Sałata Lactuca sp. jako roślina lecznicza w badaniach polskich XIX-wiecznych farmaceutów i lekarzy

• Autorzy: Trojanowska A.

Warianty tytułu

EN

Lettuce, lactuca sp., as a medicinal plant in polish publications of the 19th century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Mentions of lettuce Lactuca sp. that have appeared since antiquity contained similar information on its curative properties, but such properties were ascribed to different species or varieties. Apart from the wild and poisonous lettuce, also garden or common lettuce were identified as having curative action, and some publications lacked information enabling the precise identification of the lettuce in question. In the 19th century, attempts were made to put some order into the knowledge of lettuce as a medicinal plant. Information contained in Polish medical studies of the 19th century on lettuce points to the poisonous species, Lactuca virosa, and the common or garden lettuce, Lactuca sativa v. Lactuca hortensis, as being used as a medicinal plant. In that period, lettuce and especially the the desiccated lactescent juice obtained from it, lactucarium, were considered to be an intoxicant, and were used as a sedative and an analgesic. The action of the substance was weaker than that of opium but free of the side-effects, and medical practice showed that in some cases lactucarium produced better curative effects than opium. To corroborate those properties of lettuce and its lactescent juice, studies were undertaken to find the substance responsible for the curative effects of the juice. However, such studies failed to produce the expected results, and the component responsible for the curative properties of letuce was not identified. Medical practice thus had to restrict itself to the uses of the desiccated lactescent juice and extracts obtained from it. The possibility of obtaining lactucarium from plants cultivated in Poland caused Polish pharmacists and physicians to take an interest in the stuff and launch their own research of lettuce and the lactescent juice obtained from it. Results of research on lettuce were published in 19th-century journals by, among others, Jan Fryderyk Wolfgang, Florian Sawiczewski and Jozef Orkisz.

Słowa kluczowe

PL

rośliny lecznicze; botanika; warzywa

EN

medicinal plants; botany; vegetable

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2005
• Tom: R. 50, nr 3/4
• Strony: 123--134
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz.

Twórcy

autor

Trojanowska A.

• Instytut Historii Nauki PAN Warszawa

Bibliografia

• J. [F.] Wolfgang: Wiadomość historyczna o dawnym użyciu lekarskim SAŁATY, i soku z niej mlecznym na nowo do lekarstw wprowadzonym. „Pamiętnik Farmaceutyczny Wileński" 1: 1820, s. 46-61.
• F. Sawiczewski: O Łoczydze w ogólności a w szczególności o Łoczydze krakowskiej podana przez... „Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim" 3: 1840 s. 49-66.
• J. Orkisz: Łoczyznik, sałatnik, Lactucarium. „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego" t. 63:1870, z. 4 s. 196-209.
• K. Kluk: Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nie tylko krajowe dzikie, pożyteczne, albo szkodliwe: na roli, w ogrodach, oranżeriach, utrzymywane: ale oraz i cudzoziemskie, które by w kraju pożyteczne być mogły: albo z których mamy lekarstwa, korzenie, farby, itd. albo które jakową nadzwyczajność w sobie mają: ich zdatności lekarskie, ekonomiczne, dla ludzi, koni, bydła, owiec, pszczół itd. utrzymywanie, itd. z poprzedzającym wykładem słów Botanicznych, i kilkora kim na końcu Rejestrem, [wyd. II.] Warszawa 1811 [reprint Warszawa 1985], t. 2, s. 68—69.
• S. B. Jundziłł: Opisanie roślin litewskich według układu Linneusza przez... Wilno 1811, s. 239.
• J. Jundziłł: Opisanie roślin w Litwie, na Wołyniu, Podolu i Ukrainie dziko rosnących jako i oswojonych podług wydania szesnastego układu roślin Linneusza przez... Wilno 1830, s. 373-374
• J. G. Wyżycki : Zielnik ekonomiczno-techniczny. Wilno 1845, t. 2, s. 271-272.
• I. R. Czerwiakowski: Opisanie roślin dwulistniowych lekarskich i przemysłowych przez.... Botaniki szczegółowej część czwarta obejmująca rośliny, od rodziny Szorstkolistnych włącznie, aż do Wielopłatkowych podjajnikowych wyłącznie. Kraków 1859, s. 1939-1943.
• Pharmacopoeia Regni Poloniae. Warszawa 1817, s. 35.
• B. Kuźnicka: Nieznany przekład Farmakopei Polskiej z 1817 r. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej" seria B, z. 26, 1975, s. 155.
• Słownik Botaniczny. Pod red. A i J. Szweykowskich, Warszawa 1993, s. 569.
• J. Celiński: Farmacja czyli nauka doskonałego przygotowania lekarstw z trzech królestw wybranych przez...., t. 1-2, Warszawa 1811, t. 1, s. 244.
• T. Heinrich, S. Fabian: Farmacja przez dr Teodora Heinricha, aptekarza w Warszawie, profesora chemii agronomicznej, asesora farmacji przy Komisji Egzaminacyjnej Województwa Mazowieckiego, członka honorowego Towarzystwa Farmaceutycznego w Berlinie, jako też i mineralogicznego w Jenie, tudzież orderu Sgo Stanisława 4-tej klasy Kawalera i S. Fabiana magistra farmacji i właściciela apteki w Nowym Dworze, wydana; Tom pierwszy zawierający początki botaniki i farmakologii. Warszawa 1835, Tom drugi, zawierający część praktyczno-chemiczną. Warszawa 1835; Tom trzeci, zawierający dalszy ciąg farmacji w r. 1835 wydanej. Warszawa 1844, t. 1, s. 183-184
• T. Heinrich: Zbiór treściwy sposobów dochodzenia dobroci lekarstw przy rewizji aptek, oraz krótki wywód postępowania przy wykryciu arszeniku przez... Warszawa 1842, s. 107.
• Syreniusz Szymon, Zielnik herbarzem z ięzyka łacińskiego zowią to iest opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutków y mocy ziół wszelakich [...] zapisane przez d. Simona Syrenniusa, Cracoviae 1613, w drukarni Bazylego Skalskiego s. 1188-1193.
• T Heinrich, S. Fabian: Farmacja... t. 1, Warszawa 1835, s. 183-185.
• J. B. Freyer : Materia medyczna czyli nauka o sposobie skutkowania środków lekarskich... t. 1 i 2, Warszawa 1817.
• O wodzie odkroplonej z sałaty ogrodowej. „Pamiętnik Farmaceutyczny Krakowski" t. 3: 1836, s. 207-208.
• M. E. Mohr: Przepisy przyrządzania i użycia wielu nowszych lekarstw dla użytku lekarzy, aptekarzy i chirurgów. Kraków 1836.
• H. Łuczkiewicz: Farmakologia wedle układu dr F. Oesterlena do podręcznego użytku opracowana przez... Warszawa 1860.
• B. Schurchardt, L. Posner: Farmakologia ogólna i szczegółowa oraz receptura. Tłum. J. Wyrzykowski, Warszawa 1870.
• J. Trapp: Farmakognozja. Warszawa 1896, t. 2 s. 41.
• Czikow, J. Łaptiew: Rośliny lecznicze i bogate w witaminy. Wyd. III Warszawa 1987, s. 324; S. Kohlmiinzer:Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa 1998, s. 296, 300.
• www.coffeshop.pl.