Zmiany właściwości podłoża w aspekcie zagrożenia budowli klasztornych w rejonie ul. Poselskiej w Krakowie

• Autorzy: Wardas-Lasoń M. , Łyskowski M. , Mościcki J. , Sokołowski T. , Bojęść-Białasik A , Niemiec D. , Kucia A. , Garbacz-Klempka A. , Mazurek E. , Ćwiklik M. , Marszałek M. , Kasprzak A. , Ziętek J.

Identyfikatory

DOI

10.7862/rb.2014.66

Warianty tytułu

EN

Changes of the substratum properties in connection with the endangered nunnery buildings in the area of Poselska St. 21 in Krakow

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zapadanie skrzydła południowo-zachodniego kapelanii przy kościele św. Józefa S.S. Bernardynek postępuje od 2010 roku, powodując pękanie murów okalających ogród, a zwłaszcza pomieszczeń piwnicznych pod zabudowaniami przykościelnymi. Celem badań jest określenie właściwości i stratygrafii gruntów w podłożu zagrożonego obiektu, jak i w najbliższym jego sąsiedztwie. Archeologiczne źródła i ich międzydziedzinowa interpretacja w kontekście wykonanych profili geologicznych, w oparciu o odwierty i wąskoprzestrzenne odkrywki, wykazały złożony układ nawarstwień historycznych i ich potencjalne oddziaływanie na budowle. Oprócz odwiertów i badań gruntoznawczych przeprowadzono georadarowe i elektrooporowe rozpoznanie ośrodka pod poziomem piwnic oraz badania geochemiczne próbek gruntu. Wyznaczony poziom calca jednoznacznie wskazuje na położenie zagrożonych obiektów w strefie 30 stopniowego skłonu pierwotnej morfologii terenu, w którego dnie znajdują się podatne na upłynnienie namuły. W stratygrafii wyróżniono także obecność znacznej miąższości, nierównomiernie zalegającej warstwy organicznej o dużej ściśliwości i małej nośności, stanowiącej materię wybitnie niebudowlaną. Na mechanikę budowli mają wpływ zróżnicowane pod względem stateczności utwory, ale także obecność sztywnych, historycznych obiektów fundamentowych. Istnienie tego typu czynników uzewnętrzniło się w postaci pęknięć murów w rejonie budowli klasztoru, a także zaburzenia poziomu podłóg szczególnie widoczne w piwnicach kapelanii. Obserwowane rozluźnienie struktury podłoża, o zasięgu większym niż teren klasztoru SS. Bernardynek, związane jest prawdopodobnie z szeregiem odwodnień głębokich wykopów wykonywanych w związku z wieloma realizowanymi inwestycjami w gęsto zabudowanej, zabytkowej części Starego Krakowa. Rozwój nowoczesnego miasta w sieci nawarstwień historycznych wymaga stałego monitorowania warunków wodnogruntowych podłoża. Zarówno nadmierny drenaż, jaki i zbytnia retencja wód zaburza stateczność zabytkowych budowli i grozi katastrofą budowlaną.

EN

The collapsing of the south-east wing of Kapelania at the Św. Józef Church of the Bernardine Convent started in 2010, causing fracturing of the walls around the garden, and especially the cellar rooms under the buildings near the Church. The aim of research is to determine the properties and stratigraphy of the earth in the subsoil of the endangered object, as well as of its immediate neighbourhood. Archaeological sources and their interdisciplinary interpretation in the context of the geological profiles conducted, based on the auger holes and narrow open pits, attest to a complex set of historical layers and their potential effect on the buildings. Apart from auger holes and ground-researching investigations, there were GPR and electrical resistance tests of the matter below the cellars level as well as geochemical tests of the earth samples. The established level of undisturbed subsoil clearly shows that the endangered buildings are situated within the 30% slope of the original terrain, in which bottom level there are muds which easily change texture into fluid. In the stratigraphy, there was also established an organic layer of substantial thickness, which is completely unsuitable for construction. The mechanics of the building is affected by deposits of varied stability and also by the presence of rigid objects connected with historical foundations. The existence of these factors manifested itself in the form of wall fractures in the area of convent, especially visible in kapelania, causing also disturbance of the floor level in the kapelania cellars. The observed loosening of the subsoil structure, possibly with a range greater than the area of the Bernardine Convent, is connected with a series of drainage works of deep excavations, in connection with a number of realized investments in the densely populated, historic part of Old Krakow. The development of the modern town within the net of historical layers demands constant monitoring of water and earth conditions of the subsoil. Both excessive drainage and water retention damage the stability of historical buildings and bring the threat of construction disaster.

Słowa kluczowe

PL

nawarstwienia historyczne; stratygrafia; muł; geochemia; artefakt; żużel; zabudowa zabytkowa; zagrożenie awarią; warunki hydrogeologiczne

EN

historical layers; stratigraphy; silt; geochemistry; artifact; slag; monumental housing; failure risk; hydrogeological conditions

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej
• Czasopismo: Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture
• Rocznik: 2014
• Tom: z. 61, nr 3/I
• Strony: 361--385
• Opis fizyczny: Bibliogr. 52 poz., il.

Twórcy

autor

Wardas-Lasoń M.

• AGH Centrum Badań Nawarstwień Historycznych, Kraków

autor

Łyskowski M.

• AGH, Kraków

autor

Mościcki J.

• AGH, Kraków

autor

Sokołowski T.

• AGH, Kraków

autor

Bojęść-Białasik A

• Politechnika Krakowska

autor

Niemiec D.

• UJ, Kraków

autor

Kucia A.

• UJ, Kraków

autor

Garbacz-Klempka A.

• AGH Centrum Badań Nawarstwień Historycznych, Kraków

autor

Mazurek E.

• AGH, Kraków

autor

Ćwiklik M.

• AGH, Kraków

autor

Marszałek M.

• AGH, Kraków

autor

Kasprzak A.

• AGH, Kraków

autor

Ziętek J.

• AGH Centrum Badań Nawarstwień Historycznych, Kraków

Bibliografia

• [1] Bąkowski K.: Dawne kierunki rzek pod Krakowem, Rocznik Krakowski, nr 5, 1902, s. 138–172.
• [2] Beres K.: Przyczynki do geologii Krakowa, Wiadomości Geograficzne, nr 16, 3-4, 1938, s. 95-105.
• [3] Bojęść-Białasik A.: Karta kulturowa rzeki Rudawy: studium historyczne i wytyczne konserwatorskie, Rozprawa doktorska, Repozytorium Politechniki Krakowskiej, Kraków 1998.
• [4] Borowiejska-Birkenmajerowa M.: Kształt średniowiecznego Krakowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
• [5] Fiszer J.: Oddziaływanie wybranych wezbrań powodziowych Wisły na obszary zabudowane Krakowa, Monografie Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, nr 10, 1995, s. 25–42.
• [6] Gaczoł A.: Prace konserwatorskie w zespole klasztornym Bernardynek w Krakowie – przywrócenie renesansowej loggii arkadowej dawnego dworu Lanckorońskich, Wiadomości Konserwatorskie, nr 16, 2004, s. 63-67.
• [7] Garbacz-Klempka A., Wardas-Lasoń M., Rzadkosz S.: Miedź i ołów – zanieczyszczenia historyczne na Rynku Głównym w Krakowie, Archives of Foundary Engineering, nr 12(1), 2012, s. 33-38.
• [8] Gustaw R.: Klasztor i kościół św. Józefa ss. Bernardynek w Krakowie 1646-1946, Nakładem Księgarni Stefana Kamińskiego i Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Biblioteka Krakowska, nr 105, 1947, s. 207.
• [9] Jamka R.: Kraków w pradziejach, Biblioteka Krakowska, nr 16, 1963, s. 5–317.
• [10] Jamroz J.S.: Układ przestrzenny Krakowa przed i po lokacji 1257 r., Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Teoria i Historia, nr 12(1), 1967, s. 17-49.
• [11] Kasprzak A., Motyka J., Wardas-Lasoń M.: Changes in the chemical composition of groundwater in quaternary aquifer in Old Krakow, Poland (years 2002-2012), Geology, Geophysics & Environment, nr 39(2), 2013, s. 143-152.
• [12] Kmietowicz-Drathowa I.: Wstępna rekonstrukcja naturalnej topografii centrum Krakowa, Materiały Archeologiczne, nr 15, 1974, s. 151–159.
• [13] Kmietowicz-Drathowa I.: Nowe dane o terasach Wisły i Rudawy w centrum Krakowa, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, nr 19(1), 1975, s. 396–397.
• [14] Kmietowicz-Drathowa, I.: Naturalne warunki wodne Krakowa (po zdjęciu nasypów), Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, 1967, s. 620-622.
• [15] Komorowski W.: Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w średniowieczu (od połowy XIV wieku), w: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 153-188.
• [16] Komorowski W., Follprecht K.: Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w czasach nowożytnych, w: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 189-296.
• [17] Krasnowolski B.: Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych, w: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 386-387.
• [18] Krasnowolski B.: Ze studiów nad wodą w średniowieczu i nowożytności, w: Wardas- Lasoń M. (Ed.), Nawarstwienia historyczne miast: Forum Naukowe 2008 — Kraków, Wydawnictwa AGH, 2012, s. 325–346.
• [19] Laberschek J.: Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII-XVIII wieku. Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 297-354.
• [20] Łuszczkiewicz W.: Najstarszy Kraków na podstawie badania dawnej topografii Rocznik krakowski, nr 2, 1899, s. 1-28.
• [21] Łyskowski M., Wardas-Lasoń M.: Georadar investigations and geochemical analysis in contemporary archaeological studies, Geology, Geophysics & Environment, nr 38(3), 2012, s. 307-315.
• [22] Mościcki J.: Wykorzystanie geoelektrycznych metod geofizycznych do rozpoznawania nawarstwień antropogenicznych - możliwości i ograniczenia, w: Wardas- Lasoń M. (Ed.), Nawarstwienia historyczne miast: Forum Naukowe 2008— Kraków, Wydawnictwa AGH, 2012, s. 280–297.
• [23] Münch H.: Kraków do roku 1257 włącznie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, Teoria i Historia, nr 8(1), 1958, s. 1–40.
• [24] Myślińska E.: Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania, PWN, Warszawa 2001.
• [25] Niemiec D., Archeologia w badaniach nad średniowiecznymi miastami Ziemi Krakowskiej, Rozprawa doktorska, Biblioteka Jagiellońska, Kraków 2009.
• [26] Niewalda W., Krasnowolski B.: Układy urbanistyczne Okołu – próba rekonstrukcji, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, nr 15, 1981, s. 69–82.
• [27] Niewalda W., Rojkowska H., Zaitz E.: Średniowieczne fortyfikacje Krakowa – odcinek północny w świetle ostatnich badań, Krakowska Teka Konserwatorska, nr 3, 2001, s. 5–68.
• [28] Odlanicki-Poczobutt M., Traczewska-Białek Z.: Plan Kołłątajowski źródłem informacji o Krakowie, Rocznik Krakowski, nr 48, 1977, s. 9-18.
• [29] Pisarczyk S.: Grunty nasypowe, właściwości geotechniczne i metody ich badania, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2004.
• [30] Pisarczyk S., Rymsza B.: Badania laboratoryjne i polowe gruntów, Politechnika Warszawska, Warszawa 1993.
• [31] Pociask-Karteczka J.: Przemiany stosunków wodnych na obszarze Krakowa, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geogr., nr 96, 1994. s. 7–53.
• [32] Punzet J.: Wezbrania Wisły w obrębie Krakowa dawniej i dziś, Gospodarka Wodna, nr 8, 1985, s. 190–193.
• [33] Radwański K.: Stosunki wodne wczesnośredniowiecznego Okołu w Krakowie, ich wpływ na topografię osadnictwa, próby powiązania tych zjawisk ze zmianami klimatycznymi, Materiały Archeologiczne, nr XIII, 1972, s. 5-37.
• [34] Radwański K.: Kraków przedlokacyjny – rozwój przestrzenny, Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Prasa, Książka, Ruch, Warszawa 1975.
• [35] Radwański K.: Kraków przedchrześcijański, w: Wyrozumski J., (Ed.), Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 150, 2007, s. 89-119.
• [36] Rajman J.: Kraków. Zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 375, 2004, s. 5–439.
• [37] Sokołowski T., Wacnik A., Wardas M., Pawlikowski M., Pazdur A., Madeja J., Woronko B., Madej P.: Changes of natural environment in Krakow downtown – its chronology and directions. Case geoarchaeological studies of Krupnicza street site, Geochronometria, 2008, nr 31, s. 7–19
• [38] Sokołowski T., Pazdur A., Wacnik A., Madeja J., Woronko B.: Profil osadów stożka Prądnika w pobliżu Dworca PKP w Krakowie, Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, nr 4, 2006, s. 61–69.
• [39] Sokołowski T.: Topograficzne tło osadnictwa w Krakowie, Geologia, nr 35(1), 2009, s. 67-76.
• [40] Sowina U.: Woda i ludzie w mieście późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym. Ziemie polskie z Europą w tle, Wydawnictwo IAiE PAN, Kraków 2009.
• [41] Sowina U.: Studnie w przestrzeni intra muros późnośredniowiecznego Krakowa, w: Wardas-Lasoń M. (Ed.), Nawarstwienia historyczne miast: Forum Naukowe 2008— Kraków, Wydawnictwa AGH, 2012, 136–149.
• [42] Supranowicz E.: Nazwy ulic Krakowa, Instytut Języka Polskiego, Kraków 1995.
• [43] Tobiasz M.: Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa, Komisja Budownictwa i Gospodarki Wodnej w Rolnictwie PAN, Kraków 1977.
• [44] Tomkowicz S.: Kołłątajowski plan Krakowa z r. 1785, Rocznik Krakowski, nr 9, 1907, s. 149-176.
• [45] Tyczyńska M.: Rozwój geomorfologiczny terytorium miasta Krakowa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne, nr 17, 1968, s. 5–68.
• [46] Wardas M., Ziętek J., Łyskowski M., Tabaszewski W.: Możliwość wykorzystania zanieczyszczenia miedzią i ołowiem osadów w nawarstwieniach archeologicznych Krakowa do wyznaczania lokalizacji historycznych kolektorów ścieków, w: Rajchel J. (Ed.) Jubileusz Katedry Geologii Ogólnej, Ochrony Środowiska i Geoturystyki Akademii Górniczo-Hutniczej 1920-2010, Wydawnictwa AGH, 2010, s.173-185
• [47] Wardas M., Pawlikowski M., Zaitz E.: Systemy średniowiecznej kanalizacji Krakowa jako ochrona przed antropogeniczną modyfikacją środowiska, w: Latocha A., Traczyk A. (Eds.) Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków. Gajt, Wrocław, 2006, s. 136 - 146.
• [48] Wierzbicki R.: Konstrukcja i funkcjonowanie wodociągów Krakowa do połowy XVII wieku, Krzysztofory, Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa nr 28(2), 2010, s. 177–191.
• [49] Wierzbicki R.: Wodociągi Krakowa do roku 1939, Kraków 1999.
• [50] Zaitz E.: Badania archeologiczne w południowej części Plant przy ul. Waryńskiego w Krakowie (południowo-wschodnia krawędź Okołu), Materiały Archeologiczne, nr XVI, 1976, s. 71-115.
• [51] Zaitz E.: Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie Krakowa, w: Firlet Z., Zaitz E. (Eds.), Katalog wystawy Kraków w chrześcijańskiej Europie X-XIII w., Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, 2006, s. 220 - 272.
• [52] Żurkowa, R.: Kraków wczesnośredniowieczny (wiek X do połowy XIII), w: Dąbrowski J., (Ed.) Kraków, Studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 111, 1957, s.85-116.