie Wartanii/Saalii osady wodnolodowcowe deglacjacja powierzchniowa diapir

subglacial valley Wartanian/Saalian Glaciation glaciofluvial sediments areal deglaciation diapir

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2020

Tom

Vol. 68, nr 7

Strony

584--600

Opis fizyczny

Bibliogr. 58 poz., fot., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Rdzany Zbigniew

zbigniew.rdzany@geo.uni.lodz.pl

Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź

autor

Frydrych Małgorzata

Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź

autor

Szmidt Aleksander

Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź

Bibliografia

1. ALEXOWSKY W. 1996 - Czwartorzędowy system rynnowy na Łużycach i jego geneza. Prz. Geol., 44 (12): 1229-1231.
2. BARANIECKA M.D. 1975 - Zależność wykształcenia osadów czwartorzędowych od struktur i dynamiki podłoża w środkowej części Niżu Polskiego. Biul. IG, 288, Z badań czwartorzędu w Polsce, 16: 5-97.
3. BER A., LINDNER L., MARKS L. 2007 - Proposal of a stratigraphic subdivision of the Quaternary of Poland. Prz. Geol., 55 (2): 115-118.
4. BRENNAND T.A. 1994 - Macroforms, large bedforms and rhythmic sedimentary sequences in subglacial eskers, south-central Ontario: implications for esker genesis and meltwater regime. Sedim. Geol., 91,1-4: 9-55.
5. BRZEZIŃSKI H. 1991 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski, ark. Sulejów. Państw. Inst. Geol.
6. BRZEZIŃSKI H. 1992 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, ark. Sulejów. Państw. Inst. Geol.
7. DYLIKOWA A. 1973 - Geografia Polski. Krainy geograficzne. PZWS, Warszawa.
8. FOLK R.L., WARD W. 1957 - Brazos River bar: a study in the significance of grain-size parameters. J. Sedim. Petrol., 27: 3-26.
9. FRYDRYCH M. 2016 - Structural and textural response to dynamics of fluvioglacial processes of the Rzymsko esker sediments, Central Poland. Geol. Geoph. Environ., 42 (4): 411-428.
10. FRYDRYCH M., RDZANY Z. 2016 - Tunnel valleys of old glacial landsystem in Poland. Acta Geobalcan., 2 (2): 77-84.
11. GODLEWSKA A. 2014 - Dynamika lądolodu warty w strefie marginalnej na międzyrzeczu Krzny i Bugu w świetle analizy litofacjalnej. Wyd. Uniw. M. Curie-Skłodowskiej, Lublin.
12. GOŹDZIK J.S. 1973 - Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w środkowej Polsce. Acta Geogr. Lodz., 31: 1-117.
13. GOŹDZIK J.S. 1975 - Okolice Rzgowa i trasa do Tomaszowa Mazowieckiego. Przewodnik wycieczek XIII Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Łódź: 130-134.
14. GOŹDZIK J., WIECZORKOWSKA J. 2002 - Plansza VIII: Rzeźba terenu. [W:] Liszewski S. (red.), Atlas miasta Łodzi, cz. 1. Urząd Miasta Łodzi, Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
15. HUUSE M., LYKKE-ANDERSEN H. 2000 - Overdeepened Quaternary Valleys in the eastern Danish North Sea: morphology and origin. Quater. Sci. Rev., 19: 1233-1253.
16. JAKSA A.2006 - Środowiska sedymentacyjne kemów regionu łódzkiego. Acta Geogr. Lodz., 92: 1-95.
17. JAKSA A., RDZANY Z. 2002 - Sedymentologiczny zapis dynamiki deglacjacji Wysoczyzny Rawskiej na przykładzie Wału Rylska. Acta Univ. Nicolai Copernici, Geografia XXXII - Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, 109: 169-181.
18. KLAJNERT Z. 1978 - Zanik lodowca warciańskiego na Wysoczyźnie Skierniewickiej i jej północnym przedpolu. Acta Geogr. Lodz., 38: 1-149.
19. KLATKOWA H. 1972 - Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego. Acta Geogr. Lodz., 28: 1-220.
20. KRZEMIŃSKI T. 1997 - Cechy rozwoju i zaniku lądolodu warciańskiego w środkowej Polsce. Acta Univ. Lodz., Folia Geogr. Phys. 1: 47-65. http://hdl.handle.net/11089/2878
21. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. 2006 - Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Państw. Inst. Geol.
22. MCCARROLL D., RIJSDIJK K.F. 2003 - Deformation styles as a key for interpreting glacial depositional environments. J. Quater. Sci., 18: 473-489; DOI: 10.1002/jqs.780
23. MIALL A.D. 1977 - A review of the braided-river depositional environment. Earth-Sci. Rev., 13: 1-62.
24. MICHALSKA Z. 1971 - Zagadnienia genezy ozów na tle wybranych przykładów z obszaru Polski środkowej. Stud. Geol. Pol., 36, Plejstocen Polski, 7. Wyd. Geol., Warszawa.
25. MOJSKI J.E. 2005 - Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Państw. Inst. Geol.
26. NALEWAJKO J. 1982 - Zróżnicowanie litofacjalne warciańskich glin morenowych w regionie łódzkim. Acta Geogr. Lodz., 44: 1-159.
27. NOWACKI K. 1991 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Popielawy (d. Ujazd).
28. NYE J. 1976 - Water flow in glaciers: jökulhlaups, tunnels and veins. J. Glaciol.,17: 181-207; https://doi.org/10.1017/S002214300001354X PIOTROWSKI J.A. 1994 - Tunnel-valley formation in northwest Germany geology, mechanisms of formation and subglacial bed conditions for the Bomhöved tunnel valley. Sed. Geol., 89, 107-141.
29. PISARSKA-JAMROŻY M. ZIELIŃSKI T. 2012 - Specific erosional and depositional processes in a Pleistocene subglacial tunnel in the Wielkopolska region, Poland. Geografiska Ann.; Series A, Physical Geography, 94: 429-443; DOI:10.1111/j.1468-0459.2012.00466.x
30. RDZANY Z. 1997 - Kształtowanie rzeźby terenu między górną Rawką a Pilicą w czasie zaniku lądolodu warciańskiego. Acta Geogr. Lodz., 73: 1-146; http://hdl.handle.net/11089/1136
31. RDZANY Z. 2006 - Osady deglacjacyjne zlodowacenia warty we wschodniej części regionu łódzkiego. Prz. Geol., 54 (4): 343-351.
32. RDZANY Z. 2009 - Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim. Wyd. UŁ.
33. RDZANY Z., FRYDRYCH M, SZMIDT A., SZUBERT M.2018- Morfogeneza rynien subglacjalnych i ozów na przykładach z obszarów staroglacjalnych. [W:] Kostrzewski A., Stach A., Majewski M. (red.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, t. VII, IGIG UAM, Poznań: 165-169; DOI: http://hdl.handle.net/11089/26199
34. RÓŻYCKI S.Z. 1967 - Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. PWN, Warszawa.
35. SALAMON T. 2009 - Subglacjalne pochodzenie przełomowych dolin zachodniej części progu środkowotriasowego i ciągu pagórów okolic Gogolina. Prz. Geol. 57 (3): 243-251.
36. SHREVE R.L. 1972 - The movement of water in glaciers. J. Glaciol., 11: 205-214.
37. SOLON J., BORZYSZKOWSKI J., BIDŁASIAK M., RICHLING A., BADORA K., BALON J., BRZEZIŃSKA-WÓJCIK T., CHAŁUBIŃSKI Ł., DOBROWOLSKI R., GRZEGORCZYK M., KISTOWSKI M., KOT R., KRĄŻ P., LECHNIO J., MACIAS A., MAJCHROWSKA A., MALINOWSKA E., MIGOŃ P., MYGA-PIĄTEK U., NITA J., PAPIŃSKA E., RODZIK J., STRZYŻ M., TERPIŁOWSKI S., ZIAJA W. 2018 - Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geogr. Pol., 91 (2): 143-170.
38. SZMIDT A. 2015- Ocena przydatności archiwalnych materiałów kartograficznych dla analiz paleopowierzchni wykonywanych w technikach GIS na obszarze Polski środkowej. Acta Univ. Lodz., Folia Geographica Physica, 14: 63-68; http://dx.doi.org/10.18778/1427-9711.15.06
39. SZMIDT A., TURKOWSKAK. 2014-Mapa geomorfologiczna regionu łódzkiego w skali 1:200 000 - koncepcja mapy analogowej i próba jej cyfrowej adaptacji. [W:] X Zjazd Geomorfologów Polskich Toruń, 16-19 września 2014 r. Krajobrazy młodoglacjalne ich morfogeneza, teraźniejszość, przyszłość. Uniw. M. Kopernika w Toruniu: 116-117. SZUBERT M. 2012 - Plejstoceńska morfogeneza Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej związana ze stadiałem maksymalnym zlodowacenia odry w świetle geostatystycznej rekonstrukcji powierzchni podplejstoceńskiej. Wyd. Nauk. Uniw. Pedag., Kraków.
40. STUMM D. 2010 - Deep glacial erosion. Review with focus on tunnel valleys in northern Europe. Arbeitsbericht NAB, Wettingen, Switzerland.
41. TRZMIEL B. 1988 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Tomaszów Mazowiecki. Państw. Inst. Geol.
42. TRZMIEL B. 1990 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Tomaszów Mazowiecki. Państw. Inst. Geol.
43. TRZMIEL B. 1994 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Brzeziny. Państw. Inst. Geol.
44. TRZMIEL B., NOWACKI K. 1985 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Łódź Wschód. Państw. Inst. Geol.
45. TRZMIELB.,NOWACKIK. 1987 – Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000, ark. Łódź Wschód. Państw. Inst. Geol.
46. TURKOWSKA K. 1984a - Zróżnicowanie rzeźby dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej a ich rozwój w późnym plejstocenie i holocenie (na wybranych przykładach). Rozwój sieci dolinnej na Wyżynie Łódzkiej w późnym plejstocenie i holocenie. Konferencja robocza 9-12.10.1984 r., Łódź: 12-24.
47. TURKOWSKA K. 1984b - Łaznowska Wola. Pozostałości rzeźby glacjalnej w dolinie Miazgi. [W:] Przewodnik konferencji: Rozwój sieci dolinnej na Wyżynie Łódzkiej w późnym plejstocenie i holocenie. Wyd. Uniw. Łódz.: 93-101.
48. TURKOWSKA K. 1988a-Uwagi o zasięgu lodowca warty na południowy wschód od Łodzi. Acta Univ. Lodz., Folia Geographica, 9: 73-82.
49. TURKOWSKA K. 1988b - Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geogr. Lodz., 57: 1-157.
50. TURKOWSKA K. 1992 - Zasięg lądolodu warciańskiego na południowy wschód od Łodzi w świetle wyników szczegółowego kartowania geologicznego. [W:] Geologiczne i geomorfologiczne świadectwa zlodowacenia warciańskiego w Polsce środkowej. Acta Geogr. Lodz., 63: 81-94.
51. TURKOWSKA K. 2006 - Mapa geomorfologiczna regionu łódzkiego. [W:] Turkowska K., Geomorfologia regionu łódzkiego. Wyd. Uniw. Łódz.
52. TURKOWSKA K., WIECZORKOWSKA J. 1994 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000, ark. Tuszyn. Państw. Inst. Geol.
53. TURKOWSKA K., WIECZORKOWSKA J. 1999 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1: 50 000, ark. Tuszyn. Państw. Inst. Geol.
54. WILLIAMS G.P. 1983 - Paleohydrological methods and some examples from Swedish fluvial environments. I. Cobble and boulder deposits. Geograf. Ann., 65A: 227-243.
55. WOLDSTEDT P. 1935 - Geologisch-morphologische Übersichtskarte des norddeutschen Vereisungsgebietes 1: 1 500 000. Preussische Geologische Landesandstalt, Berlin.
56. WOLDSTEDT P. 1955 - Norddeutschland und angrenzende Gebiete im Eiszeitalter. 2. Aufl. K.F. Koehler Verlag, Stuttgart.
57. ZIELIŃSKI T. 2014 - Sedymentologia. Osady rzek i jezior. Adam Mickiewicz Univ. Press, Poznań.
58. ZIELIŃSKI T., VAN LOON A.J. 2002 - Present-day sandurs are not representative of the geological record. Sedim. Geol., 152: 1-5. ZIOMEKJ. 1985 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000,ark. Piotrków Trybunalski. Państw. Inst. Geol.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-63a7004d-9b08-412e-bd25-4b92a21a316d