Badania faunistyczne wód polskiej części Tatr w latach 1919-1939

• Autorzy: Kownacki A. , Ślusarczyk J. M.

Warianty tytułu

EN

Studies in the fauna of waters in the Polish part of the Tatra Mountains in the years 1919-1939

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

This work constitutes a continued presentation of the history of Polish research in the fauna of the Tatra waters and covers the inter-war period. During the years 1919-1939 these studies were still conducted but on a smaller scale than before the 1st World War. Many publications were based on earlier research done before 1914, which were broader works concerning the territory of the whole country, including also the Tatra waters, such as a monograph on the leeches of Poland by Michał Giedroyć, lacewing insects by Józef Dzięgielewicz, or juxtaposition of Heteroptera (true bugs) of “Galicia” by Adam Krasucki. Alfred Lityński summed up his many years’ research on the fauna of Cladocera (water fleas) conducted in 120 ponds, both on the Polish and Slovak sides of the Tatra Mountains. Unpublished materials of deceased scientists were used as well. Professor Kazimierz Simm, the disciple of professor Antoni Wierzejewski who died in 1916, published his monograph on Spongaria, in which he mentioned Spongaria from the Toporowy Pond and included notes about the winter fauna in the outflow of Morskie Oko. Museum collections were also used. Edward Schechtel worked out feed for trouts caught in Morskie Oko in 1900. New research on the fauna of the Tatra Mountains were conducted both as part of broader studies in the Polish fauna but also presented results of studies pursued only in the Tatras. Numerous researchers continued earlier studies of zooplankton crustacea in the waters of the Tatra Mountains during the inter-war period. Monographic study on Phyllopoda and Copepoda complexes of the Toporowy Pond was presented by Kazimierz Gajl. Several works of Zygmunt Koźmiński were devoted to population and taxonomic studies on plankton crustacean Cyclops strennus. Tadeusz Wolski found in the bog-spring on Kalatówki a new Tatra species of water flea (Cladocera) – Moina rectirostris. Meaningful from the scientific point of view and, at the same time, controversial, was the work of Gajl on Branchinecta paludosa. Using an enormous amount of materials coming from the Dwoisty Pond, as well as comparative material from Scandinavia, arctic European and Asian parts of Russia, Greenland, Alasca, and on the basis of differences in anatomical features, he came to a conclusion that the population of the Polish Tatras was a separate species Branchinecta polonica. This distinction was questioned later by scientists. It remained unsolved, however, because the population of this species in the Dwoisty Pond died out. At that time, for much broader scale studies were performed on flatworms (Dendrocoelum lacteum). They were started by Władysław Poliński with his monograph on the distribution of two species of Acoela – Crenobia alpina i Dugesia gonocephala – in Poland, and continued by W. Tomaszewski. Yet much greater achievements in learning about this group were made by Marian Gieysztor, who not only named several new species from the Tatras but on the basis of the materials coming from there also described species quite new to science: Macrostomum catarractae and Dalyellia tatrica. His research were on the global scale and later scientists named one species Gieysztor. From the world-science point of view, equally important were studies conducted by Witold Stefański on nematodes living freely in pond mosses and the lakes of the Tatra Mountains. In addition to the register of species, majority of which were found for the first time in the Tatra waters, he described three species new to science: Tripyla tatrica, Steratocephalus demani and Bunonema steineri. One of the greatest achievements of inter-war hydrobiology were studies concerning biology of the inshore sands, the so-called psammon, conducted by Jerzy Wiśniewski all over Poland, including the territory of the Tatra Mountains. In the Tatras Wiśniewski studied the fauna of rotifers occurring in the psammon on the shores of lakes and streams and the fauna of underwater sand. Briofile rotifers in Poland were studied by Leszek Kazimierz Pawłowski and in his research materials from the Tatra Mountains were also included. Similarly, Władysław Rydzewski in his review of Polish water mites from the Tatras named 9 species. On a smaller scale studies were conducted on the insects living in the Tatra waters. In his key to mayflies, based on the archive materials, Józef Stanisław Mikulski listed 7 species from the Tatra Mountains. A note on morphologic differences of mayflies from Baetis alpinus group was published by Anna Steinberg. Publishing his findings of many-years’ studies on lacewings in Poland from the area of the Tatra Mountains, Jan Zaćwilichowski named only one species Sialis flavilateratafrom Stawy Gąsiennicowe. In a thorough monograph by Tadeusz Jaczewski on water boatmen (Heteroptera) in Poland, there is only one mention of aquatic bug Glaenocorisa cavifrons occurring in the Toporowy Staw. In his subsequent work (Jaczewski), another species from Toporowy Staw was mentioned – Notonecta lutea. Of fundamental importance were only the studies on Tatra dragonflies conducted by Józef Fudakowski. He found 39 species of dragonflies in the area of the Tatra Mountains, occurring in lower water bodies: Toporowy Staw Niżny, Toporowy Staw Wyżny, Smreczyński Staw, at Capki bog-spring, on Siwa Polana, in Dolina Kondratowa, Dolina Pyszna, and the high-situated bog-spring near Morskie Oko. A popular-science review of studies on the Tatra lakes, which included also fauna research, were presented by Jerzy Młodziejowski i J. Rzóska.

Słowa kluczowe

PL

fauna tatrzańska; fauna słodkowodna; nauka polska; historia nauki

EN

Tatra's fauna; freshwater fauna; Polish science; history of science

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 3
• Strony: 67--77
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz.

Twórcy

autor

Kownacki A.

• Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków

autor

Ślusarczyk J. M.

• Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

Bibliografia

• A. Kownacki, J. M. Ślusarczyk: Badania faunistyczne jezior tatrzańskich do roku 1914, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. R. 54: 2009, nr 1, s. 1-17.
• M. Giedrojć: Pijawki (Hirudenea) Polski, „Rozpr. Wiad. Muz. Dzieduszyckich”, Lwów 1918: 2, s. 1-101.
• A. Lityński, Etude critique sur la repartition des Cladoceres dans le Tatra, Annales Biol.” Lacustre XI. 1923, s. 241-278.
• A. Lityński: W sprawie badań nad jeziorami tatrzańskimi „Kosmos” 43-44 (za lata 1918-1919): 1921, s. 247-255.
• www.faunaeur.org
• A. Wierzejski: Süsswasserspongien Monographishe Bearbeitung (aus Manuscript zum Druck vorbereited von Kazimierz Simm), „Memories de l’Academie Polonaise des Sciences et des Letters, Cl. Sc. Math. Nat.”, Serie B: Sc Naturelles, 1935, s. 187-233.
• A. Wierzejski: Notatki zoologiczne do fauny Tatr, „Kosmos” A 63: 1938 (wyd. pośmiertne przez K Simma). s. 75-79.
• J. Dziędzielewicz: Owady siatkoskrzydłe ziem Polski. „Rozpr. Wiad. Muz. Dzieduszyckich”, Lwów, 1918: 3, s. 105-168.
• J. Dziędzielewicz: Owady siatkoskrzydłe ziem Polski. „Rozpr. Wiad. Muz. Dzieduszyckich”, Lwów 1919: 4. s. 105-135.
• A. Krasucki: Zestawienie wyników dotychczasowych badań w grupie pluskwiaków różnoskrzydłych znalezionych do roku 1915 w Galicyi, „Rozpr. Wiad. Muz. Dzieduszyckich”, Lwów 1919: 2, s. 183-212.
• E. Schechtel: Pokarm powietrzny u pstrąga (Trutta fario L.), „Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych”. T. XVIII, 1, Poznań 1927, s. 85-98.
• W. Poliński: Observations ecologiques sur Planarna alpina et Pl. gonocephala en Pologne, „Ann. Zool. Mus. Pol. Hist. Nat”. 1926: 5, 1, s. 22-51.
• W. Tomaszewski: Über das Vorkommen von Polycelis cornuta im Reisengebirge und in der Tatra. „Zoologische Anzeiger” Leipzig 1928: 76. s 328-333.
• M. Gieysztor: Badania anatomiczne i systematyczne nad wirkami (Turbellaria) Polski – Systematisch-anatomische untersuchungen an turbelarien Polens. „Zool. Pol.” 1938: 2, 1, s.. 215-248.
• M. Gieysztor: Badania nad wirkami Polski – Übersicht der Rhabdocoelen und Alloeocoelen Polent, „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa” 1938: XII, 1-2, s. 1-54.
• M. Gieysztor: Remarques sur la fauna des Turbellariés des lacs et des torrents des Tatras, (Note préliminaire) „Verh. Intern. theor. angew. Limnol.” 1937: 8, s. 91-94.
• W. Stefański: Nicienie zamieszkujące mchy okolic Zakopanego – Étude sur Nematodes muscicoles des environs de Zakopane (Massie du Tatra polonais). „Bull. Int. Acad. Pol. Scie. Letters. Cl. Scie. Math.-Nat. Ser. B., Scie. Nat.”, 1924: V, 3, s.21-60.
• W. Stefański: Nicienie zamieszkujące mchy okolic Zakopanego – Étude sur Nematodes muscicoles des environs de Zakopane (Massie du Tatra polonais). „Bull. Int. Acad. Pol. Scie. Letters. Cl. Scie. Math.-Nat. Ser. B., Scie. Nat.”, 1924: V, 3, s.21-60.
• W. Stefański: Nowy przyczynek do fauny nicieni mcholubnych okolic Zakopanego, - novelle contribution a la connaissance de la faune des nematodes libres des environs de Zakopane (Massie du Tatra polonais). „Bull. Int. Acad. Pol. Scie. Letters. Cl. Scie. Math.-Nat. Ser. B., Scie. Nat”., 1924: V, 7-8, s. 539-553.
• W. Stefański: Nicienie żyjące w mchu okolic Zakopanego, „Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU”. 1927, Serja III. Tom 23/24. Dział A/B, s. 123-131.
• W. Stefański: Les Nematodes libres des lacs des Tatras Polonaises, leur distribution et systematique, „Arch. Hydrobiol”. 1938, s. 585-687.
• W. Stefański: Nicienie jezior tatrzańskich. Cz. 1. Jeziora oligotroficzne, „Pamiętnik XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu”, Poznań 1933.
• W. Stefański: Sur les nematodes libres des Lacs du Tatra. „C. R. XII Congres Intern. Zool”. Lisbonne (1935), 1936.
• J. Wiszniewski: Notes sur le psammon - IV-V. Notatki o psammonie. IV-V., „Archiwum Hydrobiologiczne i Ryb”. 1936, s. 235-243.
• J. Wiszniewski ; Remarques sur l’écologie du psammon, spécialement dans les lacs des Tatras, „Verh. Int. Verein Theor. ang. Limnol.” 1938: 8, s. 221-224.
• Pawłowski L. K. Materialen zur Kenntnis der moosbewohnend Rotatorien Polens I. „Ann. Mus. Zool. Pol.” 1938: 13, 12, s. 115-159.
• K. Gajl: Studia hydrobiologiczne. I. Zespoły Phyllopoda i Copepoda (excl. Harpacticidae) Stawu Toporowego w Tatrach – Hydrobiologische Studien. I. Biöconsen der Phyllopoda und Copepoda (excl. Harpacticidae) des Sees Toporowy in polnischen Teile des Tatragebirges, „Sprawozdanie Komisyi Fizjograficznej” 56: 1926, s. 35-106.
• K. Gajl: Hydrobiologische Studien. I. Biöconsen der Phyllopoda und Copepoda (excl. Harpacticidae) des Sees Toporowy in polnischen Teile des Tatragebirges. „Bull. Ac. Pol. Sc. et. Lettr”. (1926) 1927, s. 881-954.
• Z. Koźmiński: Über die Variabilität der Cyclopiden aus der strenuus-Gruppe auf Grund von quantitativen Untersuchungen). „Bull. de l’Acad. Pol. des Sc. et Lettr.”, 1927, ser. B, suppl., s. 1-114.
• Z. Koźmiński: Über die systematische Stellung von „Cyclops strenuus” aus den Gebirgseen, „Archiwum Hydrobiol. i Ryb.” 1932, s. 140-151.
• Z. Koźmiński: Badania morfometryczne i ekologiczne nad oczlikami z grupy strenuus, „Archiwum Hydrobiol. i Ryb”. 7: 1933, s. 59-140.
• M. Gieysztor: Prace faunistyczne w Tatrach, „Wierchy” 14: 1936, s. 204.
• T. Wolski: Moina rectirostris (F. Leydig), nowy dla Tatr gatunek wioślarki (cladocera) – Moina rectirostris (F. Leydig), eine für Tatra-Gebirge neue Cladoceren-Art. „Fragm. Fauna. Musei Zoolog. Polon.”, 1931. I. Warszawa, s. 292-295.
• K. Gajl: Branchinecta paludosa aus der Tatra eine neue Art. betrachtet; ihre Morphologie, Ökologie und geographishe Verbreitung, „Memoires de l’Academie Pol. des Sciences”, ser. B., 1934, s. 237-278.
• W. Rydzewski: Dotychczas znane i nowe dla Polski Hydracarina – Die bisher bekannten und neu für Polen festgessellen Hydracarinen, „Fragmenta Faunistica Musei Zoologici Polonici”, 1937. III, 9, s. 57-68.
• A. Steinberg: Zur Biologie und larvalen Entwicklung einer unbekannten Baetis larve. „Verh. Internat. Verein. Limnol.” 1935:7, s. 479-482.
• J. Mikulski: Jętki (Ephemeroptera), „Fauna Słodkowodna Polski”, 1936, z. 15, s. 1-168.
• J. Fudakowski: O nowym dla fauny polskiej gatunku ważek Aeschna subarctica Walker, „Sprawozdanie Komisyi Fizyograficznej” 63: 1929, s. 315-318.
• J. Fudakowski: Fauna ważek (Odonata) Tatr polskich. (Die odonaten-Fauna des polnischen Tatra Gebirges), „Sprawozdanie Komisyi Fizyograficznej” 64: 1930, s. 87-174.
• J. Zaćwilichowski: Materiały do fauny sieciarek (Neuroptera) Polski – Materialien zur Neuropteren-Fauna Polens. „Fragm. Faun. Muzei Zoologici Polonici”, 1938. III, 15, s. 241-249.
• T. Jaczewski: Przegląd wioślakow (Corixidae) krajowych (Revision of the polish Corixidae). „Prace Zool. Polsk. Państ. Muzeum Przyr.” 1924: III, z. 1-2, s. 1-98.
• T. Jaczewski: Kilka nowych lub mniej znanych w faunie polskiej gatunków pluskwiaków (Heteroptera), „Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol.” 1938: III, 23, s. 469-482.
• J. Młodziejowski: Stawy w krajobrazie Tatr, „Ochrona Przyrody”. 15: 1935, s. 13-47.
• J. Rzóska: État actuel des recherches hydrolobiologiques dans les Tatras, „Verh. Int. Verein Theor. ang. Limnol”. 1937: 8, s. 199-206.