Miedź i ołów - zanieczyszczenia historyczne na Rynku Głównym w Krakowie

• Autorzy: Garbacz-Klempka A. , Wardas-Lasoń M. , Rzadkosz S.

Warianty tytułu

EN

Copper and lead – the historical origin of the base soils contamination of the Market Square in Krakow

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zanieczyszczenie środowiska pierwiastkami metalicznymi związane jest z historyczną aktywnością człowieka, szczególnie tą o charakterze produkcyjnym, ale ma także genezę w handlu, przetwórstwie i wykorzystywaniu w codziennym życiu przedmiotów metalowych. W czasie badań archeologicznych, prowadzonych w latach 2005-2010 w obrębie Rynku Głównego w Krakowie, pozyskano liczne zabytki metalowe, świadczące o obecności surowców metali, głównie miedzi i ołowiu. Równocześnie zarejestrowano szereg zjawisk, potwierdzających obecność w gruncie obszarów o ponadnormatywnej koncentracji pierwiastków metalicznych. Najwyższe kumulacje miedzi i ołowiu obecne są w warstwach gruntu w rejonach związanych z funkcjonowaniem w średniowieczu urzędu Wielkiej Wagi. Zastosowano zarówno metody makro- i mikroskopowych obserwacji artefaktów, badania ich składu chemicznego metodami spektroskopii fluorescencji rentgenowskiej (XRF) i fluorescencyjnej analizy rentgenowskiej w mikroobszarach (SEM EDS), jak i oznaczanie zawartości metali wyekstrahowanych z próbek gruntów za pomocą absorpcyjnej spektroskopii atomowej (AAS). Efekty przeprowadzonych badań z zakresu metaloznawstwa i geochemii przyniosły potwierdzenie faktu historycznej obróbki metali na Rynku Głównym w Krakowie, która stanowi główną przyczynę tak znacznego skażenia wielu komponentów środowiska ówczesnego miasta.

EN

Metallic elements contamination of the environment is associated with historical human activities, particularly with production, but it also comes from trade, processing, and the everyday use of metal products. A large number of historical metal items collected in the Krakow Market Square area during archeological investigation carried out in 2005-2010 signify the presence of crude metals, mainly copper and lead. At the same time a number of phenomena were recorded that confirm the presence of areas with the metallic elements above-standard concentration in the soil. The highest accumulations of copper and lead appeared in soil layers in the area where Wielka Waga (Great Scales building) was located in the Middle Ages. Both macro- and microscopy methods were employed for observation of artifacts and for their chemical analysis using X-ray fluorescence (XRF) methods and Scanning Electron Microscopy with X-ray microanalysis (SEM EDS) methods; the content of metals extracted from soil samples was determined by atomic absorption spectroscopy (AAS). The results of geochemical and metal science investigations confirm the fact of historical metal processing being the main reason for such a significant pollution level of many environmental components in the town at that time.

Słowa kluczowe

PL

ochrona środowiska; miedź; ołów; zanieczyszczenie gruntu; historia techniki

EN

environment protection; copper; lead; ground contaminants; history of technology

• Wydawca: Komisja Odlewnictwa Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach
• Czasopismo: Archives of Foundry Engineering
• Rocznik: 2012
• Tom: Vol. 12, iss. 1s
• Strony: 33--38
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Garbacz-Klempka A.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Wydział Odlewnictwa, ul. Reymonta 23, 30-059 Kraków, Polska

autor

Wardas-Lasoń M.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków, Polska

autor

Rzadkosz S.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Wydział Odlewnictwa, ul. Reymonta 23, 30-059 Kraków, Polska

Bibliografia

• [1] Komorowski, W. (2006). Krakow Great Scales in the middle ages. Rocznik Krakowski, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, t. LXXII, 3. 33-44. (Krakowska Waga Wielka w średniowieczu).
• [2] Schejbal-Dereń, K., Dereń, M. (2011). Baulks as Witnesses to History: On the Significance of Archeological Investigation for Learning About the History of the Great Scales and the Past of South-Eastern Section of Rynek Główny in Krakow. Krzysztofory: zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. zeszyt 29, s.61-94. (Świadki ziemne świadkami historii. Znaczenie badań archeologicznych dla poznania dziejów Wielkiej Wagi i przeszłości południowo-wschodniego rejonu Rynku Głównego w Krakowie).
• [3] Rzadkosz, S., Garbacz-Klempka, A. (2006). Metal archeological relicts witnesses of a Cracow history. Archives of Foundry. R. 6 nr 18 (2/2) s. 365–372. (Metalowe zabytki archeologiczne świadkami historii Krakowa).
• [4] Schejbal-Dereń, K., Garbacz-Klempka, A. (2010). The function of the Great Scales in Kraków in the context of metal science. Krzysztofory : zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. zeszyt 28 cz. 2, s. 31–50. (Działalność krakowskiej Wielkiej Wagi w kontekście badań metaloznawczych).
• [5] Wyrozumski, J. (1992). A history of Krakow. Krakow up to the close of the middle ages. Kraków: Wydawnictwo Literackie. (Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich).
• [6] Molenda, D. (2001). Polish lead on the Middle European markets in the XIII-XVII century. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. (Polski ołów na rynkach Europy Środkowej w XIII-XVII wieku).
• [7] Buśko, C., Dereń, M., Garbacz-Klempka A. (2010). Processing of raw lead and copper to ready-to-use forms for commercial purposes in the Krakow Big Scales. Archaeologia historica Polona XVIII, 2-6. (Konfekcjonowanie ołowiu i miedzi w krakowskiej Wielkiej Wadze).
• [8] Garbacz-Klempka, A. (2012). Characteristics of archaeological metallurgical and foundry artifacts based on metal science and corrosion research methods. Unpublished doctoral dissertation, AGH University of Science and Technology, Cracow, Poland. (Charakterystyka archeologicznych zabytków metalurgicznych i odlewniczych w oparciu o badania metaloznawcze i korozyjne).
• [9] Rutkowski, J. (1995). About sampling and the representativeness of lithological research results. W E. Mycielska-Dowgiałło & Rutkowski J. (Red.), Badania osadów czwartorzędowych, Wybrane metody i interpretacja wyników (ss. 115-132). UW Warszawa (O opróbowaniu i reprezentatywności wyników w badaniach litologicznych).
• [10] Myślińska, E. (2001). Organic soils and laboratory methods for testing them. Warszawa: PWN. (Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania).
• [11] Pisarczyk, St. (2004). Man-made fills, geotechnical properties and methods of their investigation. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. (Grunty nasypowe, Właściwości geotechniczne i metody ich badania).
• [12] Wardas, M.& Biel A., (2009). The impact of human activities on the physicochemical changes in the soil in cultural strata in the area of northern part of the Mały Rynek Square in Krakow. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych = Environmental Protection and Natural Resources. nr 40, 130–136. (Wpływ aktywności człowieka na zmiany właściwości fizykochemicznych gruntów w nawarstwieniach kulturowych w rejonie północnej części Małego Rynku w Krakowie).
• [13] Wardas, M.& Such, J. (2009.) Analysis of the content of heavy metals within historical sequence layers of Krakow and their role as indicators in archaeological research. Geologia: kwartalnik Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie ; t. 35 zeszyt. 1: Nawarstwienia historyczne Krakowa, 101–115. (Analiza zawartości metali ciężkich w nawarstwieniach historycznych Krakowa i ich rola wskaźnikowa w badaniach archeologicznych).
• [14] Sokołowski, T., Wacnik, A, Wardas, M., Pawlikowski, M., Pazdur, A., Madeja, J., Woronko, B. & Madej, P. (2008). Changes of natural environment in Kraków downtown – its chronology and directions: case geoarchaeological studies of Krupnicza Street site. Geochronometria: Journal on Methods and Applications of Absolute Chronology. vol. 31, 7–19. (Zmiany środowiska naturalnego w centrum Krakowa – jego chronologia i kierunki, przypadek geoarcheologicznych badań przy ulicy Krupniczej).
• [15] Czop, M., Motyka, J., Wardas-Lasoń M. & Tabaszewski, W. (2010). Hydrogeological situation in the area of Main Market Square in Kraków. Krzysztofory: zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. zeszyt 28 cz. 2, 163–176. (Warunki hydrogeologiczne rejonu Rynku Głównego w Krakowie).