Kościół parafialny pw. św. Anny w Mołtajnach – dzieje budowlane

• Autorzy: Kantorowicz Klara , Wółkowski Wojciech

Identyfikatory

DOI

10.17388/WUT.2022.0003.ARCH

Warianty tytułu

EN

Saint Ann’s Parish Church in Mołtajny: Construction History

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Już od stu lat Zakład Architektury Polskiej prowadzi prace inwentaryzacyjne na terenie całego kraju. W 2022 roku w ramach ćwiczeń terenowych studenci Wydziały Architektury pod kierunkiem pracowników ZAP WAPW wykonali dokumentację gotyckiego kościoła parafialnego pw. św. Anny w Mołtajnach w Barcji. Kościół ten jest bardzo dobrze zachowanym przykładem świątyni wiejskiej z tego rejonu, a jego struktura obrazuje przemiany jakie zachodziły w gotyku środkowych Prus w 2. połowie XIV i w XV wieku. Szczegółowa inwentaryzacja kościoła i przeprowadzone badania pozwoliły na zweryfikowanie i doprecyzowanie wiedzy na temat budynku. Udało się ustalić osiem faz budowlanych obiektu, zaczynając od bliżej nieznanego kościoła drewnianego, poprzez jego murowaną rozbudowę w kierunku wschodnim, następnie wymianę części drewnianej na murowaną, dostawienie wieży od zachodu i kruchty od północy, po nowożytną nadbudowę wieży, przebudowę wnętrza (wykonanie nowych okien i drewnianych stopów kolebkowych), do prac o charakterze konserwatorskim z XX wieku. W tekście pokuszono się również o próbę umiejscowienia poszczególnych elementów kościoła w kontekście architektury w Prusach. Przeanalizowano charakterystyczne rozwiązania gotyckich szczytów, otwartego na przestrzał przyziemia wieży oraz artykulacji elewacji zdwojonymi blendami. Te ostatnie rozważania mają znaczenie nie tylko dla stanu wiedzy na temat budowli mołatańskiej, ale mogą zostać wykorzystane również przy kolejnych próbach stworzenia systematyki kościołów wiejskich regionu, które jak pokazują ostatnie badania okazują się często o wiele młodsze niż myślano jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. Wyniki badań będą miały także zastosowanie w toczących się w kościele pracach konserwatorskich, dając informacje do uczytelnienia najbardziej wartościowych jego elementów.

EN

The Department of Polish Architecture has been conducting survey measurement work throughout the country for one hundred years. In 2022, within the framework of field exercises, students of the Faculty of Architecture under the leadership of the staff of the Department of Polish Architecture of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology developed documentation for the Gothic parish church of Saint Ann in Mołtajny, Barten. The church is a very well preserved example of a rural church from this region. Its structure images the changes that took place in the Gothic of central Prussia in the second half of the 14th through the 15th centuries. Detailed survey measurements of the church coupled with studies made it possible to confirm and add detail to knowledge regarding the building. It became possible to establish eight construction phases, starting with the relatively unknown timber church, on through its masonry expansion towards the east, followed by the replacement of the timber section with a masonry one, the adding of a tower to the west and porch to the north, all the way through the early modern period which added to the height of the tower, the remodeling of the interior (the adding of new windows and timber vaulting), up to conservation work in the 20th century. The text also makes an effort to place the individual elements of the church in the context of architecture in Prussia. Analysis encompassed the characteristic solutions for Gothic gables, the pass–through ground floor of the tower, and the articulation of the façade with doubled blind windows. These last considerations are important not only with respect to the state of knowledge concerning the building in Mołtajny, but can also be utilized in successive efforts at creating a systemization covering the rural churches of the region right up to the first half of the 20th century. Study results will also find application in conservation work underway in the church by providing information giving legibility to its most valuable elements.

Słowa kluczowe

PL

gotyk; badania architektoniczne; Prusy; architektura ceglana; inwentaryzacja architektoniczna

EN

gothic; architectural studies; Prussia; brick masonry architecture; architectural survey measurements

• Wydawca: Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce
• Rocznik: 2022
• Tom: nr 5
• Strony: 45--61
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., il., rys., zdj.

Twórcy

autor

Kantorowicz Klara

• Politechnika Warszawska, Wydział Architektury

• https://orcid.org/0000-0002-1500-2098

autor

Wółkowski Wojciech

• Politechnika Warszawska, Wydział Architektury

• https://orcid.org/0000-0003-0046-3729

Bibliografia

• MATERIAŁY PUBLIKOWANE
• [1] Boetticher Adolf, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Prowinz Ostpreußen, H. II, Natangen, Königsberg 1898.
• [2] Dehio Georg, Gall Ernst, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preußen, München/Berlin, 1952.
• [3] Herrmann Christofer, Mittelalterliche Architektur im Preussenland: Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie, Petersberg 2007.
• [4] Kozaczewska-Golasz Hanna, Drewniane kolebki w budownictwie średniowiecznym, „Kwartalnik architektury i urbanistyki”, 1979, t. XXIV z. 2, s. 91–120.
• [5] Kunkel Robert, Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2006.
• [6] Leo Jan, Dzieje Prus, Olsztyn 2008.
• [7] Mortensen Gertrud, Mortensen Hans, Die Besiedlung des nordöstlichen Ostpreußens bis zum Beginn des 17. Jahrhunderts, Teil I, Leipzig 1937.
• [8] Mroczko Teresa, Architektura gotycka w na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.
• [9] Preusische Urkunden Buch, bd 5, wyd. Claus Konrad, Marburg an der. Lahn 1986.
• [10] Rousselle Martin, Das Siedlungswerk des Deutschen Ordens im Lande Gerdauen, Altpreussische Forschungen, 6. Jahrgang 1929, H. 1.
• [11] Rzempołuch Andrzej, Ehemaliges Ostpreußen, Kunstreiseführer, Olszyn 1996.
• [12] Wółkowski Wojciech, Janek Natalia, Kochanowska Agata, Mikos Anna, Piwowarska Klaudia, Rygier Monika, Zientała Ewelina, Kościół parafialny w Barcianach w kontekście architektury wiejskich świątyń parafialnych w Prusach Zakonnych ; [w:] Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce, t. IV. Ludzie – Projekty –Badania, Warszawa 2022, red. M. Rozbicka, s. 130 –146.
• MATERIAŁY NIEPUBLIKOWANE
• [13] Galicka Izabella, Sygietyńska Hanna, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Powiat Kętrzyn, 1954, mps w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).