Technologia i parametry techniczne pracy instalacji przemysłowej do produkcji plastyfikatora TDAE

• Autorzy: Ptak Stefan

Identyfikatory

DOI

10.18668/PN2021.234

Warianty tytułu

EN

Technology and technical working parameters of industrial plant for the production of TDAE plasticizer

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ropa naftowa jest i w najbliższej przyszłości nadal będzie podstawowym naturalnym surowcem gospodarczym na świecie. Wykorzystanie produktów uzyskiwanych z ropy naftowej stanowi siłę napędową gospodarki każdego kraju. Z przerobu ropy naftowej uzyskuje się wiele produktów, półproduktów i surowców, które znajdują zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, w tym petrochemicznym. Istotną rolę w tej dziedzinie gospodarki większości krajów odgrywają plastyfikatory naftowe, stosowane jako dodatek zmiękczający w procesach wulkanizacji kauczuków, szczególnie kauczuków syntetycznych butadienowych – styrenowo (SBR), oraz jako składnik mieszanek gumowych w procesie ich wytwarzania i wulkanizacji. Kierunki rozwoju plastyfikatorów naftowych dla przemysłu gumowego determinuje wiele dokumentów i aktów prawnych oraz szereg wymagań wynikających ze specyfiki procesów wytwórczych, a także z warunków eksploatacji wyrobów gumowych, w tym szczególnie: • posiadanie wymaganego dla danego zestawienia składu chemicznego oraz charakteryzowanie się odpowiednimi właściwościami fizykochemicznymi; • wykazywanie dobrej kompatybilności ze stosowanym kauczukiem; • odznaczanie się niską lotnością w warunkach procesu produkcji kauczuków oraz w procesach wytwarzania mieszanek gumowych i ich wulkanizacji; • niewykazywanie działania toksycznego. Plastyfikatory naftowe stosowane w kompozycjach kauczukowych (SBR) nazywane są również olejami-wypełniaczami. Składają się z cząstek węglowodorów zawierających od 25 do 35 atomów węgla i dzielą się na aromatyczne, naftenowe i parafinowe w zależności od udziału węgli w strukturach aromatycznych, naftenowych i parafinowych. Istotną rolę w badaniach eksperymentalnych opisanych w niniejszej monografii odgrywają plastyfikatory wysokoaromatyczne, otrzymywane jako produkt uboczny w trakcie rafinacji rozpuszczalnikowej destylatów próżniowych z ropy naftowej w procesie wytwarzania olejów bazowych, które zyskały duże znaczenie w procesie produkcji opon samochodowych. Plastyfikatory wysokoaromatyczne DAE charakteryzują się najwyższą zawartością węglowodorów aromatycznych i związaną z tym wysoką zawartością wielopierścieniowych związków aromatycznych oraz benzo[a]pirenu. Wprowadzenie przez ustawodawstwo Unii Europejskiej Dyrektywy 76/769/ EEC, a następnie Rozporządzenia 1907/2006 miało na celu zmniejszenie zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) w oponach, co doprowadziło do wytwarzania przez przemysł naftowy plastyfikatorów naftowych o niskiej zawartości WWA z wykorzystaniem różnych procesów produkcyjnych, aby zaspokoić potrzeby globalnego przemysłu oponiarskiego. Po roku 2010 rynek światowy plastyfikatorów naftowych ze względu na ich mutagenne i rakotwórcze działanie eliminuje ze stosowania plastyfikator DAE. Stworzony system REACH w Unii Europejskiej uchwalony przez Parlament Europejski i Radę w dniu 18 grudnia 2006 roku Rozporządzenia numer 1907/2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielenia zezwoleń i stosownych ograniczeń w zakresie chemikaliów, wprowadzając zapisy 27 poprawki do Dyrektywy 76/769/EEC wprowadza zakaz stosowania ekstraktów wysokoaromatycznych o przekroczonym limicie zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych od dnia 1 stycznia 2010 roku. W części eksperymentalnej zamieszczono wyniki badań nad opracowaniem i wdrożeniem na skalę przemysłową technologii produkcji plastyfikatora TDAE spełniającego wymagania w zakresie rakotwórczości i mutagenności. Istotnym etapem przeprowadzonych badań eksperymentalnych były technologiczne próby przemysłowe dotyczące badań plastyfikatora TDAE wykonane na instalacji Furfurol w Zakładzie Produkcyjnym Spółki ORLEN OIL Sp. z.o.o. w Płocku. Wiodącą rolę w uzasadnieniu celu i tez pracy odgrywają badania selektywnej rafinacji rozpuszczalnikowej ciężkich ekstraktów pod kątem wytworzenia plastyfikatora aromatycznego TDAE spełniającego wymagania Rozporządzenia 1907/2006 UE. W wyniku przeprowadzonych prac technologiczno-badawczych pojawiła się możliwość wprowadzenia do cyklu produkcyjnego, obok olejów bazowych, plastyfikatora TDAE o nazwie handlowej Elasticol, wytwarzanego na bloku olejowym PKN ORLEN S.A. Również ważnym, kluczowym elementem wykonanych badań eksperymentalnych było zastosowanie procesu odparafinowania rozpuszczalnikowego dla pozyskania różnych plastyfikatorów TDAE. Proces odparafinowania rozpuszczalnikowego z użyciem różnych rozpuszczalników pozwolił na opracowanie technologii produkcji zmodyfikowanego plastyfikatora TDAE spełniającego wymagania jakościowe i wymagania Rozporządzenia 1907/2006 UE z możliwością poprawy właściwości niskotemperaturowych. Autor dokonał rejestracji technologii w Urzędzie Patentowym pod wspólnym tytułem: Sposób wytworzenia zmodyfikowanego plastyfikatora naftowego TDAE przeznaczonego do produkcji kauczuku i gumy, szczególnie opon samochodowych. Z uwagi na szeroki zakres wiedzy interdyscyplinarnej dotyczącej obszernego zakresu pracy sformułowane wnioski pogrupowano na: ogólne, szczegółowe, metodologiczne i perspektywiczne.

EN

Crude oil is and will continue to be in the near future the basic natural economic resource in the world. The use of products derived from crude oil is the driving force of the economy in every country. Many products, semi-finished products, and raw materials are obtained from the processing of crude oil and used in many industries, including the petrochemical industry. Petroleum plasticisers play an important role in this area of the country’s economy as a softening additive in the vulcanisation of rubbers, especially synthetic styrene-butadiene rubber (SBR), and as a component of rubber compounds in their production and vulcanisation. The development of petroleum plasticisers for the rubber industry is determined by many documents and laws, as well as a number of requirements resulting from the nature of the production and operating conditions of rubber products. In particular, they must: • have the chemical composition required for a given combination and have appropriate physicochemical properties, • exhibit compatibility with the selected rubber, • demonstrate low volatility during the processes of rubber production, rubber compound production, and vulcanisation, and • not show any toxic effects. Petroleum plasticisers used in rubber compositions (SBR) are also called filler oils, which consist of hydrocarbon particles containing from 25 to 35 carbon atoms and are divided into aromatic, naphthenic, and paraffinic types depending on the proportion of carbons in the structures the aromatic, naphthenic and paraffin. An important role in the experimental research of this dissertation is played by highly aromatic plasticisers, a by-product of refining solvents of vacuum distillates from crude oil in the production of base oils, which have gained a lot of significance in the production of car tyres. DAE highly aromatic plasticisers have the highest content of aromatic hydrocarbons and the associated high content of polycyclic aromatic compounds and benzo[a]pyrene. The European Union’s introduction of EU Directive 76/769/EEC and Regulation 1907/2006 was aimed at reducing the content of polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH) in tyres, which led to the oil industry’s production of petroleum plastics with low PAH content using various production processes to meet the needs of the global tyre industry. After DAE plasticisers were banned due to their mutagenic and carcinogenic activity, the global plasticisers market in 2010 created the REACH system in the European Union. Caused the adoption by the European Parliament and the Council on December 18, 2006, Regulation No. 1907/2006 in on registration, evaluation, authorization and related restrictions on chemicals, introducing provision 27 to Directive 76/769/EEC of the amendment to prohibit the use of highly aromatic extracts exceeding the limit for polycyclic aromatic hydrocarbon content. The experimental part contains the results of research on the development and industrial-scale implementation of TDAE plasticiser production technology that meets the requirements for carcinogenicity and mutagenicity. An important stage of experimental research is the technological industrial trials concerning the TDAE plasticiser tests carried out on the Furfurol installation in the production plant of ORLEN OIL Sp. z.o.o. in Płock, Poland. The main justification of the purpose and theses of the work are the investigations of selective solvent refining of heavy extracts in terms of the production of TDAE aromatic plasticisers meeting the requirements of EU Regulation 1907/2006. As a result of the work, it is possible to introduce into the production cycle, in addition to the base oils, a TDAE plasticiser with the trade name Elasticol, on the oil block of PKN ORLEN S.A. Another important element of the experimental research is the use of a solvent dewaxing process to obtain various TDAE plasticisers. The process of solvent dewaxing with various solvents allowed for the development of production technology of a modified TDAE plasticiser that meets the quality requirements of EU Regulation 1907/2006 with the potential for improving its low-temperature properties. In addition, the author has registered this technology in the Patent Office under the common title, Manufacture of a modified TDAE plasticiser intended for the production of caoutchouc and rubber, especially car tyres. Due to the broad knowledge of the interdisciplinary, extensive scope of the work, its conclusions were grouped into general, detailed, methodological, and perspective.

Słowa kluczowe

PL

plastyfikatory naftowe; klasyfikacja plastyfikatorów; plastyfikatory; TDAE; ekstrakcja rozpuszczalnikowa; odparafinowanie rozpuszczalnikowe; wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne; mutagenność; kancerogenność plastyfikatorów; kauczuki

EN

petroleum plasticisers; classification of plasticisers; TDAE plasticisers; solvent extraction; solvent dewaxing; polycyclic aromatic hydrocarbons; mutagenicity; carcinogenicity of plasticisers; rubbers

• Wydawca: Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Naukowe Instytutu Nafty i Gazu
• Rocznik: 2021
• Tom: nr 234
• Strony: 1--202
• Opis fizyczny: Bibliogr. 142 poz., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Ptak Stefan

Bibliografia

• [1] ACEA, 2012: Klasyfikacja jakościowa olejów silnikowych według Stowarzyszenia Europejskich Producentów Samochodów (Association des Constructeurs Europćens dAutomobiles - ACEA).
• [2] ACEA, Alliance of Automobile Manufacturers, EMA, JAMA, 2013: Worldwide Fuel Charter. Fifth Edition. September; http://www.acea.be/uploads/publications/World- wide_Fuel_Charter_5ed_2013.pdf (dostęp: 8.03.2021).
• [3] API, 2015a: Klasyfikacja jakościowa olejów przekładniowych według Amerykańskiego Instytutu Nafty (API).
• [4] API, 2015b: Klasyfikacja jakościowa olejów silnikowych według Amerykańskiego Instytutu Nafty (API).
• [5] Bartyzel A., 2012: Badanie selektywności rozpuszczalników organicznych stosowanych w procesach ciągłej ekstrakcji rozpuszczalnikowej wysokoaromatycznych olejów naftowych. Nafta-Gaz, nr 10, s. 693-698.
• [6] Bastard-Zambrano L., 2011: The Global Naphthenic Market: Present and Future-Challenges and Opportunities. NYNAS; Konferencja ACI Europen Base Oil and Lubricant, Kraków; 20-21 września 2011.
• [7] Bender M., 2013: Global aromatics supply - today and tomorrow. Konferencja New Technologies and Alternative Feedstocks in Petrochemistry and Refining DGMK, Drezno, 9-11 października 2013.
• [8] Bieleń W., Matyasik I.: Shale oil - nowy aspekt poszukiwania niekonwencjonalnych złóż węglowodorów w formacjach łupkowych. Nafta-Gaz 2013, nr 12, s. 879-886.
• [9] Bochen A. i inni: Nafta polska. Polska Izba Paliw Płynnych, Bydgoszcz 2015.
• [10] Bowman J., da Via M., Pattnelli M.E., Tortoreto P., 2004: The Influence of Non-Toxic Extender Oil on SBR Performances. Kautsch. Gummi Kunstst., vol. 57, nr 1-2, s. 31-36.
• [11] BP, 2018a: BP Energy Outlook 2018; https://www.bp.com/content/dam/bp/en/ corporate/pdf/energy-economics/energy-outlook/bp-energy-outlook-2018.pdf (dostęp: 13.07.2021).
• [12] BP, 2018b: BP Statistical Review of World Energy 2018; https://www.bp.com/content/ dam/bp/en/corporate/pdf/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review- 2018-full-report.pdf (dostęp: 13.07.2021).
• [13] BP Oiltech GmbH, 1997: Patent EP 0417 980; Process for the production of process oils with a low content of polycyclic aromatic compounds. 25.06.1997.
• [14] Bridgestone Corporation, 2017: Patent US9593231; Tire. 14.03.2017.
• [15] Burkowicz A., Galos K, Guzik К., Kamyk J., Lewicka E., Smakowski Т., Szlugaj J., 2014: Bilans gospodarki surowcami mineralnymi Polski i Świata 2012. Smakowski Т., Ney R., Galos K. (red.). Warszawa, Państwowy Instytut Geologiczny - PIB; http:// geoportal.pgi.gov.pl/css/surowce/images/2012/Bilans_Gospodarki_Surowcami_Mi- neralnymi_2012.pdf (dostęp: 8.03.2021).
• [16] Casserly E., Rasco J., 2011: Control and testing for compliancewith REACH PAH regsfor extender oils. Tire Technology International: Annual Showcase 2011, s. 100-102; https:// ergonnsa.com/files/resources/tire-tech-international-2011-control-and-testing-for- compliance-with-reach-pah-regulations-for-extender-oils.pdf (dostęp: 13.07.2021 г.).
• [17] Comber M.I.H. i inni, 2013: Acute and chronic aquatic toxicity of aromatic extracts. Summary of relevant test data. CONCAWE report no. 06/13, Bruksela, wrzesień.
• [18] CONCAWE, 1992: Aromatic extracts. Product dossier. Report no. 92/101.
• [19] Dasgupta S., Agrawal S.L., Bandyopadhyay S., Chakraborty S., Mukhopadhyay R., Malkani R.K., Ameta S.C., 2007: Characterization of eco-friendly processing aids for rubber compound. Polymer Testing, June, vol. 26, no. 4, s. 489-500. DOI: 10.1016/j. polymertesting.2007.01.007.
• [20] Dasgupta S., Agrawal S.L., Bandyopadhyay S., Chakraborty S., Mukhopadhyay R., Malkani R.K., Ameta S.C., 2008: Characterisation of eco-friendly processing aids for rubber compound: Part II. Polymer Testing, May, vol. 27, no. 3, s. 277-283. DOI: 10.1016/j.polymertesting.2007.11.004.
• [21] Dasgupta S., Agrawal S.L., Bandyopadhyay S., Mukhopadhyay R., Malkani R.K., Ameta S.C., 2009: Eco-friendly processing oils: A new tool to achieve the improved mileage in tyre tread. Polymer Testing May, vol 28, no. 3, s. 251-263. DOI: 10.1016/j. polymertesting.2008.12.006.
• [22] Delpech M.C., Mello I.L., Delgado F.C.S., Sousa J.M., 2012: Evaluation of thermal and mechanical properties of rubber compositions based on SBR extended with safe oils. Journal of Applied Polymer Science, March. DOI: 10.1002/app.35560.
• [23] Dul J., Pyskło L., Chmielewski A., 1997: Wysokoaromatyczne oleje pochodzenia naftowego stosowane w przemyśle gumowym na listach surowców rakotwórczych. Elastomery, t. 1, nr 2, s. 17-21; http://elastomery.pl/wp-content/uploads/streszczenia-pdf/ E1997_2_Dul.pdf (dostęp: 13.07.2021).
• [24] Dyrektywa 2005/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 listopada 2005 r. zmieniająca po raz dwudziesty siódmy dyrektywę Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w olejach-zmiękczaczach i oponach).
• [25] Dyrektywa 76/769/WE w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i prepa¬ratów niebezpiecznych (toluenu i trichlorobenzenu). Załącznik I do dyrektywy 76/769/EWG wprowadza zmiany zgodnie z załącznikiem dyrektywy 2005/59/W; 27 Poprawka.
• [26] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych, wprowadzająca mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych, zmieniająca dyrektywę Rady 1999/32/WE odnoszącą się do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi śródlądowej oraz uchylającą dyrektywę 93/12/EWG.
• [27] Edeleanu GmbH, 1973: Patent DE 1545279; Method of recovering pure solvents used in dewaxing mineral oils and the like by multistage distillation of separate solvent stre¬ams. 6.09.1973.
• [28] Elison R.J., Simpson B.J., 1994: The use of the dimethyl sulphoxide (DMSO) extract by the IP 364 method as an indicator of the carcinogenicity of lubricant base oils and distillate aromatic exstracts. CONCAWE report no. 94/51, luty.
• [29] Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN)/TC 336 - Bituminous binders.
• [30] Exxon Research and Engineering Company, 2002: Patent EP 0892032; Improved process oils and manufacturing process for such using aromatic enrichment and two stage hydrofining. 18.12.2002.
• [31] Exxon Research and Engineering Company, 2003: Patent EP 0926219; Method of producing a process oil. 3.10.2003.
• [32] Exxon Research Engineering Co., 1979: Patent US 4146461; Dilution chilling dewaxing by modification of tower temperature profile. 27.03.1979.
• [33] Exxon Research Engineering Co., 1984: Patent US 4444648; Solvent dewaxing with methyl tertiary butyl ether. 24.04.1984.
• [34] Ezzoddin S., Abbasian A., Aman-Alikhani M., Taghvaei S., 2013: The influence of non-carcinogenic petroleum-based process oils on tire compounds' performance. Iranian Polymer Journal, vol. 22, no. 9. DOI: 10.1007/sl3726-013-0168-9.
• [35] Factfish, 2018: Petroleum Coke oven petroleum coke, production [online]; http://www. factfish.com/statistic/petroleum%20coke,%20total%20production (dostęp: 14.08.2018).
• [36] Firma Chemiczna Dwory S.A. (obecnie Synthos S.A.), 2005: Oleje procesowe - plastyfikatory do kauczuków. Ekoguma - Stowarzyszenie Przemysłu Gumowego; Warsztaty IPGum, Piastów, 14 września 2005.
• [37] Firma Oponiarska Dębica S.A., 2016: Jak się robi oponę [online], 1.02.2016, https:// www.debica.com.pl/nasze_porady/porady/jak-sie-robi-opone (dostęp: 8.03.2021).
• [38] Flanigan C., Beyer L., Klekamp D., Rohweder D., Haakenson D., 2013: Using bio- based plasticizers, alternative rubber. Rubber & Plastics News; 11.02.2013, s. 15-19; https://www.rubbernews.com/assets/pdf/rn8548528.pdf (dostęp: 14.11.2018).
• [39] Frączyk J., 2020: Lotos skończył gigantyczną inwestycję. Policzyliśmy, jakie może dać zyski [online]. 25.03.2020; https://businessinsider.com.pl/firmy/projekt-efra-lotos- -skonczyl-gigantyczna-inwestycje/sfpb8wl (dostęp: 19.03.2021).
• [40] Freund M., Csikos R., Keszthelyi S., Mozes G„ 1982: Paraffin products; properties, technologies, applications. Parafin i produkty ego pererabotki. Budapest, Węgry, Akad. Kiadó.
• [41] Fuji Kosan KK, 2003: Patent US6605695; Process oil, process for producing the same and rubber composition. 12.08.2003.
• [42] Fuji Kosan KK, 2007: Patent JP 3902841B2; Production of non-carcinogenic aromatic hydrocarbon oil by solvent extraction and hydrogenative purification. 11.04.2007.
• [43] Garbim V.J., 2001: Plastificantes para compostos de borracha. Borracha Atual, nr 23, s. 14-29.
• [44] Górski W. (red.), 2016: Przetwory naftowe i płyny eksploatacyjne. Leksykon. Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy, Kraków.
• [45] H8cR International GmbH, 2010: Zgłoszenie patentowe W02011098096 (Al); Method for producing process oils having a low content of polycyclic aromatics and use thereof. 10.02.2010.
• [46] Ibbotson A., Lopes C„ 2014: Global Petrochemical Overview: Changing Olefins Markets. 34 Latian American Petrochemical Annual Meeting; APLA, 10 listopada 2014; http://docplayer.net/34542126-Global-petrochemical-overview-changing-ole- fins-markets.html (dostęp: 8.03.2021).
• [47] Idemitsu Petrochemical Co., Ltd., 2002: Patent US6410816; Processing oil and method for producing the same. 25.06.2002.
• [48] ILSAC, b.d.: Klasyfikacja jakościowa olejów silnikowych według Międzynarodowego Komitetu Standardów i Aprobat Środków Smarnych (International Lubricant Standardization and Approval Committee - ILSAC).
• [49] Instytut Nafty i Gazu - PIB, Grupa LOTOS S.A., 2017: Patent PL 224956; Sposób wytwarzania plastyfikatora naftowego do kauczuku i gumy. 28.02.2017.
• [50] Instytut Nafty i Gazu, 2010: Patent PL 207056; Sposób wytwarzania plastyfikatora TDAE. 29.10.2010.
• [51] Instytut Nafty i Gazu, Grupa LOTOS S.A., 2010a: Patent PL 207051; Sposób wytwarzania plastyfikatora naftowego do kauczuku i gumy. 29.10.2010.
• [52] Instytut Nafty i Gazu, Grupa LOTOS S.A., 2010b: Patent PL 207052; Sposób wytwarzania plastyfikatora TDAE do kauczuku i gumy. 29.10.2010.
• [53] Instytut Technologii Nafty, 1987: Patent PL 141875; Sposób odparafinowania olejów. 30.09.1987.
• [54] Instytut Technologii Nafty, 1991: Patent PL 151667; Sposób odparafinowywania olejów za pomocą rozpuszczalników. 29.03.1991.
• [55] Instytut Technologii Nafty, 1993: Patent PL 161658; Sposób odolejania gaczówparafinowych za pomocą rozpuszczalników. 30.07.1993.
• [56] Instytut Technologii Nafty, 1994: Patent PL 162782; Sposób rozpuszczalnikowego od-parafinowania olejów naftenowych z zastosowaniem dodatku modyfikującego proces krystalizacji parafiny. 31.01.1994.
• [57] Instytut Technologii Nafty, 2005: Patent PL 188731; Sposób odparafinowania olejów. 29.04.2005.
• [58] Jacques R.J.S., Bento F.M., Camargo F.A.O., 2007: Biodegradaęao de hidrocarbonetos aromdticos policiclicos. Ciencia e Natura, vol. 29, no. 1, s. 7-24.
• [59] Japan Energy Corporation, 2003: Zgłoszenie patentowe EP 1148 112A3; Rubber process oil, high-viscosity base oil, and process for the production thereof. 22.01.2003.
• [60] Japan Energy Corporation, 2012: Patent EP 0933418; Method for producing a rubber process oil. 19.12.2012.
• [61] Khodov N., Shchepalov A., Kuimov A., Radbil A., 2012: Removing PAHs from oil. Annual Showcase 2012. Tire Technology International, s. 72-74; https://www.ukime- diaevents.com/publication/dlaac9f9/74 (dostęp: 8.03.2021).
• [62] Kiewlicz R., 2020: Miliardowa inwestycja Lotosu gotowa. Projekt EFRA zakończony [online]. 27.03.2020; https://biznes.trojmiasto.pl/Miliardowa-inwestycja-Lotosu-gotowa-Projekt-EFRA-zakonczony-n143764.html#tri (dostęp: 19.03.2021).
• [63] Kubiak M.S., 2013: Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - ich występowanie w środowisku i w żywności. Prob. Hig. Epidemiol., t. 94, nr 1, s. 31-36.
• [64] Leavens J.S., 2011: The impact of brightstock and waxes on the profitability of group i base oil production. Konferencja European Base Oils and Lubricants, Kraków, 21- 22 września 2011.
• [65] Li J., Isayev A.I., Ren X., Soucek M.D., 2015; Modified soybean oil-extended SBR compounds and vulcanizatesfilled with carbon black. Polymer, vol. 60, s. 144-156.
• [66] LOTOS S.A., 2015: Raport Roczny Grupy LOTOS S.A. 2014; http://raportroczny. lotos.pl/pl/wyniki-i-perspektywy/wyniki-segmentow/dzialalnosc-operacyjna (dostęp: 24.08.2018).
• [67] Mazur-Badura X., 2010: Zapewnienie jakości przy oznaczaniu WWA w cząstkach stałych emitowanych z silników wysokoprężnych. Nafta-Gaz, nr 11, s. 1062-1069; http://archi- wum.inig.pl/INST/nafta-gaz/nafta-gaz/Nafta-Gaz-2010-11-11.pdf (dostęp: 8.03.2021).
• [68] Michelin, 2011: Patent US7882874; Plasticising system for rubber composition. 8.02.2011.
• [69] Michelin, 2015: Zgłoszenie patentowe W02015124679 Al; Rubber composition comprising a plasticising system based on oil and hydrocarbonated resin having a low glass transition. 27.08.2015.
• [70] Mobil Europe Lubricants Limited, 1999: Oil without labels safer process oils for extension and plasticisation. Tire Technology International Review, s. 10-21.
• [71] Możeński С., Igras J., 2015: Przemysł nawozowy - czy to już historia, czy przyszłość polskiej chemii? 8. Kongres Technologii Chemicznej „Surowce - energia - materiały", 30 sierpnia-4 września 2015, Rzeszów.
• [72] Neau A., Joona M„ 2005: Naphthenic plasticisers, an environmentally sound alternative to aromatic extracts. Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Elastomery 2005", Warszawa, październik 2005.
• [73] Nisbet I.C., LaGoy P.K., 1992: Toxic Equivalency Factors (TEFs) for Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs). Regulatory Toxicology and Pharmacology, vol. 16, no. 3, s. 290-300. DOI: 10.1016/0273-2300(92)90009-x.
• [74] Norma ASTM D 2007-11; Standard Test Method for Characteristic Groups in Rub¬ber Extender and Processing Oils and Other Petroleum-Derived Oils by the Clay-Gel Absorption Chromatographic Method.
• [75] Norma ASTM D 2226-93, 2012; Standard Classification for Various Types of Petroleum Oils for Rubber Compounding Use.
• [76] Norma ASTM D1655-20d, 2020; Standard Specification for Aviation Turbine Fuels.
• [77] Norma Defence Standard 91 -91 /5, 2011.
• [78] Norma PN-C 96024:2011; Przetwory naftowe - Oleje opałowe.
• [79] Norma PN-EN 228:2012, Paliwa do pojazdów samochodowych - Benzyna bezołowiowa - Wymagania i metody badań.
• [80] Norma PN-EN 589:2012; Paliwa do pojazdów samochodowych - LPG - Wymagania i metody badań.
• [81] Norma PN-EN 590: 2013; Paliwa do pojazdów samochodowych - Oleje napędowe - Wymagania i metody badań.
• [82] Norma PN-ISO 3448:2009; Przemysłowe ciekłe środki smarowe - Klasyfikacja lepkościowa ISO.
• [83] Norma PN-ISO 6743-10:1989; Środki smarowe, oleje przemysłowe i produkty podobne (klasa L) - Klasyfikacja - Część 10: Grupa Y (Inne zastosowania).
• [84] Norma PN-ISO 6743-99:2009; Środki smarowe, oleje przemysłowe i produkty podobne (klasa L) - Klasyfikacja - Postanowienia ogólne.
• [85] Norma PN-ISO 8681:2015; Przetwory naftowe i produkty podobne - Metoda klasyfikacji - Definicja klas.
• [86] Null V., 1999: Rubber tests with safer extender oils. Tire Technology International, s. 21-25.
• [87] Ogiegło P., 2005: Oleje procesowe - plastyfikatory do kauczuków. Ekoguma - Stowarzyszenie Przemysłu Gumowego, Warsztaty Instytutu Przemysłu Gumowego, Piastów, 14 września 2005.
• [88] Olszak M., 2016: Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). E-biotechnologia [online]; http://www.e-biotechnologia.pl/Artykuly/Wielopierscieniowe- weglowodory-aromatyczne-WWA (dostęp: 8.03.2021).
• [89] OPEC, 2014: World Oil Outlook. Wiedeń, Austria, 2014; https://www.opec.org/opec_ web/static_files_project/media/downloads/publications/w00_2014.pdf (dostęp: 13.07.2021).
• [90] OPEC, 2017: World Oil Outlook 2040. Wiedeń, Austria, 2017; https://www.opec.org/ opec_web/static_files_project/media/downloads/publications/w00%20%202017. pdf (dostęp: 8.03.2021).
• [91] Oponeo.pl, 2016: Budowa opon - funkcje poszczególnych elementów [online]; https:// www.oponeo.pl/artykul/budowa-opon-funkcje-poszczegolnych-elementow (dostęp: 8.03.2021).
• [92] Oter M., Karaagac В., Veli D., 2011: Substitution of aromatic processing oils in rubber compounds. KGK Kautschuk Gummi Kunststoffe, nr 64, s. 48-51.
• [93] Parasiewicz W., Pyskło L., 2005: Zmiany w dyrektywie 76/769/EWG dotyczącej zaka¬zu wprowadzania na rynek i stosowania niektórych olejów aromatycznych zawierających wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Elastomery, t. 9, nr 5, s. 25-29.
• [94] Petchkaew A., Sahakaro K., Dierkes W.K., Noordermeer J.W.M., 2015: Petroleum- based safe process oils in NR and NR/SBR blends: Part III. Effects of oil types and contents on the properties of carbon black filled compounds, KGK Kautschuk Gummi Kunststoffe, vol. 68, no. 9, s. 20-29.
• [95] Petrovic Z.S., Ionescu M., Milić J., Halladay J.R., 2013: Soybean oil plasticizers as replacement of petroleum oil in rubber. Rubber Chemistry and Technology, vol. 86, no. 2, s. 233-249. DOI: 10.5254/rct. 13.87992.
• [96] Phadke M., 2011: A global supply and demand overview of the base oils market. Konferencja 18. ICIS World Base Oils and Lubricants, Londyn, 24-25 lutego 2011.
• [97] Piłat S., 2001: Zarys technologii nafty. Drukarnia i litografia Piller-Neumann, Lwów 1939, reprint: Drukarnia Wydawnicza, Kraków.
• [98] Pocklington J.E., 1998: Safer Alternatives to Aromatic Process Oils. Tire Technology International, s. 43-47.
• [99] Pracownia Badań Rynków Zagranicznych, 2016: Rekordowa produkcja kauczuku na świecie [online], 18.01.2016; http://www.pbrz.pl/artykul/rekordowa-produkcja- kauczuku-na-swiecie (dostęp: 8.03.2021).
• [100] Ptak S., 2012: Klasyfikacja jakościowa i charakterystyka przemysłowych środków smarowych. Nafta-Gaz, nr 7, s. 454-461.
• [101] Ptak S., 2016: Ocena procesu odparafinowania rozpuszczalnikowego plastyfikatora TDAE. Dokumentacja INIG - PIB, Nr DK-4100-44/16, praca niepublikowana.
• [102] Ptak S., 2017a: Ocena plastyfikatora TDAE na wymagania jakościowe wyrobów gumowych. Dokumentacja INIG - PIB, Nr DK-4100-80/2017, praca niepublikowana.
• [103] Ptak S., 2017b: Ocena procesu odparafinowania rozpuszczalnikowego plastyfikatora TDAE. Nafta-Gaz, nr 8, s. 605-615. DOI: 10.18668/NG.2017.08.08.
• [104] Ptak S., 2017c: Plastyfikatory naftowe dla przemysłu gumowego - odparafinowanie plastyfikatora TDAE. Nafta-Gaz, nr 9, s. 43-52. DOI: 10.18668/NG.2017.09.
• [105] Ptak S., Bartyzel A., 201 За: Ocena analityczna procesu próbnego otrzymywania TDAE z ekstraktu furfurolowego z SN 650 i z ekstraktu furfurolowego z SN 500 na instalacji selektywnej rafinacji furfurolem w Zakładzie ORLEN OIL w Płocku - optymalizacja procesu. Dokumentacja INiG - PIB nr DK-4100-196/2013, praca niepublikowana.
• [106] Ptak S., Bartyzel A., 2013b: Ocena analityczna procesu próbnego otrzymywania TDAE z ekstraktu furfurolowego z SN 650 na instalacji selektywnej rafinacji furfurolem w Zakładzie ORLEN OIL w Płocku. Dokumentacja INiG - PIB nr DK-4100-148/2013, praca niepublikowana.
• [107] Ptak S„ Bartyzel A., 2013c: Ocena analityczna procesu próbnego otrzymywania TDAE z ekstraktu furfurolowego z SN 650 na instalacji selektywnej rafinacji furfurolem w Zakładzie ORLEN OIL w Płocku - optymalizacja procesu. Dokumentacja INiG - PIB nr DK-4100-217/2013, praca niepublikowana.
• [108] Ptak S., Jakóbiec J., 2016: Ropa naftowa jako główny surowiec energetyczno-przemysłowy. Nafta-Gaz, nr 6, s. 451-460. DOI: 10.18668/NG.2016.06.09.
• [109] Ptak S., Jakóbiec J., Antosz A., 2018: Wytwarzanie zmodyfikowanego aromatycznego plastyfikatora naftowego TDAE. Nafta-Gaz, nr 1, s. 49-60. DOI: 10.18668/ NG.2018.01.06.
• [110] Repsol Petroleo SA, 2004: Patent EP 0839891; Process for obtaining aromatic oils having a polycyclic aromatics content of less than 3% which are useful as process oils. 16.06.2004.
• [111] Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH).
• [112] Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/326 z dnia 2 marca 2015 r. zmieniające załącznik XVII do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) w odniesieniu do wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i ftalanów.
• [113] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1222/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie etykietowania opon pod kątem efektywności paliwowej i in¬nych zasadniczych parametrów. Dz. Urz. UE L 342, s. 46, z dnia 22.12.2009.
• [114] Rühle Т., 2011: Hydraulic Fluids: Future and Present - The perspective of on Additive Supplier. ACI European Base Oil and Lubricant Conference, Kraków, 21-22 września 2011.
• [115] Rutkowski M., 1976: Technologia chemiczna ropy naftowej i gazu. Politechnika Wrocławska, Wrocław.
• [116] Sadhan De K., White J.W., 2003: Poradnik technologa gumy. Instytut Przemysłu Gumowego „STOMIL".
• [117] SAE J 300, 2015: Klasyfikacja lepkościowa olejów silnikowych według Society of Automotive Engineers.
• [118] SAE J 306,2017: Klasyfikacja lepkościowa olejów przekładniowych samochodowych według Society of Automotive Engineers.
• [119] Sapota A., 2002: Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (substancje smołowe rozpuszczalne w cykloheksanie). Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, nr 2(32), s. 179-208.
• [120] Shell Internationale Research Maatschappij B.V., 2003: Patent EP 1260569A3; Process for making non-carcinogenic, high aromatic process oil. 5.11.2003.
• [121] Shell Internationale Research Maatschappij B.V., 2004: Patent EP 1106673; Removal of polycyclic aromatic compounds from extracts. 6.10.2004.
• [122] Steinmec E, Bartyzel A., 2006: Aromatyczne plastyfikatory naftowe dla przemysłu gumowego. [W:] Parasiewicz W. Rzymski W.M. (red.): Elastomery i przemysł gumowy. Instytut Przemysłu Gumowego „STOMIL".
• [123] Steinmec E, Bartyzel A., Antosz A., 2006: Opracowanie technologii wytwarzania plastyfikatora do kauczuków i gum o obniżonej zawartości policyklicznych węglowodorów aromatycznych. Dokumentacja ITN 3958/2006, praca niepublikowana.
• [124] Steinmec E, Bartyzel A., Antosz A., 2007: Opracowanie technologii plastyfikatora MES dla potrzeb przemysłu gumowego. Dokumentacja ITN nr 3690/2007, praca niepublikowana.
• [125] Stępniak R., b.d.: LOTOS stawia na ciągły rozwój [online]. Rynek Inwestycji; http:// www.rynekinwestycji.pl/lotos-stawia-na-ciagly-rozwoj/ (dostęp: 8.03.2021).
• [126] Surygała W. i inni, 2006: Vademecum rafinera. Ropa naftowa: właściwości, przetwarzanie, produkty. Praca zbiorowa. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• [127] Synthos S.A., 2012: Zgłoszenie patentowe US 2015/0152253 Al; Functionalized- -ESBR with acrylate functional base group. 22.02.2012.
• [128] Szymańska I., 2013: Kauczuk - surowiec, który zmienił świat [online], 14.11.2019; http:// surowce-naturalne.pl/kauczuk-surowiec-ktory-zmienil-swiat/ (dostęp: 24.03.2021).
• [129] Texaco Development Corp., 1980: Patent AU 508397 (B2); Control system for solvent dewaxingfilters. 20.03.1980.
• [130] Texaco Development Corp., 1981: Patent AU 518762; Incremental dilution dewaxing of petroleum oils. 22.10.1981.
• [131] Texaco Inc., 1976: Patent US 3972779 A; Means for controlling dewaxing apparatus. 3.08.1976.
• [132] Texaco Inc., 1983: Patent US 4375403; Solvent dewaxing process. 1.03.1983.
• [133] The Essential Chemical Industry, 2017: Propene (Propylene) [online]; http://www. essentialchemicalindustry.org/chemicals/propene.html (dostęp: 8.03.2021).
• [134] The Goodyear Tire & Rubber Company, 2014: Zgłoszenie patentowe EP 3031621 Al; Pneumatic tire. 9.12.2014.
• [135] The Goodyear Tire & Rubber Company, 2015: Zgłoszenie patentowe EP 3170680 Al; Pneumatic tire. 20.11.2015.
• [136] Tonkonogov В.P.; Os'mushnikov V.A., Karimova A.E, 2015: Use of environmentally friendly plasticizers, obtained, by propane deasphalting, in tire rubbers. Chemistry and Technology of Fuels and Oils, vol. 50, no. 6, January, s. 475-482. DOI: 10.1007/ sl0553-015-0552-6.
• [137] Total, 2018: Plastyfikatory naftowe [online]; http://www.total.com.pl/pro/B2B-produkty-specjalne/nasze-produkty/plastyfikatory.html (dostęp: 24.10.2018).
• [138] Totten G.E. (ed.), 2003: Fuels and Lubricants Handbook; Technology, Properties, Performance and Testing. Part 19: Petroleum Waxes. ASTM International.
• [139] Vieira E.R., Soares R.D., Jardim A.P.N., 2007: Anälise de PAH's em Ambiente de Trabalho. Borracha Atual, vol. 12, no. 72, s. 46-48.
• [140] Wojciechowski A., Michalski R., 2012: Zastosowanie gumy w pojazdach samochodowych. Transport Samochodowy, z. 4, s. 57-68.
• [141] Zakrytoe Aktsionernoe Obschestvo Torgovy Dom „Orgkhim" 2011: Patent PL 208531; Plastyfikator i sposób wytwarzania plastyfikatora. 31.05.2011.
• [142] Zamboni G.E., 2007: Extrato aromatico. Lubes em foco, nr 2, s. 25-27.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).