„Zapomniany” neoromański kościół w Zarzeczu – analiza architektoniczno-przestrzenna

• Autorzy: Proksa Michał , Zub Monika

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK65ZARZECZE

Warianty tytułu

EN

“Forgotten” Romanesque Revival church in Zarzecze: a spatio-architectural analysis

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest analiza architektoniczna i przestrzenno-użytkowa kościoła w Zarzeczu. Obiekt, zbudowany w latach 1880–1895 według projektu Juliana Lwigród-Zachariewicza, należy do grupy neoromańskich świątyń z terenu archidiecezji przemyskiej i chronologicznie mieści się w ramach przyjętych dla tej grupy realizacji. Jest nieorientowaną budowlą salową, z trójkątnie zamkniętym prezbiterium, niższym od korpusu, usytuowanym od południa. Korpus kościoła składa się z dwóch przęseł na planie leżących prostokątów, rozdzielonych przęsłem transeptu. Komunikację wewnętrzną zapewniają arkady ulokowane między nawą główną i transeptem oraz między przęsłami transeptu (środkowe nakrywa oktogonalna kopuła). Dominującymi elementami zdobniczymi są arkadkowe fryzy oraz boniowanie, ale projektant chętnie wykorzystywał też motyw krzyża greckiego. Program przestrzenny kościoła w Zarzeczu nawiązuje do podobnych programów salowych w archidiecezji przemyskiej, jednak jego bryła wyraźnie się różni od podobnych układów jednonawowych, prawdopodobnie ze względu na projektanta, którego estetyka wyraźnie ciąży ku wzorom wschodniobizantyjskim.

EN

The objective of this paper is to present an architectural and functio-spatial analysis of the church in Zarzecze. The building, built in the years 1880–1895 following a design by Julian Lwigród-Zachariewicz, belongs to the group of Romanesque Revival churches from the territory of the Przemyśl archdiocese and chronologically fits within the timeframe assumed for this group of projects. It is an unoriented, aisleless church, with a triangularly terminated presbytery that is lower than the church’s main body and is placed from the south. The church’s main body consists of two bays with a plan resembling horizontal rectangles, separated by the transept bay. Internal circulation is provided by arcades placed between the main nave and the transept and between the bays of the transept (the central ones are covered by an orthogonal dome). Predominant ornamental elements include arcade friezes and rustication, yet the designer was also prone to use the motif of the Greek cross. The spatial program of the church in Zarzecze references similar aisleless programs from the Przemyśl archdiocese, yet its massing clearly differs from similar single-nave layouts, probably due to the designer, whose aesthetic clearly gravitates towards Eastern Byzantine patterns.

Słowa kluczowe

PL

architektura sakralna; Zarzecze – kościół; neoromanizm; historyzm; Julian Lwigród-Zachariewicz

EN

religious architecture; Zarzecze – church; Romanesque Revival; Historicism; Julian Lwigród-Zachariewicz

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 65
• Strony: 169--179
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., il.

Twórcy

autor

Proksa Michał

• Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury Politechniki Rzeszowskiej

• https://orcid.org/0000-0001-8322-5763

autor

Zub Monika

• Politechnika Rzeszowska

• https://orcid.org/0000-0003-3917-2582

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• 1. Basina Natalya, Rybalka Yulia, Popova Svetlana, Gothic and neo-gothic in the architecture of modern European cities, „IOP Conference Series: Materials Science and Engineering” 2019, vol. 698, iss. 3.
• 2. Budzyński Zdzisław, Zarys dziejów wsi Zarzecze (do 1944 r.), [w:] Zarys dziejów zespołu szkół rolniczych w Zarzeczu 1947–1987 (na tle dziejów wsi), red. Stanisław Stępień, Przemyśl 1987.
• 3. Czechowicz Jacek, Medieval references in the architecture of Krakow churches from the beginning of the 20th century, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 57.
• 4. Damjanović Dragan, Neo-gothic architecture of Josip Vancaš in Bosnia and Herzegovina, „Prostor” 2014, vol. 22, z. 1.
• 5. Damjanović Dragan, Neo-gothic architecture in Josip Vancaš’s work: Projects in Italy, Croatia and Slovenia, „Prostor” 2014, vol. 22, z. 2.
• 6. Damjanović Dragan, Problems of Herman Bolle’s Neo-Romanesque Architecture, „Prostor” 2013, vol. 20, z. 2.
• 7. Kus Józef, Manowie jarosławscy. Z zagadnień stosunków lennych na Rusi Czerwonej (XIV–XVI w.), „Przemyskie Zapiski Historyczne” 1985, R. III.
• 8. Orlenko Mykola, Ivashko Yulia, The concept of art and works of art in the theory of art and in the restoration industry, „Art Inquiry. Recherches sur les arts” 2019, t. 21.
• 9. Orlenko Mykola, Ivashko Yulia, Kobylarczyk Justyna, Kuśnierz-Krupa Dominika, The influence of ideology on the preservation, restoration and reconstruction of temples in the urban structure of post-totalitarian states, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, nr 61.
• 10. Piehler Jens, Hansen Michael, Kapphahn Gerd, System analysis of Neo-Gothic vaults, cz. 1: Preliminary investigations and experimental validation, „Bautechnik” 2014, vol. 91, z. 11.
• 11. Pohaničová Jana, Baxa Patrik, The issue of evolution of opinions on gothic revival adaptations of the St Martin’s cathedral in Bratislava, „IOP Conference Series: Materials Science and Engineering” 2019, vol. 603, z. 3.
• 12. Proksa Michał, Studia nad zamkami i dworami ziemi przemyskiej od połowy XIV do początków XVIII wieku, Przemyśl 2001.
• 13. Proksa Michał, Zub Monika, Architectonic and construction elements and interior decoration in the church in Komarow-
• 14. Osada near Zamość, „Wiadomości Konserwatorskie - Journal of Heritage Conservation” 2018, nr 55.
• 15. Proksa Michał, Zub Monika, Ewangelickie kościoły w Tomaszowie Mazowieckim. Próba analizy przestrzenno-użytkowej i architektonicznej, „Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury” 2017, t. 34, nr 64.
• 16. Proksa Michał, Zub Monika, Kościoły neoromańskie w archidiecezji przemyskiej, Rzeszów 2017.
• 17. Rocznik archidiecezji przemyskiej, Przemyśl 1997. Rospond Stanisław, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984.
• 18. Sisa József, Neo-Gothic Architecture and Restoration of Historic Buildings in Central Europe: Friedrich Schmidt and His School, „Journal of the Society of Architectural Historians” 2002, vol. 61, z. 2.
• 19. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Bronisław Chlebowski, t. 14, Warszawa 1895.
• 20. Smirnow Jurij, Znaczenie działalności profesora Juliana Zachariewicza w popularyzacji sztuki witrażowej we Lwowie. Realizacje firmy „Tiroler Glasmalerei und Mosaik Anstalt” na terenie Galicji Wschodniej, „Barwy Szkła” 2013, nr 4.
• 21. Wolski Krzysztof, Osadnictwo okolic Pruchnika w XV wieku, „Rocznik Przemyski” 1958, R. IX.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 22. Morska Magdalena, Zbiór rysunków wyobrażających celniejsze budynki wsi Zarzecza w Galicyi w obwodzie Przemyskim leżącej: częścią z natury zdiętych lub uprojektowanych, z opisem budownictwa wiejskiego w sposobie holenderskim i angielskim i ogólnemi myślami o przyozdobieniu siedlisk wiejskich, Wiedeń 1836.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 23. Zespół kościoła parafialnego pw. św. Michała. Zarzecze, https://zabytek.pl/pl/obiekty/zarzecze-zespol-kosciola-parafialnego-pw-sw-michala.
• Inne / Others
• 24. Dokumentacja fotograficzna kościoła w Zarzeczu, 2019, oprac. własne, archiwum autorów.
• 25. Poprawa Dominika, „Zarzecze – Kościół parafialny św. Michała Archanioła”, karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Przemyśl 1989, mps w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Przemyślu.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).