Historia eksploatacji rud żelaza w północnym skrzydle synkliny daleszyckiej (Góry Świętokrzyskie)

• Autorzy: Kozak Bartosz , Fijałkowska-Mader Anna , Rutkiewicz Paweł

Identyfikatory

DOI

10.7306/2025.9

Warianty tytułu

EN

The history of iron ore exploitation in the northern wing of the Daleszyce Syncline (Holy Cross Mountains)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The article deals with the geological structure and the history of exploitation of the iron ore deposit at the foot of the Koski (Kózki) Hill within the Brzechów Range, located 2 km north of Daleszyce in the Holy Cross Mountains. The ores belong to the Porzecze Claystone Member, which is situated on the boundary between the Lower (Emsian) and Middle Devonian (Eifelian), in the lower part of the Barania Góra Formation. This member extends in a narrow zone between the sandstones of the Winna For¬mation and the bioturbated dolomites of the Brzeziny Member in the north-ern wing of the Daleszyce Syncline, located in the Kielce Region of the Holy Cross Mountains. The deposit consists of irregular, nested clusters of mainly limonite and clay siderite, embedded in dark claystones. Iron ore mining began at the beginning of the 17th century for the needs of the forges in Belno, Smyków and Napęków. In the mid-18th century, the deposit was considered exhausted. After a hundred years, mining was briefly resumed and the ore was supplied to the blast furnace at the Wojciechów Ironworks near Szczecno. After that, the Kózki mine was abandoned.

Słowa kluczowe

PL

eksploatacja rud żelaza; kopalnia Kózki; dolny i środkowy dewon; Góry Świętokrzyskie

EN

iron ore exploitation; Kózki mine; Lower–Middle Devonian; Holy Cross Mountains

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2025
• Tom: Vol. 73, nr 1
• Strony: 98--106
• Opis fizyczny: Bibliogr. 55 poz,., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Kozak Bartosz

• Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów, Polska Akademia Nauk, ul. Nowy Świat 72,00-330 Warszawa

• https://orcid.org/0000-0001-5940-3005

autor

Fijałkowska-Mader Anna

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski im. J. Czarnockiego, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce

• https://orcid.org/0000-0003-2601-725X

autor

Rutkiewicz Paweł

• Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski im. J. Czarnockiego, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce

• https://orcid.org/0009-0003-1576-0627

Bibliografia

• 1. AKTA1855-1863 - [tyczące się] Kopania rudy żelaznej leśnictwa Kielce. Arch. Państw. w Radomiu, sygn. 16775.
• 2. CIEŚLA E. 1960 - Sprawozdanie z poszukiwań za rudami żelaza w utworach dolnego eiflu (tzw. kuwinu) w rejonie Daleszyc. Centr. Arch. Geol., PIG-PIB, Kielce, Nr inw. 319.
• 3. CZARNOCKI J. 1919a - Mapa geologiczna środkowej części Gór Świę¬tokrzyskich 1:100 000. Państw. Inst. Geol.
• 4. CZARNOCKI J. 1919b - Stratygrafia i tektonika Gór Świętokrzyskich. Pr. Tow. Nauk. Warszaw., 28: 1-172.
• 5. CZARNOCKI J. 1924 – O budowie geologicznej okolic Niestachowa i Daleszyc. Pos. Nauk. Państw. Inst. Geol., 8: 9-11.
• 6. CZARNOCKI J. 1935 - O tektonice okolic Kielc. Pos. Nauk. Państw. Inst. Geol., 42: 66-70.
• 7. CZARNOCKI J. 1937 - Przegląd stratygrafii i paleografii dolnego dewonu Gór Świętokrzyskich. Spraw. Państw. Inst. Geol., 8 (4): 129-200.
• 8. CZARNOCKI J. 1938 - Ogólna mapa geologiczna Polski (odkryta), ark. Kielce 1:100 000. Inst. Geol., Warszawa.
• 9. CZARNOCKI J. 1939 - Sprawozdanie z badań terenowych wykonanych w Górach Świętokrzyskich w 1938r. Biul. Państw. Inst. Geol., 15: 1-41.
• 10. CZARNOCKI J. 1951 - Złoże rud żelaza w Dąbrowie pod Kielcami w związku z zagadnieniem rud dewońskich w Świętokrzyskim. Pr. Państw. Inst. Geol., 7: 95-114.
• 11. CZARNOCKI J. 1956 - Złoża rud żelaza, kruszców ołowiu i miedzi w regionie świętokrzyskim. [W:] Pawłowska K., Pawłowski S. (red.), Surowce mineralne w Górach Świętokrzyskich, z. 1. Pr. Geol., 5: 101-102.
• 12. CZARNOCKI J. 1957 - Tektonika Gór Świętokrzyskich. Pr. Państw. Inst. Geol., 18: 11-133.
• 13. DROGOSZ A., CEDRO A. 2020 - Rozwój przemysłu hutniczego i szklarskiego w dorzeczu Belnianki w dobrach biskupów krakowskich (w XVI-XVIII wieku). [W:] Nowak S., Nowak A.Z. (red.), Świętokrzyska era żelaza. Dzieje i udział w procesach rewolucji przemysłowej na ziemiach polskich. Almanach Świętokrzyski, t. V, Warszawa: 162-196.
• 14. FIJAŁKOWSKA-MADERA., MALEC J. 2011-Biostratigraphy of the Emsian to Eifelian in the Holy Cross Mountains (Poland). Geol. Quart., 55 (2): 109-138.
• 15. FILONOWICZ P. 1974 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski, Arkusz Daleszyce (852). Inst. Geol., Warszawa.
• 16. FILONOWICZ P. 1976 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski: Arkusz Daleszyce (852) 1: 50 000. Wyd. Geol., Warszawa.
• 17. GÜRICH G. 1896 - Das Palaeozoicum im Polnischen Mittelgebirge. Ver. Russ. Kais. Ges., 32: 1-539.
• 18. GULDON Z., KACZOR J. 1994 - Górnictwo i hutnictwo w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w drugiej połowie XVIII wieku. Tow. Przyjaciół Górn., Hutn. i Przem. Staropol. w Kielcach, Kielce. https://mapy.geoportal gov.pl
• 19. KALINA D. 2010 - Pierzchnicaidobraokoliczne. [W:] KalinaD. (red.), Pierzchnica i okolice. Kielce-Pierzchnica: 9-130.
• 20. KALINA D. 2023 - Wieś Szczecno z zamkiem. Świętokrzyskie, 33 (37): 169-175.
• 21. KASZA A., KRÓL P. 2019 – Poszukiwania uranu w okolicach Daleszyc i Łagowa. Studia Muzealno-Hist., 11: 139-150.
• 22. KONDRACKI J. 2009-Geografiaregionalnapolski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• 23. KOWALCZEWSKI Z. 1971 - Podstawowe problemy geologiczne dewonu dolnego Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 15 (2): 263-283.
• 24. KOWALCZEWSKI Z. 1979 - Dokumentacja wynikowa wiercenia Porzecze IG-5AQ. Wyjaśnienie perspektyw rudonośności osadów dewonu, permu i triasu w NW części Gór Świętokrzyskich. Centr. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa, nrinw. 124338.
• 25. KOWALCZYK R. 2008 - Przemysł górniczo-hutniczy w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w latach 1862-1914. [W:] Oettingen U., Szczepański J. (red.), Społeczeństwo i gospodarka w regionie świętokrzyskim z XIX i XX wieku. Kiel. Tow. Naukowe, Kielce: 15-40.
• 26. KOWALSKI W. 2002 - Miasto i parafia Pierzchnica w czasach staropolskich. [W:] Olszewski D. (red.), Parafie gminy Pierzchnica. Zarys dziejów. Kiel. Tow. Naukowe, Kielce: 11-48.
• 27. KOZAK B. 2020 - Nazewnictwo terenowe okolic Daleszyc w pierwszej połowie XIX wieku, Świętokrzyskie, 25 (29): 149-157.
• 28. KOZAK B., KRÓL P. 2021 - Historia Spółdzielni Pracy „Kwarcyt” w Kielcach (1953-1957). Studia Muzealno-Hist., 13: 61-108.
• 29. KSIĘGA zgłoszeń [odkryć górniczych. Księga wyjednanych nadań górniczych] 1919-1931 - Arch. Państw. w Radomiu, sygn. 30.
• 30. ŁABĘCKI H. 1841- Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, pod względem technicznym, historyczno-statystycznym i prawnym, t. 1, Warszawa.
• 31. MALEC J. 1979 - Małżoraczki i otwornice dewonu środkowego z otworu Porzecze 5A. Kwart. Geol., 23 (4): 393-940.
• 32. MALEC J. 1980 - Małżoraczki i otwornice z poziomu Chimerothyris dombrowiensis (środkowy dewon eifel) w Górach Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 24 (2): 442-443.
• 33. MALEC J. 1984 - Wstępne dane o otwornicach dolnego eiflu (środkowy dewon) z zachodniej części Gór świętokrzyskich. Kwart. Geol., 28 (1): 79-92.
• 34. MALEC J. 1986 - Biostratygrafia dewońskich „iłów” rudonośnych z obszaru południowego Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 30 (2): 419-420.
• 35. MALEC J. 1992 - Arenaceous foraminifera from Lower-Middle Devonian boundary beds of western part of the Świętokrzyskie Mts. Ann. Soc. Geol. Pol., 62 (3-4): 269-287.
• 36. MALEC J., STUDENCKI M. 1988 - Dolny eifel na Szydłówku w Kielcach. Biul. Inst. Geol., 358: 73-92.
• 37. MEDYNSKI M. 2019 – Od III rozbioru Polski do końca pierwszej wojny światowej. [W:] Medyński M., Zemeła K. (red.), Suchedniów monografia historyczna miasta i gminy. Gmina Suchedniów: 85-211.
• 38. MONITORPOLSKI, 1921, nr 215.
• 39. PIWEK J. 2002 - Ekonomia kielecka w latach 1789-1864. Ostrowiec Świętokrzyski.
• 40. PLAN dwóch odpadków leśnych Kurki [Kózki] i Przytarki [Przyłazki] położonych w gub. Radomskiej, pow. Kieleckim. 1859. Arch. Państw. w Radomiu, sygn. 448.
• 41. PUSCH J.B. 1833-1836 - Geologiczny opis Polski i innych krajów na północ od Karpat położonych. Stuttgard i Trybinga.
• 42. PUSCH J.B. 1836-1846 - Mapa geognostyczna Królestwa Polskiego poprawiona na podstawie nowych spostrzeżeń. Pam. Fizjogr., T. 2.
• 43. RUBINOWSKI Z. 1969 - Wstępne wyniki badań geologicznych w strefie złoża rud żelaza w Ławecznie koło Miedzianej Góry. Kwart. Geol., 13 (4): 942-943.
• 44. RUBINOWSKI Z., KOWALCZEWSKI Z., LENARTOWICZ L., WRÓBLEWSKI T. 1966 - Metalogeneza trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Pr. Inst. Geol., wyd. spec. (bez numeru).
• 45. RUBINOWSKI Z., GĄGOL J., WRÓBLEWSKI T. 1988 - Osadowe rudy żelaza w paleozoiku i triasie dolnym Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 32 (4): 509-510.
• 46. SIEMIRADZKI J. 1888 - Sprawozdanie z badań gieologicznych dokonanych w lecie 1887 w okolicach Kielc i Chęcin. Pam. Fizjogr., 8, (2): 3-18.
• 47. STUDENCKA J. 1983 - Chimaerothyris dombrowiensis (Gürich) z dolnego eiflu Gór Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 27 (3): 471-490.
• 48. SZREK P. 2003 - Nowe dane na temat fauny kręgowców w „piaskowcach plakodermowych” rejonu Daleszyc (Góry Świętokrzyskie). Prz. Geol., 51 (5): 409-411.
• 49. SZREK P., NIEDŹWIEDZKI G., DEC M. 2014 - Storm origin of bone-bearing beds in the Lower Devonian placoderm sandstone from Podłazie Hill (Holy Cross Mountains, central Poland). Geol. Quart., 58 (4): 795-806.
• 50. TARNOWSKA M. 1971 - Badania mineralizacji i litologii utworów emsu i eiflu w rejonie Łagów-Radlin. Centr. Arch. Geol., PIG-PIB, Kielce, nr inw. 850.
• 51. TARNOWSKA M. 1972 - Badania mineralizacji i litologii utworów emsu i eiflu w SW części regionu kieleckiego. Centr. Arch. Geol., PIG-PIB, Kielce, nr inw. 850.
• 52. TARNOWSKA M. 1981 - Dewon dolny w centralnej części Gór Świętokrzyskich. [W:] Żakowa H. (red.), Przewodnik 53. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Naukowego, 6-8 września 1981, Kielce: 57-67. Wyd. Geol., Warszawa.
• 53. TARNOWSKA M., MALEC J. 1987 - Osady pogranicza emsu i eiflu w otworze wiertniczym Dąbrowa D5. Kwart. Geol., 31 (2/3): 510-511.
• 54. WÓJCIK K. 2015 - The uppermost Emsian and lower Eifelian in the Kielce Region of the Holy Cross Mts. Part I: Lithostratigraphy. Acta Geol. Pol., 65 (2): 141-179.
• 55. WRÓBEL-LIPOWA K. 1992 - Zniszczenia i straty polskich archiwów państwowych podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Polsce. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, 1991/1992, 46/47, 21: 485-497.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).