The monastic rule versus the colors of Polish and Bohemian Cistercian architecture in the 12th and 15 th centuries

• Autorzy: Łużyniecka Ewa , Charvátová Kateřina

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230201

Warianty tytułu

PL

Reguła zakonna a kolorystyka polskiej i czeskiej architektury cysterskiej w XII–XV w.

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of the article is to show the relationship between the monastic rule and the color scheme of Cistercian buildings in the current territories of Poland and the Czech Republic in the 12^th–15^th centuries. In the research, which constitutes the basis of the study, the following methods were used: stratigraphic and architectural in situ as well as historical, analytical and comparative. The Cistercian monastic rule recommended formal asceticism and so it was forbidden to make colorful paintings, floors, and stained glass windows. As a result of the research, three periods in the color transformation of Cistercian architecture have been distinguished. The first period (end of the 12^th century – 1^st half of the 13^th century) was characterized by partial compliance with the aforementioned rules. The second period, which took place in the 2^nd half of the 13^th century, was the beginning of a departure from formal asceticism. In the third period (14^th and 15^th centuries), there was a decisive departure from the original monastic rule. At that time, the color scheme depended on the financial condition of the order, the level of the painting abilities and the imagination of creators. The monastic rule fell into oblivion.

PL

Celem artykułu jest ukazanie powiązania reguły zakonnej z kolorystyką budowli cysterskich na terenie obecnej Polski i Czech. Przedmiot opracowania stanowi kolorystyka elewacji oraz wnętrz kościołów i klasztorów z XII–XV w., z których część została odkryta przez autorki artykułu, część ujawniono podczas innych prac konserwatorskich. W badaniach, będących podstawą opracowania, zastosowano metody: stratygraficzno-architektoniczną in situ oraz historyczno-analityczne i porównawcze. W regule zakonnej cystersów zalecano ascezę formalną i zabraniano wykonywania barwnych malowideł, posadzek i witraży. Pierwszy okres (koniec XII–1. połowa XIII w.) charakteryzował się częściowym przestrzeganiem wspomnianych zasad. Drugi okres przypadający na drugą połowę XIII w. był początkiem odchodzenia od ascezy formalnej. W trzecim okresie (XIV–XV w.) zaczęto w sposób zdecydowany odchodzić od pierwotnej reguły zakonnej. W tym czasie elewacje klasztorów zdobiono niekiedy polichromiami, a we wnętrzach wybrane ściany pokrywano malowidłami figuralnymi o często kontrastowych zestawieniach barwnych. Wystrój kolorystyczny zależał wówczas od kondycji finansowej zakonu, poziomu warsztatu malarskiego i wyobraźni twórców. Reguła zakonna odeszła w zapomnienie.

Słowa kluczowe

EN

architecture; color; Poland; Bohemia; Cistercians; order; rule

PL

architektura; kolorystyka; Polska; Czechy; cystersi; zakon; reguła

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 2 (74)
• Strony: 3--20
• Opis fizyczny: Bibliogr. 48 poz., il., tab.

Twórcy

autor

Łużyniecka Ewa

• Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-9664-0720

autor

Charvátová Kateřina

• Faculty of Education, Charles University, Czech Republic

• https://orcid.org/0000-0002-3927-1284

Bibliografia

• [1] Canivez J.M., Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1768, Vol. 1, Louvain 1933.
• [2] Kłoczowski J., Les cisterciens en Pologne du XII au XIII siècle, “Citeaux. Commentarii Cistercienses” 1970, t. 21, 111–134.
• [3] Kłoczowski J., Wspólnoty chrześcijańskie w tworzącej się Europie, W drodze, Poznań 2003.
• [4] Leclercq J., Novueau visage de Bernard de Clairvaux. Approches psycho-historiques, Editions du Cerf, Paris 1976.
• [5] Wyrwa A.M., Rozprzestrzenianie się cystersów w Europie zachodniej i na ziemiach polskich, [in:] J. Strzelczyk (red.), Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992, 25–54.
• [6] Charvátová K., Vizitace v cisterciáckém řádu ad, 12.do počatku 15. století – obecná pravídla a některé české příklady, [in:] D. Foltýn, K. Charvátova, P. Sommer (ed.), Colloquia mediaevalia Pragensia 3, Historia monastica 1, Karolinum, Praha 2005, 69–81.
• [7] Eberl I., Die Zisterzienser. Geschichteveines europäischen Ordens, Jan Thorbecke Verlag, Ostfildern 2007.
• [8] Kuthan J., Počatky a rozmach gotické architektury v Čechách. K problematice cisterciácké stavební tvorby, Academia, Praha 1983.
• [9] Kutzner M., Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200–1330, UMK, Toruń 1969.
• [10] Leroux-Dhuys J.F., Cistercian abbeys. History and architecture, Könemann, Paris 1998.
• [11] Monasticon Cisterciense Poloniae, A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek (red.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.
• [12] Untermann M., Forma ordinis. Die mittelalterliche Baukunst der Zisterzienser, Deutschen Kunstferlag, Münster–Berlin 2001.
• [13] Duby G., Die Klöster der Zisterzienser Architektur und Kunst, Flammarion, Paris 2004.
• [14] Badstübner E., Zisterzienserkirchen im nördlichen Mitteleuropa, Hinstorff, Rostock 2005.
• [15] Nowiński J., Ars cisterciensis. Kościół cysterski w średniowieczu – wyposażenie i wystrój, New Media Concept, Warszawa 2016.
• [16] Vlček P., Sommer P., Foltýn D., Encyklopedie českých klášterů, Libri, Praha 1997.
• [17] Foltýn D. et al., Encyklopedie moravskỳch a slezkỳch klášterů, Libri, Praha 2005.
• [18] Architektura gotycka w Polsce, t. 1–3, T. Mroczko, M. Arszyński (red.), t. 2, Katalog zabytków, A. Włodarek (red.), Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995.
• [19] Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Unicornis, Praha 2001.
• [20] Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, DiG, Warszawa 2009.
• [21] Merhautová A., Stejskal K., Gotic mural painting in Bohemia and Moravia. 1300–1378, Oxford University Press, London 1964.
• [22] Małachowicz E., Faktura i polichromia architektoniczna średniowiecznych wnętrz ceglanych na Śląsku, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1965, t. 10, z. 3–4, 207–229.
• [23] Małachowicz E., Faktura i kolorystyka w architekturze średniowiecznej na Śląsku, “Architectus” 2000, nr 1(7), 29–46.
• [24] Dutkiewicz J.E., Romańskie malowidła ścienne w Polsce, “Biuletyn Historii Sztuki” 1966, t. 28, z. 3–4, 269–300.
• [25] Domasławski J., Karłowska-Kamzowa A., Kornecki M., Małkiewiczówna H., Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1984.
• [26] Domasławski J., Karłowska-Kamzowa A., Labuda A.S., Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, PWN, Poznań–Warszawa 1990.
• [27] Dettloff P., Kolorystyka XIIIwiecznych ceglanych fryzów arkadkowych i zębatych w Małopolsce, “Ochrona Zabytków” 2000, nr 4, 347–354.
• [28] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420. I. Fundace 12. století, Karolinum, Praha 2013.
• [29] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420. II. Kláštery založené ve 12. a 13. století, Karolinum, Praha 2014.
• [30] Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich. Filie lubiąskie i inne cenobia śląskie / The architecture of Cistercian monasteries. Daughter houses of Lubiąż and other Silesian cenobia, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2002.
• [31] Łużyniecka E., Pelplin i Doberan. Architektura opactw cysterskich spokrewnionych filiacyjnie / Die Architektur von Zisterzienser Abteien der gleichen Filiationslinie, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2014.
• [32] Łużyniecka E., Świechowski Z., Kunkel R., Architektura klasztorów cysterskich. Małopolskie filie Morimond / The architecture of cisterian abbeys. Morimond filiations in Little Poland, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2008.
• [33] Łuszczkiewicz W., Kapitularz klasztorny w opactwie jędrzejowskim. Jego ornamentacya i polichromia, “Sprawozdania Komisyi Historyi Sztuki w Polsce” 1906, t. 6, 104–109.
• [34] Gadomski J., Późnoromańska dekoracja malarska w refektarzu klasztoru cystersów w Wąchocku, “Folia Historiae Artium” 1972, t. 8, 43–60.
• [35] Łuszczkiewicz W., Opactwo cysterskie sulejowskie. Pomnik architektury XIIIgo wieku, “Sprawozdania Komisyi Historyi Sztuki w Polsce” 1879, t. 1, 3–24.
• [36] Łużyniecka E., Święcka E., Badania architektury opactwa cysterskiego w Henrykowie prowadzone w latach 2003 i 2006, “Architectus” 2006, nr 2(20), 21–32.
• [37] Kilarski M., O właściwą fakturę muru zabytków, “Ochrona Zabytków” 1955, nr 1, 23–33.
• [38] Łużyniecka E., Opactwo cysterskie w Lądzie nad Wartą. Sprawozdanie z badań architektonicznych, sezon I – 2007 rok, “Architectus” 2008, nr 1(23), 56–65.
• [39] Leniaud J.-M.,ViolletleDuc ou les délires du système, Mengès, Paris 1994.
• [40] Barrière B., Aubazine. ObazineCoyroux, un monastère double, Association HARPAU, Aubazine 2001.
• [41] Delluc B., Delluc G., L’abbaye de Cadouin, Éditions Sud Ouest, Bordeaux 2008.
• [42] Renaud C., L’abbaye Cistercienne en France, Éditions Gaud, Moisenay 2005.
• [43] Roux J., Cȋteaux. L’ordre, son histoire, ses abbayes, MSM, Tournai 2006.
• [44] Coppack G., The white monks. The Cistercians in Britain 1128–1540, Tempus, Stroud 2000.
• [45] Mauchline M., Fountains Abbey. Studley Royal, The National Trust, London 2000.
• [46] Robinson D.M., Tintern Abbey, CADW-Welsh Historic Monuments, Cardiff 1990.
• [47] Harrison S.A., Byland Abbey, English Heritage, London 1999.
• [48] Coppack G., Fergusson P., Rievaulx Abbey, English Heritage, London 2000.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).