Maswerk chóru katedry – awangardowa forma w architekturze XIII-wiecznego Wrocławia

• Autorzy: Jarzewicz J.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc180102

Warianty tytułu

EN

The tracery in the cathedral’s choir – an avant-garde form in the architecture of 13th-century Wrocław

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł poświęcony jest analizie morfologicznej i interpretacji maswerków chóru katedry we Wrocławiu. Szczególną oryginalnością wyróżnia się maswerk okna wschodniego prezbiterium, w którego couronnement pojawia się dziewięciolistna rozeta o „kroplowatym” kształcie. Nie jest znany inny przykład tego rodzaju kompozycji, brak również bliskich analogii, które wyprzedzałyby jej czas powstania (przed 1268). Ta skomplikowana i niezwykła forma maswerku skłania do postawienia wielu pytań – o jego autentyczność, jego datowanie i genezę oraz miejsce w architekturze gotyckiej. Materialna substancja została po zniszczeniach II wojny światowej zrekonstruowana według stanu przedwojennego, który prawdopodobnie odpowiadał stanowi średniowiecznemu. Na podstawie analizy porównawczej można stwierdzić, że budowniczowie działający we Wrocławiu zaznajomieni byli z najnowszymi osiągnięciami w zakresie projektowania maswerków, m.in. strzech budowlanych Amiens i Kolonii. Podobnie jak w przypadku rzeźbiarskich detali, brak jest opóźnień stylowych w stosunku do wiodących ośrodków. Maswerk wrocławski, którego głównym motywem jest dziewięciolistna otwarta rozeta, nie jest przy tym bierną recepcją zachodnich osiągnięć, ale zupełnie indywidualną kreacją powstałą w oparciu o gruntowne opanowanie geometrycznego sposobu projektowania przez architekta poszukującego oryginalnych rozwiązań. Niekonwencjonalne, oryginalne kreacje powstawały równocześnie w Minden i w Pforcie, są to jednak zjawiska paralelne, a nie pierwowzory dla rozwiązania.

EN

The topic of the article is the morphological analysis and interpretation of the traceries of the choir of the cathedral in Wrocław. The tracery of the east window of the presbytery is particularly interesting, in its couronnement appears a nine-lobe open rosette of a “drop” shape. There is no other tracery of this kind or a close analogy which would be dated prior to the time of the creation of this window (before 1268). Its complicated and unusual form prompts us to ask a number of questions – about its authenticity, its dating or genesis, and its place in Gothic architecture. The material structure was reconstructed after the destruction of World War II according to the pre-war state, which probably corresponded to the medieval shape. Based on the analysis of forms, it can be stated that the builders operating in Wrocław were familiar with the latest developments in the design of traceries, among others, that of cathedrals of Paris, Amiens and Cologne. As in the case of sculptural details, there are no stylistic delays in relation to the leading centers. The tracery of Wrocław, whose main motif is a nine-lobe open rosette, is not a passive reception of western influences and achievements, but a highly individual creation based on a thorough mastery of the geometrical way of design by an architect searching for original solutions. Unconventional, innovative creations appeared simultaneously in Minden and in Pforta, however, these are parallel phenomena and not the prototypes for the Wrocław design. Their common sources are the centers of Gothic architecture in northern France.

Słowa kluczowe

PL

maswerk; architektura gotycka; katedra; Wrocław

EN

tracery; Gothic architecture; cathedral; Wrocław

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 1 (53)
• Strony: 21--38
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., il.

Twórcy

autor

Jarzewicz J.

• Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu/Institute of Art History, Adam Mickiewicz University in Poznań

Bibliografia

• [1] Skibiński S., Polskie katedry gotyckie, Gaudentinum, Poznań 1996.
• [2] Jarzewicz J., Tradycja i innowacja w gotyckiej architekturze katedry wrocławskiej, [w:] R. Kaczmarek, D. Galewski (red.), Katedra wrocławska na przestrzeni tysiąclecia. Studia z historii architektury i sztuki, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Wrocław 2016, 51-66.
• [3] Jurkowlaniec T., Gmach pamięci. Z badań nad dekoracją rzeźbiarską prezbiterium katedry we Wrocławiu, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2004.
• [4] Helten L., Mittelalterliches Masswerk. Entstehung – Syntax – Topologie, Reimer, Berlin 2006.
• [5] Bukowski M., Katedra wrocławska, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
• [6] Małachowicz E., Katedra wrocławska. Dzieje i architektura, PAN, Wrocław 2000.
• [7] Szewczyk A., Mecenat artystyczny biskupów wrocławskich w dobie reformacji i potrydenckiej odnowy Kościoła (1520-1609), Atut, Wrocław 2011.
• [8] Lutsch H., Bilderwerk schlesischer Kunstdenkmäler. Textband, Kuratorium des Schlesischen Museums der Bildenden Künste, Breslau 1903.
• [9] Schlesisches Urkundenbuch, [hg. von] H. Appelt, J.J. Menzel, [bearb. von] W. Irgang, Böhlau, Köln–Wien 1977, t. 2, 1984, t. 3.
• [10] Katalogi biskupów wrocławskich, [w:] Monumenta Poloniae Historica. Pomniki dziejowe Polski, oprac. przez lwowskie grono członków Komisyi Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie, Akademia Umiejętności w Krakowie, Kraków 1893, t. 6, 534-585.
• [11] Grünhagen C., Korn G. (Verf.), Regesta episcopatus Vratislaviensis. Urkunden des Bistums Breslau in Auszügen, t. 1, Ferdinand Hirt, Breslau 1864.
• [12] Wölfflin H., Über das Erklären der Kunstwerke, Seemann, Leipzig 1921.
• [13] Helten L., Um 1300. Neue Formen der Repräsentation im Kirchenbau, „Artium Quaestiones” 2014, T. 25, 5-21.
• [14] Coldstream N., The Decorated Style. Architecture and Ornament 1240-1360, University of Toronto Press, Toronto 1994.
• [15] Michler J., Die ursprüngliche Chorform der Zisterzienserkirche in Salem, „Zeitschrift für Kunstgeschichte” 1984, Bd. 47, 3-46.
• [16] Untermann M., Forma Ordinis. Die mittelalterliche Baukunst der Zisterzienser, Deutscher Kunstverlag, Berlin 2001.
• [17] Bonnet Ph., Rioult J.-J., Bretagne gothique. L’architecture religieuse, Picard, Paris 2010.
• [18] Kimpel D., Suckale R., Die gotische Architektur in Frankreich 1130-1270, Hirmer, München 1985.
• [19] Sandron D., Amiens. La cathédrale, Zodiaque, Paris 2004.
• [20] Beukers K.G., Der Kölner Dom, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2004.
• [21] Kurmann P., La cathédrale Saint-Etienne de Meaux étude architecturale, DROZ, Genève 1971.
• [22] Suckale R., Thesen zum Bedeutungswandel der gothischen Fensterrose, [w:] R. Suckale, Stil und Funktion. Ausgewählte Schriften zur Kunst des Mittelalters, Deutscher Kunstverlag, Berlin 2008, 327-360.
• [23] Scholz H., Architektonischer Rahmen versus Bildprogramm, [w:] U. Bednorz, L. Helten, G. Siebert (Hg.), In Rahmen bleiben. Glasmalerei in der Architektur des 13. Jahrhunderts, Lukas-Verlag, Berlin 2017, 89-105.
• [24] Kurmann P., Spätgotische Tendenzen in der europäischen Architektur um 1300, [w:] Akten des XXV. internationalen Kongresses für Kunstgeschichte, t. 6, Böhlau, Wien 1986, 11-18.
• [25] Branner P., Burgundian Gothic Architecture, Zwemmer, London 1960.
• [26] Kurmann P., von Winterfeld D., Gautier de Varinfroy, ein „Denkmalpfleger” im. 13. Jahrhundert, [w:] L. Grisebach, K. Renger (Hg.), Festschrift für Otto von Simson zum 65 Geburtstag, Propyläen Verlag, Berlin 1977, 101-159.
• [27] Kunst H.-J., Die Entstehung des Hallenumgangschores. Der Dom zu Verden an der Aller und seine Stellung in der gotischen Architektur, „Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft” 1969, Bd. 18, 1-104.
• [28] Steinmann M., Die Westfassade des Kölner Domes. Der mittelalterliche Fassadenplan F, Kölner Dom, Köln 2003.
• [29] Sauvé J.-S., Notre-Dame de Strasbourg. Les façades gothiques, Didymos, Korb 2012.
• [30] Schubert E., Der Westchor des Naumburger Doms, der Chor der Klosterkirche in Schulpforta und der Meissner Domchor, [w:] F. Möbius, E. Schubert (Hg.), Architektur des Mittelalters. Funktion und Gestalt, Hermann Böhlaus Nachfolger, Weimar 1984, 160-183.
• [31] Donath G., Donath M., Zeugnisse mittelalterlicher Bauplanung und Bauprozesse an den Chorbauten von Naumburg, Schulpforte und Meissen, [w:] H. Krohm, H. Kunde, G. Siebert (Hg.), Der Naumburger Meister. Bildhauer und Architekt im Europa der Kathedralen, [kat. wyst.], t. 2, Imhof, Petersberg 2011, 1275-1291.
• [32] Leopold G., Schubert E., Zur Baugeschichte der ehemaligen Zisterzienser-Klosterkirche in Schulpforta, „Sachsen und Anhalt. Jahrbuch der Historischen Kommission für Sachsen-Anhalt” 1994, Bd. 18, 339-416.
• [33] Dellermann R., Dorn R., Reisser T., Tetzner B., Uetz K., Das gotische Sanktuarium, [w:] A. Hubel, J. Cramer (Hg.), Forschungen zum Kloster Schulpforta. Ergebnisse eines Arbeitsprojektes im Rahmen des Graduiertenkollegs „Kunstwissenschaft – Bauforschung – Denkmalpflege“ der Otto-Friedrich-Universität Bamberg und der Technischen Universität Berlin, Verlag Janos Stekovics, Halle an der Saale 2003, 67-86.
• [34] Brachmann Ch., Der gotische Neubau der Zisterzienserkirche Pforte, [w:] H. Krohm, H. Kunde, G. Siebert (Hg.), Der Naumburger Meister. Bildhauer und Architekt im Europa der Kathedralen, [kat. wyst.], Imhof, Petersberg 2011, Bd. 1, 663-676.
• [35] Boehme P. (Hg.), Urkundenbuch des Klosters Pforte, hg. von der Historischen Commission des Provinz Sachsen, Erster Halbband (1132-1300), Verlag von Otto Hendel, Halle 1893.
• [36] Kaczmarek R., Znaki kamieniarskie w gotyckiej katedrze wrocławskiej, [w:] R. Kaczmarek, D. Galewski (red.), Katedra wrocławska na przestrzeni tysiąclecia. Studia z historii architektury i sztuki, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Wrocław 2016, 91-112.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).