Negocjacje dotyczące wyprowadzenia Armii Radzieckiej – warunkiem odzyskania pełnej suwerenności Polski

• Autorzy: Wawryszuk A.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Sytuacja międzynarodowa, jaka ukształtowała się jesienią 1943 roku, zawarte wtedy układy poczdamski i jałtański, a następnie wkroczenie Armii Czerwonej na byłe polskie i poniemieckie ziemie spowodowały, że Polska znalazła się pod wpływami ZSRR przez niemal pięćdziesiąt kolejnych lat. Zakończenie II wojny światowej, stało się także rozpoczęciem kolejnego etapu niepewności w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Kreml zamierzał stworzyć na ich obszarach tych państw „pierścień”, w którym zostaną narzucone z góry systemy polityczne, gospodarcze i społeczne, mające na celu całkowite podporządkowanie ich Moskwie. Okresem przełomowym był rok 1989, kiedy to odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory, które były rezultatem porozumienia zawartego między władzą komunistyczną, a przedstawicielami części opozycji i Kościoła podczas obrad Okrągłego Stołu. Rozpoczął się wtedy proces gruntownych przeobrażeń systemowych w każdej dziedzinie, którym towarzyszyły niepokoje społeczne i niestabilność polityczna. W pierwszej kolejności polski rząd zajął się przemianami gospodarczymi. Natomiast problem stacjonowania w Polsce rosyjskich wojsk został wtedy uznany za mniej istotny. Pojawiło się wtedy kilka koncepcji dotyczących ich pobytu w Polsce. Wbrew pozorom na początku lat dziewięćdziesiątych, wyprowadzenie rosyjskich wojsk w RP nie było dla wszystkich oczywiste. Część polskich elit obawiała się, że jeżeli zerwiemy stosunki wojskowe z Rosją i przestanie nam ona udzielać wsparcia, staniemy się krajem, który co najwyżej znajdzie się w szarej strefie pomiędzy Rosją i Niemcami Jak wspomina Pan Minister Jan Parys, ówczesny Dyrektor Centralnego Urzędu Planowania, a następnie Minister Obrony Narodowej, wyprowadzenie jednostek armii radzieckiej z Polski miało wtedy kluczowe znaczenie dla odzyskania suwerenności. Uważał, że 1 Agata Wawryszuk jest doktorantką Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej. 122 nie można z tym zwlekać. Przedstawiciele rządu mieli świadomość, że słabość Rosji jest pewnego rodzaju oknem możliwości i jeżeli tej szansy się nie wykorzysta, to owe okno może się zamknąć i sprawa może być dla Polski przegrana na wiele kolejnych lat. Negocjacje z Rosjanami nie należały do łatwych, przez co trwały bardzo długo i przynosiły początkowo niewielkie efekty. Szereg podróży, spotkań, rozmów, ustępstw, doprowadziły wreszcie w roku 1993 do całkowitego wyprowadzenia rosyjskich wojsk z Polski. Poniższa praca oparta jest przede wszystkim na wywiadzie przeprowadzonym z Panem Ministrem Janem Stanisławem Parysem oraz dokumentach dostępnych w archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

EN

The international situation that was formed in the autumn of 1943, then the Potsdam and Yalta agreements, then the entry of the Red Army into the former Polish and German territories, resulted in Poland being influenced by the USSR for almost fifty years. The end of World War II, also became the beginning of another phase of uncertainty in the countries of Central and Eastern Europe. The Kremlin intended to create a “ring” in their territories where political, economic and social systems would be imposed in advance to completely subjugate Moscow. The breakthrough period was 1989, when the first, partially free elections took place, which were the result of an agreement between the communist authorities and the representatives of the opposition and the Church during the Round Table. The process of thorough systemic transformations began in every area, accompanied by social unrest and political instability. In the first place, the Polish government was involved in economic transformations. On the other hand, the problem of stationing Polish troops in Russia was then considered less important. There were several ideas about their stay in Poland. Contrary to appearances in the early nineties, the departure of Russian troops in the Republic of Poland was not obvious to everyone. Some of the Polish elites feared that if we break our military ties with Russia and stop supporting it, we will become the country that will at most be in the “gray zone” between Russia and Germany. As noted by Minister Jan Parys, then Director of the Central Planning Office subsequently Minister of National Defense, the departure of Soviet units from Poland, was crucial for the recovery of sovereignty. He thought it could not be delayed. Government officials were aware that Russia’s weakness was a kind of window of opportunity, and if that chance did not work out, the window might close and the matter might be lost to Poland for many years to come. Negotiations with the Russians were not easy, so they lasted very long and initially had little effect. A number of travels, meetings, talks, concessions, finally led in 1993 to the total exit of Russian troops from Poland. The following article is based primarily on an interview with Minister Jan Stanislaw Parys and documents available in the archives in the Ministry of Foreign Affairs.

Słowa kluczowe

PL

Polska; zmiany polityczne; Armia Radziecka; wojsko wyprowadzenie; dyplomacja; Siły Zbrojne; negocjacje; Rosja; tranzyt; wojsko rosyjskie; wojsko radzieckie; konsekwencje pobytu; Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej; Pełnomocnik Rządu Polskiego ds. pobytu Wojsk Radzieckich; polsko-rosyjskie przedsiębiorstwo gospodarcz; rekompensata finansowa

EN

Poland; political changes; Soviet Army; army exit; diplomacy; Armed Forces; negotiations; Russia; transit; Russian Army; consequences of stay; Northern Army Group of the Soviet Army; Plenipotentiary of the Polish Government for the stay of the Soviet Army; Polish-Russian business enterprises; financial compensation

• Wydawca: Towarzystwo Wiedzy Obronnej
• Czasopismo: Wiedza Obronna
• Rocznik: 2017
• Tom: nr 3-4
• Strony: 121--147
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys.

Twórcy

autor

Wawryszuk A.

• Doktorantka Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej

Bibliografia

• 1. Borodziej W., Od Poczdamu do Szklarskiej Poręby. Polska w stosunkach międzynarodowych 1945–1947, Londyn 1990.
• 2. Fudali R., Północna Grupa Armii Radzieckiej w Polsce, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011.
• 3. Krogulski M.L., Okupacja w imię sojuszu, Warszawa 2000.
• 4. Kuźniar R., Droga do wolności. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008.
• 5. Pióro T., Armia ze skazą: w wojsku polskim 1945–1968, wspomnienia i refleksje, Warszawa 1994.
• 6. Racja Stanu Rzeczpospolitej Polskiej, 21 stycznia 1993 r., [w:] K. Skubiszewski, Polityka zagraniczna: przemówienia, oświadczenia, wywiady 1989–1993, Warszawa 1997.
• 7. Raporty roczne Ambasady Brytyjskiej w Warszawie 1945–1970, oprac. M. Nurek, Warszawa 2003.
• 8. Rogowicz K., Rola Sejmu w wycofywaniu wojsk Armii Radzieckiej z terytorium Polski, Myśl ekonomiczna i polityczna, Warszawa 2011.
• 9. Szczepański M., Pożegnanie z armią, Warszawa 2006.
• 10. Wyprowadzenie wojsk rosyjskich z Polski. 56 tysięcy żołnierzy, 599 czołgów, 390 dział i 202 samoloty, portal internetowy: wHistorii.pl
• 11. Żenczykowski T., Dramatyczny rok, Wrocław 1990.
• Materiały archiwalne Ministerstwa Spraw Zagranicznych
• 1. List gen. Ostrowskiego do wiceprezesa rady ministrów L. Balcerowicza z dnia 26 czerwca 1991 roku.
• 2. Materiał informacyjny o niektórych zagrożeniach wynikających z dotychczasowego wycofania wojsk radzieckich z Polski z dnia 25 marca 1992 r.
• 3. Notatka informacyjna nt. aktualnych problemów stacjonowania i wycofania wojsk radzieckich z terytorium Niemiec Wschodnich z dn. 23 grudnia 1991 r.
• 4. Notatka informacyjna nt. oficjalnej wizyty Ministra SZ RP Krzysztofa Skubiszewskiego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (…) z dniach 10–16 października 1990 r.
• 5. Notatka informacyjna o X rundzie rokowań polsko-radzieckich nad układem o wycofaniu wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce oraz umową o tranzycie przez terytorium RP wojsk radzieckich wycofywanych z RFN (Moskwa 23–24 lipca 1991 r.) z dnia 21 sierpnia 1991 r.
• 6. Notatka informacyjna o oficjalnej wizycie Ministra SZ RP Krzysztofa Skubiszewskiego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej i Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej w dniach 10–16 października 1990 r.
• 7. Notatka informacyjna ws. umów podpisanych w czasie wizyty prezydenta L. Wałęsy w Moskwie w dniu 22 maja 1992 r.
• 8. Notatka informacyjna z oficjalnej wizyty Prezydenta RP Wojciecha Jaruzelskiego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 14 maja 1990 r.
• 9. Notatka informacyjna z rozmowy Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego z Ambasadorem ZSRR J. Kaszlewem odbytej w dniu 19 sierpnia 1991 r. w MSZ RP.
• 10. Notatka informacyjna z rozmowy podsekretarza stanu w MSZ Witolda Chodakiewicza z Ambasadorem ZSRR J. Kaszlewem, z dnia 4 grudnia 1990 r.
• 11. Notatka informacyjna z rozmowy podsekretarza stanu w MSZ Witolda Chodakiewicza z Ambasadorem ZSRR J. Kaszlewem z dnia 19 lipca 1991 r.
• 12. Opinia Prawna w sprawie umowy o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce, z dn. 25.01.1990 r., Departament Prawno-Traktatowy MSZ.
• 13. Pismo Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej do Szefa Urzędu Rady Ministrów z dn. 2.11.1990 r.
• 14. Pismo wojewody szczecińskiego do premiera Mazowieckiego ws. Nieprzestrzegania przez JAR polskich przepisów o ochronie środowiska z dn. 25 września 1990 r.
• 15. Polityczne aspekty dwustronnych uregulowań międzyrządowych w sprawie czasowego stacjonowania wojsk radzieckich w Polsce, z dn. 24.01.1990 r.
• 16. Sprawozdanie z rozmów Zespołu Ekonomiczno-Finansowego przeprowadzonych podczas negocjacji polsko-radzieckich nt. tranzytu wojsk radzieckich oraz ich wycofania z terytorium RP. Moskwa 19–20.03.1991 r.
• 17. Sprawozdanie z rozmów Zespołu Ekonomiczno-Finansowego przeprowadzonych podczas negocjacji polsko-radzieckich nt. tranzytu wojsk radzieckich oraz ich wycofania z terytorium RP. Moskwa 11–12.04.1991 r.
• 18. Sprawozdanie z rozmów Zespołu Ekonomiczno-Finansowego przeprowadzonych podczas negocjacji polsko-radzieckich nt. tranzytu wojsk radzieckich oraz ich wycofania z terytorium RP. Moskwa, 14.06.1991 r.
• Zbiory własne
• 1. Wywiad z Ministrem Janem Parysem, przeprowadzony przeze mnie w dniu 5 kwietnia 2017 r. w Warszawie.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).