Nowatorstwo i tradycjonalizm w architekturze mieszkalnej Krakowa późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności. Zarys problematyki

• Autorzy: Komorowski W.

Warianty tytułu

EN

Innovation and traditionalism in residential architecture in Krakow during the late medieval and early modern period – an outline

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł prezentuje wybrane zjawiska w architekturze i budownictwie mieszkalnym od chwili założenia miasta lokacyjnego do połowy XVII w., czyli w okresie dla Krakowa czasów staropolskich (XIII-XVIII w.) najświetniejszym. Ówczesne dokonania w zakresie kultury materialnej i duchowej sytuowały miasto wśród czołowych metropolii przynajmniej Europy północno-wschodniej. O ile do okresu wczesnej nowożytności Kraków stał w dziedzinie kształtowania architektury w awangardzie ośrodków urbanistycznych, to w czasie późniejszym jego średniowieczny potencjał stał się zasadniczym czynnikiem opóźniającym ewolucję substancji materialnej, zwłaszcza w zakresie architektury przeciętnej, która poprzez swą masę przesądza o charakterze miasta. W artykule zostały omówione charakterystyczne dla Krakowa tematy architektoniczne – pierwsze domy mieszczan (z których część miała formę wieżową), kamienice (ich układ, ustalony w drugiej połowie XIV w., upowszechnił się w następnych stuleciach), domy kanonicze, zbliżone do nich dwory rycerskie i szlacheckie oraz pałace bogatej szlachty, magnatów i patrycjuszy, wywodzące się okazalszych kamienic.

EN

The article presents selected phenomena in the architecture and housing industry since the time of the city foundation till the mid-17th century, i.e. during the golden era of Old Polish Krakow (the 13th – 18th century). At the time, achievements in the field of material and spiritual culture placed it among the foremost metropolises, at least in the north – eastern Europe. Although until the era of early modernity Krakow was in the avant-garde of urban centres in the field of architecture development, in later times its medieval potential became an essential factor hindering the evolution of material substance, particularly with reference to mediocre architecture defining the city character because of its mass.The article discusses the architectonic issues characteristic for Krakow: the first houses of burgesses (some of which were tower houses), tenement houses (their layout established in the second half of the 14th c. became common in the next centuries), canons’ houses, knights’ and noblemen’s manors resembling the former type, and palaces of affluent nobility, magnates and patricians originating from the more magnificent tenementhouses.

Słowa kluczowe

PL

nowatorstwo; tradycjonalizm; architektura mieszkalna; Kraków; Średniowiecze; Nowożytność

EN

innovation; traditionalism; residential architecture; Kraków; Middle Ages; modern period

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2009
• Tom: Nr 25
• Strony: 19--27
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys.

Twórcy

autor

Komorowski W.

Bibliografia

• 1. M. Bicz-Suknarowska, W. Niewalda, H. Rojkowska, Zabudowa rezydencjonalna (kanonicza) dawnego Okołu w XVI wieku, [w:] Między gotykiem a barokiem.
• 2. Sztuka Krakowa XVI i XVII wieku, Biblioteka Krakowska, nr 136, 1997.
• 3. C. Buśko, Budynki wieżowe w krajobrazie średniowiecznego miasta, [w:] Dom w mieście średniowiecznym i nowożytnym, Wrocław 2004.
• 4. M. Chorowska, Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław 2003.
• 5. K.J. Czyżewski, M. Walczak, Kilka zagadnień z dziejów architektury w Krakowie w czasach Wita Stwosza, [w:] Wokół Wita Stwosza, Kraków 2006.
• 6. A. Fischinger, Główne kierunki włoskiej twórczości renesansowej w Polsce XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, Warszawa 1976.
• 7. W. Grabski, Problemy genezy i rozwoju renesansowego pałacu miejskiego w Krakowie, Kraków 1968.
• 8. J.S. Jamroz, Mieszczańska kamienica krakowska, wiek XIII- XV, Kraków – Wrocław 1983.
• 9. W. Komorowski, Domy Rynku krakowskiego w XVI i XVII wieku (do pierwszego najazdu szwedzkiego),
• 10. Centrum średniowiecznego miasta. Wrocław a Europa Środkowa, Wrocław 2000.
• 11. W. Komorowski, K. Follprecht, Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w czasach nowożytnych, [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta
• 12. Krasnowolski, Architektoniczny pejzaż Krakowa około roku 1400, [w:] Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, XI 1995, Poznań. Sztuka około 1400, Warszawa 1996.
• 13. Średniowieczne i renesansowe pałace krakowskie, [w:] Materiały LVI Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 8-10 XI 2007, Kraków 2008.
• 14. H. i S. Kozakiewiczowie, Renesans w Polsce, Warszawa 1976.
• 15. B. Krasnowolski, Architektura krakowska do 1795 r.: zjawiska kluczowe i próba periodyzacji, [w:] Sztuka Krakowa dzisiaj, w druku.
• 16. T. Liniecki, Dom wójta Henryka z wieku XIII w Krakowie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 33, 1988, z. 4.
• 17. M. Łukacz, Geneza ukształtowania się najczęściej realizowanego typu kamienicy krakowskiej,
• 18. Wiadomości Konserwatorskie. Pismo Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, 14/2003.
• 19. A. Miłobędzki, Architektoniczna tradycja średniowiecza w krajobrazie kulturowym Polski XVI i XVII w. Sześć propozycji problemowych, [w:] Symbolae historiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa 1986.
• 20. W. Niewalda, H. Rojkowska, Zabudowa rezydencjonalna (możnowładcza) dawnego Okołu w XVI wieku
• 21. J. Piekalski, Wczesne domy mieszczan w Europie Środkowej, geneza, funkcja, forma, Wrocław 2004.
• 22. J. Samek, Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa pierwszej połowy w. XVII, Folia Historiae Artium, t. 5, 1968.
• 23. T. Węcławowicz, Małopolska i Ziemie Ruskie Korony, [w:] Architektura gotycka w Polsce. Synteza,
• 24. Dzieje Sztuki Polskiej, tom drugi, Warszawa 1995.
• 25. A. Wyrobisz, Budownictwo murowane w Małopolsce w XIV i XV wieku, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. 17, Wrocław – Warszawa – Kraków 1963.