Koleje normalnotorowe jako składnik transportu międzyzakładowego w polskim górnictwie

• Autorzy: Ciechański A.

Warianty tytułu

EN

The rail communication between Poland and the Kaliningrad Region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Normalnotorowe sieci kolei w różnych gałęziach górnictwa w Polsce są interesującym, zróżnicowanym i istotnym zjawiskiem, bardzo często pełniącym w systemie transportowym tradycyjnych okręgów przemysłowych niezwykle ważną rolę. W wielu z nich stanowiły główne ogniwo łączące między sobą zakłady wydobywcze i przetwórcze oraz sieci kolei użytku publicznego. Niestety wciąż brakuje holistycznych opracowań zarówno naukowych, jak również popularno-naukowych im poświęconych. Pierwsze udokumentowane uruchomienie linii tego typu kolei na ziemiach polskich przypada na koniec XIX w. Nastąpiło ono na terenie obecnego Rybnickiego Okręgu Węglowego i dotyczyło kolei górnictwa węgla kamiennego. Kolejnym chronologicznie rodzajem kolei górniczych, które powstały na terytorium dzisiejszej Polski, były koleje piaskowe powstałe w pierwszej dekadzie XX w. w rejonie Pyskowic. Pozostałe omówione w opracowaniu rodzaje kolei górniczych mają swoją genezę dopiero w silnym uprzemysławianiu się PRL w latach 50. i 60. Poza górnictwem rud żelaza oraz siarkowym, większość z rodzajów analizowanych tu sieci kolejowych znajduje się nadal w eksploatacji, przy czym należy pamiętać, że w przypadku górnictwa piasku podsadzkowego już w dość ograniczonej formie. W artykule syntetycznie przedstawia się rozwój i regres normalnotorowych sieci kolei górnictwa i podejmuje się próbę wskazania genezy tych procesów.

EN

This paper presents in a synthetic way the development and contraction of standard-gauge mining rail networks in Poland and defines the opportunities and threats facing them. It describes rail networks of sand, coal and lignite mining, as well as mining of iron and copper ores, as well as sulfur. The development of sand railways was initiated at the turn of the 1900s and 1910s in the Pyskowice area. However, it took power only in the early 1950s and 1960s. Their network was finally formed in the 1980s. Most of the railway lines were electrified. After 1989, the single network was split between four new owners. At the end of the 1990s, its deep contraction began with the abandonment of electrification and disassembly of the main lines. One of the reason of this situation was ceasing of coal mining in many mines in the region. It can be expected that ultimately survival opportunities are provided only for lines serving the power stations with no alternative ways of supply. The remaining rail lines, due to lack of alternative uses, will probably be closeddown in the next few to several years. There are two networks of coal mining railways. The first, practically unelectrified, has been operating since 1882 in Rybnik Coal Region. More serious changes in its topology occurred only in the year 2000, as a result of the closure of some mines. The second network existed since mid-1950s near Tychy and Oświęcim (until the mid-2000s largely electrified). It can be expected that in the next 20-30 years, these rail network will be dismantled, unless there are no other uses for them (eg. regional passenger rail transport). This process, due to the age of the mines, will be delayed in comparison to the sand rail, but with the completion of the coal extraction, most of them, especially near Tychy, Bieruń and Oświęcim, are expected to be dismantled. The situation in the area of Jastrzębie-Zdrój, which is practically separated from national rail network, is different. Constant attempts are made to conduct public passenger transport. Lignite mining rail networks began to emerge only in the 1960s. The authors proposal made a few years ago, that due to the specifics of lignite, the future of this type of networks seems unlikely to be threatened, has been misleading. Due to the planned abandonment of lignite extraction in the Turek region, this rail network can be completely dismantled in the near future. The network of the iron ore mining, which was built in the 1960s and closed down in the next decade, has to be considered only in historical terms. Similarly, with less than three decades in operation, sulfur mining rail network in Tarnobrzeg area were originated in the early 1970s, and definitively closed down until the late 1990s. The railways serving the copper mining in the Lubin area started in early 1960’s and there are no obstacles for their further existence.

Słowa kluczowe

PL

górnictwo; historia; transport; koleje górnicze; koleje przemysłowe

EN

mining; history; transport; mining railway; industrial railways

• Wydawca: Instytut Naukowo-Wydawniczy "TTS" Sp. z o.o
• Czasopismo: TTS Technika Transportu Szynowego
• Rocznik: 2018
• Tom: R. 25, nr 1-2
• Strony: 41--48
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Ciechański A.

• Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN

Bibliografia

• 1. Ciechański A., Koleje przemysłowe na Górnym Śląsku w okresie transformacji gospodarczo-ustrojowej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa 2002, maszynopis pracy magisterskiej.
• 2. Ciechański A., Koleje przemysłowe na Górnym Śląsku jako nowe zarządy kolejowe, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, Warszawa-Rzeszów 2003, t. 9.
• 3. Ciechański A., Koleje piaskowe, „Przegląd Komunikacyjny” 2003, nr 11.
• 4. Ciechański A., Regres kolei przemysłowych w Polsce i jego przejawy, „Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG”, Warszawa- Rzeszów 2004, t. 10.
• 5. Ciechański A., Rozwój i regres sieci kolei przemysłowych w Polsce w latach 1881–2010, IGiPZ PAN, Warszawa 2013.
• 6. Historia elektryki polskiej – tom V: Trakcja elektryczna, WNT, Warszawa 1971.
• 7. Kaźmierczyk T., Kościej A., Krzykawski J., Matyasik G., Noworyta M., Regulewski S., Wdaniec J., Wyprało H., Zając Z., Kopalnia Piasku Szczakowa S.A., Kopalnia Piasku Szczakowa, Jaworzno 1995.
• 8. Kaźmierczyk T., Kopczyńska J., Kościej A., Krzykawski J., Matyasik G., Noworyta M., Regulewski S., Wdaniec J., Wyprało H., Zając Z., Kopalnia Piasku Szczakowa S.A., Kopalnia Piasku Szczakowa, Jaworzno 1997.
• 9. Kowalczykiewicz Z., Zaczęło się w Brzeźnie (Dzieje KWB Konin 1945–1995), Kopalnia Węgla Brunatnego Konin, Konin 1995.
• 10. Kowalczykiewicz Z., Okruchy kopalnianego czasu. Kopalnia Węgla Brunatnego Konin w datach i faktach do 1996 r., Kopalnia Węgla Brunatnego Konin, Konin 1997.
• 11. Koziarski S., Elektryfikacja sieci kolejowej w Polsce, „Czasopismo Geograficzne” 1985, nr 1.
• 12. Koziarski S., Koleje piaskowe i górnicze w województwie katowickim, „Przegląd Komunikacyjny” 1989, nr 2.
• 13. Koziarski S., Sieć kolejowa w aglomeracjach miejsko-przemysłowych makroregionu południowego, Instytut Śląski, Opole 1989.
• 14. Koziarski S., Rozwój sieci kolejowej na Śląsku, Instytut Śląski, Opole 1990.
• 15. Lijewski T., Geografia transportu Polski, PWE, Warszawa 1986.
• 16. Piasecki A., Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów 1959– 1999, KWB Adamów, Turek 1999.
• 17. Rola Przedsiębiorstwa Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego w polskim górnictwie węgla kamiennego w zakresie stosowania podsadzki płynnej, Przedsiębiorstwo Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego, Katowice 1970.
• 18. Rozpędowski S., Kolej górnicza Kopalni Węgla Brunatnego„Adamów” S.A., „Węgiel Brunatny” 2005, nr 2, www.ppwb.org.pl (dostęp 04.02.2011).
• 19. Rudziński A., Koleje górnicze KWB Konin, „Węgiel Brunatny” 2/2008, www.ppwb.org.pl (dostęp 04.02.2011).
• 20. Rudziński A., Koleje górnicze KWB Konin, „Technika Transportu Szynowego” 2009, nr 4–5.
• 21. Rusak R., Nowi operatorzy na torach PKP – kopalnie piasku podsadzkowego, „Technika Transportu Szynowego” 1998, nr 9.
• 22. Rusak R., Koleje kopalni „Paryż”, „Świat Kolei” 1998, nr 5.
• 23. Rusak R., Koleje Gwarectwa „Hrabia Renard”, „Świat Kolei” 1998, nr 6.
• 24. Rusak R., 30 lat trakcji elektrycznej Kopalni Piasku „Kuźnica Warężyńska”, „Świat Kolei” 1999, nr 3.
• 25. Rusak R., Koleje przemysłowe na Górnym Śląsku, „Technika Transportu Szynowego” 2001, nr 8.
• 26. Rusak R., Koleje piaskowe po dwóch latach działalności, „Technika Transportu Szynowego” 2003, nr 10.
• 27. Soida K., Furtek M., Roszak T., Koleje piaskowe. t. 1, Eurosprinter, Katowice 2007.
• 28. Soida K., Karniewski J., Roszak T., Dąbrowski H., Podlejski Z., Szafirski T., Dzieje Katowickiego Okręgu Kolejowego, Śląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, Katowice 1997.
• 29. www.bazakolejowa.pl (dostęp 20.04.2017).
• 30. www.pl.atlaskolejowy.net (dostęp 20.04.2017).

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).