Changes of the Vistula River channel pattern and overbank accumulation rate in the Carpathian Foreland (South Poland) under human impact

• Autorzy: Łajczak Adam
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The rate of overbank accumulation in the Vistula floodplain within the Carpathian Foreland has increased since at least the 16th century as a result of drainage basin deforestation (mainly in the Carpathian portion) and agricultural use of this area. However, since the 1850s, additional causes have included deepening of the Vistula channel and its tributaries (mainly the Carpathian ones) initiated by regulation works which delivered additional sediment for overbank accumulation within the inter-embankment zone. Since the 1950s, a rapid decrease in the overbank accumulation rate was noted. This resulted from the retention of the majority of the sediment by deep reservoirs on the Carpathian tributaries of the Vistula, reforestation of the Carpathian portion of the drainage basin, and the slowing down of the rate of deepening of the Vistula channel. An estimate was made of the differentiation of the rate of overbank accumulation within the inter-embankment zone in the longitudinal profile of the study section of the Vistula. The Author proposed a modified model of temporal change of the rate of overbank accumulation in section of the course of the Vistula studied, distinguishing a stage in which change was influenced by regulation works.

Słowa kluczowe

EN

overbank accumulation; floodplain; inter-embankment zone; inter-groyne basin; river regulation; River Vistula; Carpathian Foreland

• Wydawca: Polska Akademia Umiejętności
• Czasopismo: Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica
• Rocznik: 2021
• Tom: Vol. 55
• Strony: 153--184
• Opis fizyczny: Bibliogr. 64 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Łajczak Adam

• Institute of Geography, Pedagogical University of Kraków, Poland

Bibliografia

• Adamczyk M.J., 1978. Zmiany w krajobrazie polskich Karpat w latach 1650–1870. Wierchy 47,160–176.
• Adamczyk M.J., 1981. Rzeki w polskich Karpatach Północnych w XVIII i XIX w. Wierchy 49, 227–240.
• Becker B.C., Mulhern J.J., 1975. Sediment yield and source prediction for urbanising areas. Agr. Res. Servise, US Dept. Agric., ARS–S140.
• Bielański A.K., 1984. Materiały do historii powodzi w dorzeczu górnej Wisły. Materiały niepublikowane, Politechnika Krakowska, Kraków.
• Bucała A., Starkel L., 2013. Postępująca recesja rolnictwa a zmiany w środowisku przyrodniczym polskich Karpat. Przegląd Geograficzny 85, 1, 15–29.
• Falkowski E., 1982. The pattern of changes in the Middle Vistula valley floor. Geographical Studies, Spec Issue 1, 79–92.
• Czajka A., 2000. Sedymentacja pozakorytowa aluwiów w strefie międzywala Wisły w Kotlinie Oświęcimskiej. Przegląd Geolologiczny 48, 3, 263–267.
• Gębica P., Sokołowski T., 1999. Geomorfologiczne i sedymentologiczne skutki przerwania wałów wiślanych w Kotlinie Sandomierskiej. [in:] J. Grela, H. Słota, J. Zieliński (eds.), Dorzecze górnej Wisły. Monografia powodzi lipiec 1997. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa,157–158.
• Gębica P., Sokołowski T., 2001. Sedimentological interpretation of crevasse splays formed during extreme 1997 flood in the upper Vistula river valley (South Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae 71, 53–62.
• Gębica P., Starkel L., Cebulak E., Limanówka D., Pyrc R., Hajder M., Kolbusz J., 2019. Ulewy i powodzie opadowe w województwie podkarpackim. Studium przebiegu, skutków i przeciwdziałania. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Gregory K.J., 1987. River channels. [in:] K.J. Gregory, D.E. Walling (eds.), Human Activity and Environmental Processes. Wiley, Chichester.
• Grela J., Słota H., Zieliński J., (eds.) 1999. Dorzecze górnej Wisły. Monografia powodzi lipiec 1997. Wyd. Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
• Hennig J., 1991. Zabudowa hydrotechniczna rzek. [in:] I. Dynowska, M. Maciejewski (eds.), Dorzecze górnej Wisły. Part 2., PWN, Warszawa–Kraków, 119–184.
• Kalicki T., 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 204, 1–348.
• Klimek K., 1987. Vistula valley in the Oświęcim Basin in the Upper Vistulian and Holocene. Geographical Studies, Special Issue, 13–29.
• Knox J.C., 2006. Floodplain sedimentation in the Upper Mississippi Valley: Natural versus human accelerated. Geomorphology 79, 286–310.
• Kozak J., 2005. Zmiany powierzchni lasów w Karpatach Polskich na tle innych gór świata. Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Kroczak R., 2010. Geomorfologiczne i hydrologiczne skutki funkcjonowania dróg polnych na Pogórzu Ciężkowickim. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 225, 1–138.
• Kwiatkowski J., 1935. Zamek wśród koryta Wisły pod Zawichostem. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, Biblioteka Sandomierska 6, 1–20.
• Lambor J., 1962. Gospodarka wodna na zbiornikach retencyjnych. Arkady, Warszawa.
• Lewakowski J., 1935. Mapa terenów powodzi lipcowej 1934 r. Wiadomości Służby Geograficznej 9, 288–294.
• Łajczak A., 1989. Współczesny transport i sedymentacja zawiesiny w rzekach karpackich. Folia Geographica, ser. Geogr.-Phys. 21, 37–59.
• Łajczak A., 1995a. Potential rates of the present-day overbank sedimentation in the Vistula valey at the Carpathian foreland, Southern Poland. Quaestiones Geographicae 17/18, 41–53.
• Łajczak A., 1995b. The Impact of River Regulation, 1850-1990, on the Channel and Floodplain of the Upper Vistula River, Southern Poland. [in:] E.J. Hickin (ed.), River Geomorphology. International Association of Geomorphologists, Publ. 2, Wiley and Sons, Chichester, 209–233.
• Łajczak A., 1999. Współczesny transport i sedymentacja materiału unoszonego w Wiśle i głównych dopływach. Monografie Komitetu Gospodarki Wodnej PAN 15, 1– 215.
• Łajczak A., 2003. Contemporary transport of suspended material and its deposition in the Vistula River, Poland. Hydrobiologia 494, 43–49.
• Łajczak A., 2007. River Training vs. Flood Risk in the Upper Vistula Basin, Poland. Geographia Polonica 80, 3, 79–96.
• Łajczak A., 2009. Contemporary flood frequency, fluctuations and trends of changes in water discharge in the piedmont course of the Vistula River, Southern Poland (Central Europe). [in:] Proc. of the Intern. Conf. on Hydrology and Climate Change in Mountainous Areas, Kathmandu, Nepal, 15-17.11.2008. Katmandu, 35–43.
• Łajczak A., 2012a. Use of Piedmont Section of Vistula in Southern Poland to Examine the Effect of River Channelization on Flood Risk. [in:] T. Wong (ed.), Flood Risk and Flood Management. Publ. Nova Series, New York, USA, 88–106.
• Łajczak A., 2012b. Transport of suspended sediment by the Vistula River basin upstream of Kraków, southern Poland, and the human impact during the second half of the 20th century. IAHS Publication 356, 49–56.
• Łajczak A., Plit J., Soja R., Starkel L., Warowna L., 2006. Changes of the Vistula River Channel and Floodplain in the Last 200 Years. Geogr. Polonica 79, 2, 65–87.
• Łajczak A., Plit J., Soja R., Starkel L., Warowna L., 2008. Współczesne przemiany koryta i równiny zalewowej Wisły. [in:] L. Starkel, A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień (eds.), Współczesne przemiany rzeźby Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 349–369.
• Macklin M.G., Lewin J.L., 2010. River response to rapid Holocene environmental change: evidence and explanations in British catchments. Quaternary Science Reviews 29, 13–14, 1555–1576.
• Maruszczak H., 1982. Wisła Lubelska. [in:] A. Piskozub (ed.), Wisła. Monografia rzeki. Wydawnictwa Komunikacji i. Łącznności, Warszawa, 125–136.
• Piasecka J.E., 1976. Ujście Sanu w XVIII wieku w świetle rekopiśmiennej mapy Karola Perthéesa. Polski Przegląd Kartograficzny 8, 1, 25–27.
• Pożaryski W., Kalicki T., 1995. Evolution oft he gap section oft he Vistula valley in the Late Glacial and Holocene. Geographical Studies, Special Issue 5, 111–137.
• Pufendorf S., 1696. De Rebus a Carolo Gustavo Sveciae Rege Gestis Commentariorum Libri Septem Elegantissimis Tabulis Aeneis Exornati Cum Triplici Indice. Sumptibus Christophori Riegelli. Literis Knorzianis, Norimbergae.
• Rutkowski J., 1986. The occurrence on Carboniferous coal of anthropogenic origin in the contemporaneous Vistula river sediments near Cracow (Southern Poland). Earth Surface Processes and Landforms 11, 321–326.
• Soja R., Prokop P., 1996. Drogi jako element antropogenicznego przekształcania środowiska. [in:] R. Soja, P. Prokop (ed.), Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Szymbark 1995. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, 91–98.
• Sokołowski T., 1987. Vistula valley between the outlets of Dunajec and Breń Rivers. Geographical. Stud., Spec Issue 4, 95–114.
• Starkel L. (ed.), 1982a. Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part I. Geographical Studies, Special Issue 1, 1–169.
• Starkel L., 1982b. Wisła Małopolska. [in:] A. Piskozub (ed.), Wisła. Monografia rzeki. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 111–124.
• Starkel L., 1987a. Anthropogenic sedimentological changes in Central Europe. Striae 26, 21–29.
• Starkel L. (ed.), 1987b. Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part II. Geographical Studies, Special Issue 4, 1–252.
• Starkel L., 1988. Przemiany środowiska geograficznego Polski a dzisiejsze geosystemy. [in:] L. Starkel (ed.), Przemiany środowiska geograficznego Polski. Wydawnictwo Polskiej Akademi Nauk, Warszwa, 7–24.
• Starkel L. (ed.), 1990. Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part III. Geographical Studies, Special Issue 5, 1–220.
• Starkel L. (ed.), 1991. Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part IV. Geographical Studies, Special Issue 6, 1–154.
• Starkel L., 1994. Odbicie ekstremalnych wezbrań okresu historycznego w osadach rzecznych i stokowych w dorzeczu górnej Wisły. Acta Universitatis. N. Copernici, Geografia 27, 13–20.
• Starkel L., 1995a. Evolution of the Carpathian valleys and the Forecarpathian Basins in the Vistulian and Holocene. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 29, 5–40.
• Starkel L. (ed.), 1995b. Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part V. Geographical Studies, Special Issue 5, 1–157.
• Starkel L. (ed.), 1996. Evolution of the Vistula river valley during the last 15,000 years. Part VI. Geographical Studies, Special Issue 9, 1–170.
• Starkel L., 2001a. Extreme rainfalls and river floods in Europe during the last millennium. Geographia Polonica 74, 69–79.
• Starkel L., 2001b. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś, Monografie IGiPZ PAN 2, 1–263.
• Starkel L., 2003. Clustering of flood events in the context of increased human activity. [in:] V.R. Thorndycraft, G. Benito, M. Barbiendos, M.C. Llasat (eds.), Palaeofloods, historical data and climatic variability: applications in flood risk assessment. Proc. of PHEFRA Workshop in Barcelona, October 2002. 79–84.
• Starkel L., 2005. Holocene alluviation in submontane depressions. Geografia Fisica e Dinamica Quaternaria, Suppl. 7, 25–31.
• Starkel L., 2014. O niektórych prawidłowościach rozwoju rzeźby gór i ich przedpoli (na przykładzie wybranych gór Eurazji). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN and SEDNO, Warszawa.
• Starkel L., Wiśniewski E., 1990. The evolution of the Vistula valley. Geographical Studies, Special Issue 5, 141–153.
• Starkel L., Kalicki T., Krąpiec M., Soja R., Gębica P., Czyżowska E., 1996. Hydrological changes of valley floors in the upper Vistula Basin during late Vistulian and Holocene. Geographical Studies, Spec. Issue 9, 7–128.
• Szewczuk J., 1939. Kronika klęsk elementarnych w Galicji, 1772-1848. Część 1. [in:] F. Bujak (ed.), Badania z dziejów społecznych i gospodarczych. 35, Lwów, Part 1, 1–93, Part 2, 1–205.
• Szmańda J.B., 2018. Main determinants of the grain size distribution of overbank deposits in Poland – an overview of literature on models of sedimentation. Geological Quarterly 62, 4, 873–880.
• Trafas K., 1992. Zmiany biegu górnej Wisły i ich skutki. [in:] Wisła w dziejach i kulturze Polski. Uniwersytet Warszawski, Warszawa, 31–62.
• Trimble S.W., 1981. Changes in sediment storage in the Coon Creek Basin, Driftless Area, Wisconsin, 1853-1975. Science 214, 181–183.
• Warowna L., 2003. Wpływ zabudowy hydrotechnicznej na warunki sedymentacji w korycie powodziowym Wisły na odcinku Zawichost–Puławy. Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Wolman M.G., 1967. A cycle of sedimentation and erosion in urban river channels. Geografiska Annaler 48A, 2–4, 385–395. Pedagogical University of Kraków,

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).