Osady preglacjalne południowej części Niziny Mazowieckiej w świetle wyników analizy minerałów ciężkich

Bujak, Ł.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Osady preglacjalne południowej części Niziny Mazowieckiej w świetle wyników analizy minerałów ciężkich

Autorzy

Bujak Ł.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Heavy minerals in Preglacial sediments of the southern Mazovian Lowland

Języki publikacji

Abstrakty

Prezentowane wyniki analiz minerałów ciężkich dotyczą osadów preglacjalnych pochodzących z 3 odsłonięć położonych na Równinie Kozienickiej (Brzóza k. Kozienic, Januszno k. Pionek, Stanisławice k. Kozienic) oraz wiercenia Niwa Babicka wykonanego w ramach prac nad arkuszem Żelechów Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Uzyskane wyniki pozwoliły podzielić badane osady na dwa typy. Pierwszy charakteryzuje wysoka zawartość granatów oraz minerałów odpornych na wietrzenie chemiczne i mechaniczne (turmaliny, cyrkony, staurolity, dysteny oraz rutyle). Takie spektrum minerałów stwierdzono w stanowiskach położonych na zachód od współczesnej doliny Wisły (Brzóza, Januszno, Stanisławice). Jednakże pomiędzy tymi osadami obserwuje się różnicę polegającą na dominacji granatu nad minerałami odpornymi (Januszno), bądź minerałów odpornych nad granatami (Brzóza, Stanisławice). Odmienny zespół minerałów ciężkich stwierdzono w osadach preglacjalnych z Niwy Babickiej. Charakteryzują się one nawet kilkudziesięcioprocentowym udziałem chlorytów, granatów oraz turmalinów. Powyższe wyniki pokazują, że utworami źródłowymi dla osadów preglacjalnych południowej części Niziny Mazowieckiej były różnowiekowe pokrywy zwietrzelinowe północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Lubelskiej, poddawane intensywnym procesom wietrzenia chemicznego. Różnice w zespołach minerałów ciężkich mogą wynikać z kierunku transportu (stożki Prawisły i Prawieprza) oraz facji osadów: korytowej lub wezbraniowej.

Analyses of heavy minerals were performed on samples taken from Preglacial deposits from three sites situated in the Kozienice Plain (Brzóza near Kozienice, Januszno near Pionki, Stanisławice near Kozienice) and from the Niwa Babicka borehole near Ryki, drilled for the need of the Detailed Geological Map of Poland at a scale of 1:50,000, Żelechów sheet. Results of the analyses allow categorising the deposits into two types. The first one, recognized in Brzóza, Januszno and Stanisławice, contains large amounts of garnets and minerals resistant to chemical and mechanical weathering: tourmalines, zircons, staurolites, disthenes and rutiles. However, these deposits are differentiated regarding the contents of dominant heavy minerals. In Januszno, garnets predominate over resistant minerals. In Brzóza and Stanisławice, resistant minerals outnumber garnets. The second type of Preglacial deposits was recognized in the Niwa Babicka borehole. These deposits contain several dozens percents of chlorites, garnets and tourmalines. Results of the analyses allow inferring that the sources of Preglacial deposits found in the southern Mazovian Lowland were weathering mantles of various ages developed along the northern border of the Holy Cross Mountains and Lublin Upland, where very strong chemical weathering took place. The differences in the heavy mineral content can result from different transport directions (alluvial fans of the pra-Vistula or pra-Wieprz rivers) and differences in deposit (channel or flood) facies.

Słowa kluczowe

analiza minerałów ciężkich preglacjał Nizina Mazowiecka

heavy mineral analysis Preglacial Mazovian Lowland

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego

Rocznik

2010

Tom

nr 438

Strony

19--31

Opis fizyczny

Bibliogr. 65 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Bujak Ł.

lbujak@poczta.onet.pl

Politechnika Warszawska, Wydział Geodezji i Kartografii, pl. Politechniki 1, 00-661 Warszawa

Bibliografia

1. BAŁUK A., 1987 — Osady preglacjalne z Opaleńca ko o Chorzeli (Równina Kurpiowska). W: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (red. A. Jahn, S. Dyjor): 67–75. Ossolineum, Wrocław.
2. BARANIECKA M.D., 1975 — Znaczenie profilu z Ponurzycy dla badań genezy i wieku preglacjału Mazowsza. Kwart. Geol., 19, 3: 651–665.
3. BARANIECKA M.D., 1991 — Profil Różce na tle podstawowych profili osadów preglacjalnych na południowym Mazowszu. Prz. Geol., 39, 5/6: 254–257.
4. BARCICKI M., CICHOSZ-KOSTECKA A., KWAPISZ B., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., SKAWIŃSKA-WIESER K., 1996 — Rozwój leja krasowego w Maziarzach k. Iłży w trzeciorzędzie i w czwartorzędzie. UAM Ser. Geogr., 57: 25–38.
5. BARCZUK A., NEJBERT K., 2007 — Analiza minerałów nieprzezroczystych w badaniach skał okruchowych. W: Badania cech teksturalnych osadów czwartorzędowych i wybrane metody oznaczania ich wieku (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 205–228. Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, Warszawa.
6. BER A., LINDNER L., MARKS L., 2007 — Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski. Prz. Geol., 55,2: 115–118.
7. BUJAK Ł., 2007a — Cechy teksturalne piaszczystych osadów preglacjalnych i warunki ich sedymentacji na przykładzie stanowisk Stanisławice k. Kozienic i Niwa Babicka k. Ryk. Prz. Geol., 55, 6: 485–492.
8. BUJAK Ł., 2007b — Środowisko preglacjału południowej części Niziny Mazowieckiej – zapis w cechach teksturalnych i strukturalnych osadów [Pr. doktor.]. Arch. WGiSR UW, Warszawa.
9. BUTRYM J., 1992 — Wyniki datowań TL próbek z osadów czwartorzędowych z ark. Kozienice. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
10. CAILLEUX A., 1942 — Les actions eoliennes periglaciaires en Europe. Mem. Soc. Geol. France, 41: 1–176.
11. FRET Z., MAKAREWICZ B., 1989 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych – arkusz Niedrzwica. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
12. FLOREK W., FLOREK E., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1987 — Morphogenesis of the vistula valley between Kępa Polska and Płock in the Late Glacial and Holocene. W: Evolution of the Vistula River Valley during the last 15 000 years. Part II (red. L. Starkel). Geogr. Stud. Special Issue, 4: 189–205.
13. GADOMSKA S., 1959 — Osady czwartorzędowe okolic Garwolina. Prz. Geol., 7, 12: 555–556.
14. GADOMSKA S., 1968 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Ark. Garwolin (599). Wyd. Geol., Warszawa.
15. GŁODEK J., 1957 — Przyczynek do budowy doliny Wisły w Warszawie. Prz. Geol., 5, 5: 234–235.
16. KENIG K., JANKOWSKA B., 2001 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych. W: Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. Ark. Żelechów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
17. KOCISZEWSKA-MUSIAŁ G., KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1976 — Charakterystyka litologiczna osadów trzecio- i czwartorzędowych preglacjalnych z wybranych profili wiertniczych Warszawy i okolic. Pr. Muzeum Ziemi, 25: 29–53.
18. KONDRACKI J., 2000 — Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
19. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1966 — Osady preglacjalne dorzecza środkowej Wisły. Pr. Muzeum Ziemi, 9: 223–296.
20. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1976 — Wiek osadów z Cetenia i Ponurzycy w świetle badań mineralogiczno-petrograficznych. Kwart. Geol., 20, 3: 627–641.
21. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1979 — Zmienność litologiczna i pochodzenie okruchowych osadów trzeciorzędowych wybranych rejonów północnej i środkowej Polski w świetle wyników analizy przezroczystych minerałów ciężkich. Pr. Muzeum Ziemi, 30: 3–73.
22. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., 1987 — Porównanie serii ochoty z osadami preglacjalnymi (plioceńskimi) centralnej Polski. W: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (red. A. Jahn, S. Dyjor): 247–254. Ossolineum, Wrocław.
23. KOSMOWSKA-CERANOWICZ B., KOCISZEWSKA-MUSIAŁ G., MUSIAŁ T., 1976 — Mineralogiczno-petrograficzne podstawy wydzieleń kompleksów osadów trzeciorzędowych i „preglacjalnych” w profilu Hipolitów. Kwart. Geol., 20, 2: 365–378.
24. KRUPIŃSKI K.M., ŻARSKI M., NAWROCKI J., 2004 — Reinterpretacja geologiczno-stratygraficzna osadów interglacjału mazowieckiego w Wylezinie koło Ryk. Prz. Geol., 52,8/1: 683–692.
25. LEWIŃSKI J., 1928a — Preglacjał w dolinie Bystrzycy pod Lublinem. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydz. III Nauk. Matm. i Przyrod., 21, 3–5: 111–118.
26. LEWIŃSKI J., 1928b — Utwory preglacjalne i glacjalne Piotrkowa i okolic. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydz. III Nauk. Matm. i Przyrod., 21, 1/2: 49–66.
27. LEWIŃSKI J., RÓŻYCKI S.Z., 1929 — Dwa profile geologiczne przez Warszawę. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydz. III Nauk. Matm. i Przyrod., 22, 1–3: 30–50.
28. LINDNER L., BOGUTSKY A., GOZHIK P., MARCINIAK B., MARKS L., ŁANCZONT M., WOJTANOWICZ J., 2002 — Correlation of main climatic glacial-interglacial and loess-palaeosol cycles in the Pleistocene of Poland and Ukraine. Acta Geol. Pol., 52, 4: 459–469.
29. LINDNER L. (red.), 1992 — Czwartorzęd: osady, metody badań, stratygrafia. PAE, Warszawa.
30. LINDNER L., BOGUTSKY A., GOZHIK P., MARKS L., ŁANCZONT M., WOJTANOWICZ J., 2006 — Correlation of Pleistocene deposits in the area between the Baltic and Black Sea, Central Europe. Geol. Quart., 50, 1: 195–210.
31. LINDNER L., GOZHIK P., MARCINIAK B., MARKS L., YELOVICHEVA Y., 2004 — Main climatic changes in the Quaternary of Poland, Belarus and Ukraine. Geol. Quart., 48,2: 97–114.
32. LUDWIKOWSKA-KĘDZIA M., 2000 — Ewolucja środkowego odcinka doliny rzeki Belnianki w późnym glacjale i holocenie. Wyd. Akademickie Dialog, Warszawa.
33. ŁUNIEWSKI A., 1930 — Radiolaryty w żwirach preglacjalnych Prawisły. Wszechświat, 5: 165.
34. ŁYDKA K., 1953 — Opracowanie petrograficzne preglacjału rejonu Warszawy. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
35. MAKOWSKA A., 1969 — Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000. Ark. Radom (50). Wyd. A. Wyd. Geol., Warszawa.
36. MAKOWSKA A., 1976 — Staroplejstoceńskie osady organogeniczne w Ceteniu i ich związek z serią preglacjalną południowego Mazowsza. Kwart. Geol., 20, 3: 597–622.
37. MAŁKOWSKI Z., TUCHOŁKA P., 1973 — Badania paleomagnetyczne rdzeni wiertniczych z osadów czwartorzędowych i trzeciorzędowych (Jędrzejnik, Rycice, Karczew, Tabor, Wrzosy i Lasek). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
38. MOJSKI J. E., 1964 — Osady najstarszego plejstocenu w dolinie Wieprza koło Krasnegostawu. Kwart. Geol., 8, 2: 326–341.
39. MORAWSKI W., STUCHLIK L., 1987 — Preglacjał Mirowa i Opaczy w Warszawie. W: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (red. A. Jahn, S. Dyjor): 147–163. Ossolineum, Wrocław.
40. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1978 — Rozwój rzeźby fluwialnej północnej części Kotliny Sandomierskiej w świetle badań sedymentologicznych. Rozpr. UW, 120.
41. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 1995 — Wybrane cechy teksturalne i ich wartość interpretacyjna. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski) 29–104. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
42. MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., 2007 — Metody badań cech teksturalnych osadów klastycznych i wartość interpretacyjna wyników. W: Badania cech teksturalnych osadów czwartorzędowych i wybrane metody oznaczania ich wieku (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 95–180. Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, Warszawa.
43. NAWROCKI J., 2001 — Wyniki badań magnetostratygraficznych skał czwartorzędowych z otworów wiertniczych Niwa Babicka i Wylezin. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
44. RACINOWSKI R., 1995 — Dynamika środowiska sedymentacyjnego strefy brzegowej Pomorza Zachodniego w świetle badań minerałów ciężkich i uziarnienia osadów. Pr. Nauk. Polit. Szczecińskiej, Inst. Inż. Wod., 4.
45. RACINOWSKI R., 1974 — Analiza minerałów ciężkich w badaniach osadów czwartorzędowych Polski. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 151–166. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
46. RACINOWSKI R., RZECHOWSKI J., 1969 — Minerały ciężkie w glinach zwałowych Polski Środkowej. Kwart. Geol., 13,2: 34–39.
47. RIZZETTO F., MYCIELSKA-DOWGIAŁŁO E., CASTIGLIONI G.B., 1998 — Some aeolian features in the Po Plainnear Este (North Italy). Geografia Fisica e Dinamica Quaternaria, 21: 245–253.
48. RÓŻYCKI S.Z., 1929 — Interglacjał Żoliborski. Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydz. III Nauk. Matm. i Przyrod., 22, 1–3: 6–29.
49. RÜHLE E., 1954 — Profil geologiczny utworów czwartorzędowych w Garwolinie i Gończycach. Biul. Inst. Geol., 69: 259–264.
50. SARNACKA Z., 1978 — Plejstocen doliny Wisły między Magnuszewem i Górą Kalwarią. Biul. Inst. Geol., 300: 5–96.
51. SARNACKA Z., 1980 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Ark. Magnuszew (635). Wyd. Geol., Warszawa.
52. SARNACKA Z., 1982 — Stratygrafia i charakterystyka litologiczna osadów czwartorzędowych rejonu dolnej Wisły na południe od Warszawy. Biul. Inst. Geol., 337: 143–198.
53. SARNACKA Z., KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ M., 1974 — Osady eoplejstoceńskie okolic Magnuszewa na południowym Mazowszu. Biul. Inst. Geol., 286: 165–188.
54. SAWICKI L., 1934a — Budowa geologiczna oraz morfologia okolic Warszawy. Ziemia, 1/2.
55. SAWICKI L., 1934b — Geomorfologia pradoliny Wisły okolic Warszawy. Pos. Nauk. Państw. Inst. Geol., 39.
56. STUCHLIK L., 1973 — Opracowanie palinologiczne osadów starszego czwartorzędu na tle górnego trzeciorzędu z profili wiertniczych rejonu Otwocka. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
57. STUCHLIK L., 1975 — Charakterystyka palinologiczna osadów preglacjalnych z Ponurzycy (rejon Otwocka). Kwart. Geol., 19, 3: 667–678.
58. STUCHLIK L., 1978 — Palinologiczna charakterystyka osadów starszego czwartorzędu z profili wiertniczych okolic Grójca. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
59. SUJKOWSKI Z., RÓŻYCKI S.Z., 1937 — Geologia Warszawy. Warszawa.
60. TUCHOŁKA P., NIEDZIÓŁKA-KRÓL E., 1978 — Badania paleomagnetyczne osadów czwartorzędowych i plioceńskich z rdzeni wiertniczych arkusza Grójec. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
61. WINTER H., 1997 — Późnoczwartorzędowa i wczesnoplejstoceńska flora północno-wschodniej i środkowej Polski i jej znaczenie dla palinostratygrafii [Pr. doktor.]. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
62. ZIELIŃSKI T., 1995 — Kod litofacjalny i litogeniczny – konstrukcja i zastosowanie. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 220–235. Wyd. WGiSR UW, Warszawa.
63. ŻARSKI M., 1996a — Szczegółowa map geologiczna Polski w skali 1:50 000. Ark. Kozienice (673). Wyd. Geol., Warszawa.
64. ŻARSKI M., 1996b — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Ark. Kozienice (673). Wyd. Geol., Warszawa.
65. ŻARSKI M., 2001 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. Ark. Żelechów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-5fc7bcfa-ecf9-495c-ad1b-36646d722350