Nośniki pamięci mniejszości żydowskiej w procesie przekształcania w dziedzictwo. Studium przypadku Trójmiasta

• Autorzy: Duda-Seifert Magdalena

Identyfikatory

DOI

10.30450/202003

Warianty tytułu

EN

Vehicles of memory of Jewish minority in the process of heritagisation. Case study of Tricity, Poland

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Pamięć zbiorowa utrwalona w krajobrazie może stać się źródłem zasobów dla tworzenia współczesnego dziedzictwa kulturowego obszaru miejskiego. W przypadku gdy unicestwiona zostaje społeczność, zamieszkująca dane terytorium, proces ten może zostać podjęty przez współczesnych mieszkańców. Celem artykułu jest ocena stopnia zachowania i przekształcenia w miejsca pamięci potencjalnych nośników pamięci na obszarze trzech powiatów grodzkich wchodzących w skład Trójmiasta. Badania oparto o metody analizy literatury, lokalnych mediów, wybranych mediów społecznościowych oraz źródeł informacji turystycznej, których rezultaty zweryfikowano następnie w badaniach terenowych. Wyniki wskazują na różny przebieg procesu wytwarzania i zachowania materialnych nośników pamięci o historii Żydów w trzech miastach. Fazę identyfikacji zasobów uznano za zrealizowaną, podczas gdy faza transformacji w postaci nadawania nośnikom znaczeń poprzez upamiętnienia i organizację wydarzeń ma bardzo ograniczony zasięg. Próba oceny fazy inkorporacji, czyli przyznania im rangi dziedzictwa pozwoliła stwierdzić, że proces ten zaczął się dopiero i dotyczy jedynie pojedynczych nośników.

EN

To create a modern cultural heritage of a certain area, the collective memory preserved in the landscape may be employed. In cases when the former citizens have vanished, this process can be undertaken by the contemporary inhabitants. This paper aims to evaluate both the state of the potential material vehicles of the historic memory and the advancement of the process of their heritagisation. The case study concerns the Jewish minority which used to live in three administrative units belonging to the Tricity metropolitan area in Northern Poland. The methods applied to the study include an analysis of literature, local media, selected social media, and sources of tourist information, while the results were verified through field research. The results prove that there is a different story behind the Jewish settlement in all three areas and the material vehicles of their memory have been preserved to different degrees, while the process of their heritagisation also differs. However, a transformation of the liminal landscape is advanced only in the case of the first phase of the identification of assets when attaching meaning to them has just started, and the last phase, understood as incorporation into heritage, is rare.

Słowa kluczowe

PL

nośniki pamięci; miejsca pamięci; mniejszość żydowska; dziedzictwo kulturowe; atrakcja turystyczna; Trójmiasto

EN

vehicles of memory; sites of memory; Jewish minority; cultural heritage; tourist attractions; Tricity

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 43 (1)
• Strony: 51--72
• Opis fizyczny: Bibliogr. 52 poz., ryc., tab., fot.

Twórcy

autor

Duda-Seifert Magdalena

• University of Wrocław, Poland, Department of Regional Geography and Tourism Institute of Geography and Regional Development

Bibliografia

• Ashworth G.J., 2015: Planowanie dziedzictwa. MCK, Kraków, 116 pp.
• Ashworth G.J. i J.E. Tunbridge, 1999: Old cities, new pasts: Heritage planning in selected cities of Central Europe. GeoJournal, 49: 105-116.
• Bielak J., 2003: Wielka Synagoga gdańska An der Reitbahn 11/13 w latach 1887-1939 [in:] Studia z historii sztuki i kultury Gdańska i Europy Północnej. Prace poświęcone pamięci Doktor Katarzyny Cieślak (eds): J.Friedrich, E.Kizik, Gdańsk, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział Gdański: 439-447.
• Bilska-Wodecka E., 2012: Człowiek religijny i związki wyznaniowe w przestrzeni miasta w XX i na początku XXI w. IGiGP UJ, Kraków, 304 pp.
• Blacker U., 2019: Memory, the city and the legacy of World War II in East Central Europe. The Ghosts of Others. Routledge, New York, 242 pp.
• Bossak-Herbst B., 2009: Antropolis. Współczesny Gdańsk w wymiarze symbolicznym. Wydawnictwo TRIO, Warszawa, 290 pp.
• Bugalski Ł., 2013: Zarys przemian przestrzennych Strefy Reprezentacyjnej Gdańska na podstawie opracowań planistycznych od 1866 r. [in:] Do Jutra! Gdański skok w nowoczesność (ed): K. Gutfrański, Instytut Sztuki Wyspa, Gdańsk: 532-557.
• Cosgrove D., Daniels S., 2004: Introduction: iconography and landscape [in:] The iconography of landscape. Essays on the symbolic representation, design and use of past environments (eds.): D. Cosgrove, S.Daniels, Cambridge, Cambridge University Press: 1-10.
• Czepczyński M., 2010: Gdańskie krajobrazy pamięci i zapomnienia: (re)interpretacje przestrzeni miejskiej ostatnich 20 lat. Kultura i Edukacja 3 (77): 142-155.
• Domańska H., 1991: Kamienne Drzewo Płaczu. Gminy żydowskie województwa gdańskiego, ich dzieje i zabytki, Gdańsk, 120 pp.
• Domańska H., 1994: Kadisz gdańskich kamieni: dzieje Trójmiejskiej gminy żydowskiej do roku 1943. Agencja Wydawnicza Tu, Warszawa, 128 pp.
• Domańska H., 2001: Zapomniani byli w mieście. Dzieje Sopockich Żydów w XIX i XX w., Warszawa, 163 pp.
• Domańska H., Lifsches L., 1997: Żydzi znad Gdańskiej Zatoki, Agencja Wydawnicza Tu, Warszawa, 351 pp.
• Drozd J., 2007: Społeczność żydowska Gdyni w okresie międzywojennym. Verbi Causa, Gdynia, 496 pp.
• Duda-Seifert M., 2016: Wydarzenia jako etniczna atrakcja kulturowa – nowy trend w turystyce eventowej na przykładzie mniejszości żydowskiej w Polsce Ekonomiczne Problemy Turystyki 1 (33): 235-246.
• Dymnicka M., Kajdanek K., 2018: Rola dziedzictwa wielokulturowego w świadomości miejskich aktorów. Przykład Gdańska i Wrocławia. Przegląd Socjologiczny 67 (1): 73-95.
• Dymnicka M., Parteka T., 2010: Wytwarzanie przestrzeni metropolitalnej Trójmiasta, Studia Socjologiczne 3 (198): 179-202.
• Echt S., 2012: Dzieje Żydów gdańskich, Wydawnictwo Oskar, Gdańsk, 536 pp.
• Erll A., Rigney A., 2006: Literature and the production of cultural memory: Introduction. European Journal of English Studies 10 (2): 111-115.
• Gruber E., 2004: Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie. Pogranicze, Sejny, 267 pp.
• Gruber R.R., 2007: Jewish Heritage Travel. A Guide to Eastern Europe. National Geographic Society, Washington, 338 pp.
• Halbwachs M., 1969: Społeczne ramy pamięci. PWN, Warszawa, 436 pp.
• Hejger M., 1999: Ludność żydowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1945-1951. Słupskie Studia Historyczne 7: 137-156.
• Jałowiecki B., 2009: Magia miejsc [in:] Fenomen Genius loci tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym (ed): B. Gutowski, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk, Warszawa: 9-14.
• Jarczewski P., 2010: Cmentarz Żydowski – pamięć przywrócona. (1.11.2010). Online: http://ibedeker.pl/spacery/cmentarz-zydowski-pamiec-przywrocona/
• Kapralski S., 2010: Pamięć, przestrzeń, tożsamość. Próba refleksji teoretycznej [in:] Pamięć, przestrzeń, tożsamość (ed): S. Kapralski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa: 9-46.
• Kozioł A., Trelka M., Florjanowicz P., 2013: Społeczno-gospodarcze oddziaływanie dziedzictwa kulturowego. Raport z badań społecznych. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa, 96 pp.
• Kryciński S., Olej-Kobus A., Kobus K., 2011: Zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Przewodnik. Carta Blanca, Muzeum POLIN, Warszawa, 448 pp.
• Kula M., 2002: Nośniki pamięci historycznej. Wydawnictwo DiG, Warszawa, 320 pp.
• Nilsson P.A., 2018: Impact of Cultural Heritage on Tourists. The Heritagization Process. Athens Journal of Tourism 5 (1): 35-54.
• Nora P., 2009: Między pamięcią i historią: Les lieux de Mémoire. Archiwum 2: 4-12.
• Omilanowska M., Majewski S., 1997: Gdańsk i Pomorze Wschodnie. Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa, 296 pp.
• Piechotka M., Piechotka K., 2004: Oppidum Judaeorum. Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Krupski i Spółka, Warszawa, 296 pp.
• Popiołek B., Chłosta-Sikorska A., Słaby A., 2015: Historia – pamięć – tożsamość w edukacji humanistycznej. T. 3. Pamięć człowieka, pamięć miejsca, miejsca pamięci. Wydawnictwo Libron, Kraków. Prace Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 632 pp.
• Rudziński G., 2015: Gdańsk, Sopot, Gdynia i Malbork. Wydawnictwo Parma Press, Marki, 128 pp.
• Rybicka E., 2011: Pamięć i miasto. Palimpsest vs. pole walki. Teksty Drugie 5: 201-211.
• Saryusz-Wolska M., 2009: Wprowadzenie [in:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka (ed.): M. Saryusz-Wolska, UNIVERSITAS, Kraków: 7-37.
• Saryusz-Wolska M., 2010: Pamięć kulturowa Gdańska i Wrocławia. Doświadczenia i ślady [in:] Pamięć, przestrzeń, tożsamość (ed.): S. Kapralski, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa: 239-256.
• Saryusz-Wolska M., 2011: Asymetrie pamięci: Gdańsk i Wrocław [in:] Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach (ed:) M. Saryusz- Wolska, Warszawa, Wydawnictwo UW: 221-356.
• Stankiewicz J., 1979: Odbudowa zabytkowych zespołów Gdańska po 1945 r. Ochrona Zabytków 32/3 (126): 177-191.
• Szmytkowska M., 2014: Potencjał trójmiejskiej przestrzeni metropolitalnej – pola integracji i dezintegracji. Studia Miejskie 13: 27-36.
• Szpociński A., 2018: Upamiętnienia [in:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej (eds:) Z. Bogumił, A. Szpociński, Inst. Studiów Politycznych PAN, Wyd. Naukowe Scholar 9: 17-28.
• Tanaś S., 2011: Miejska przestrzeń pamięci [in:] Turystyka. Księga jubileuszowa w 70 rocznicę urodzin Prof. Stanisława Liszewskiego (ed:) B. Włodarczyk, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 121-133.
• Targowski W., 2018: Dziedzictwo substancji materialnej miasta jako czynnik budujący warunek kontynuacji w kształtowaniu tożsamości gdańszczanina. Studia KPZK 192: 367-383.
• Traba R., 2009: Pamięć zapisana w kamieniu, czyli krajobraz kulturowy jako palimpsest [in:] Dziedzictwo Kresów – nasze wspólne dziedzictwo? (ed:) J. Purchla, Międzynarodowe Centrum Kultury: Kraków: 273-280.
• Wieczerzak J., 2018: Rozmieszczenie i gęstość zaludnienia Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot. Prace i Studia Geograficzne 63/4: 41-52.
• Zieliński M., 2013: Aktywność społeczności lokalnych wobec chaosu przestrzennego w miastach. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN w Krakowie 41: 183-195.
• https://sopocianie.muzeumsopotu.pl
• https://sztetl.org.pl
• https://www.gdansk.pl
• https://www.gdynia.pl
• https://www.sopot.pl

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).