Method for determining the coalbed methane content with determination the uncertainty of measurements

• Autorzy: Szlązak N. , Korzec M.

Identyfikatory

DOI

10.1515/amsc-2016-0032

Warianty tytułu

PL

Metoda wyznaczania zawartości metanu w pokładach węgla z określeniem niepewności pomiarowej

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Methane has a bad influence on safety in underground mines as it is emitted to the air during mining works. Appropriate identification of methane hazard is essential to determining methane hazard prevention methods, ventilation systems and methane drainage systems. Methane hazard is identified while roadways are driven and boreholes are drilled. Coalbed methane content is one of the parameters which is used to assess this threat. This is a requirement according to the Decree of the Minister of Economy dated 28 June 2002 on work safety and hygiene, operation and special firefighting protection in underground mines. For this purpose a new method for determining coalbed methane content in underground coal mines has been developed. This method consists of two stages - collecting samples in a mine and testing the sample in the laboratory. The stage of determining methane content in a coal sample in a laboratory is essential. This article presents the estimation of measurement uncertainty of determining methane content in a coal sample according to this methodology.

PL

Odpowiednie rozpoznanie zagrożenia metanowego w kopalniach węgla kamiennego ma istotne znaczenie dla doboru profilaktyki jego zwalczania. Rozpoznanie to jest prowadzone na etapie drążenia wyrobisk i wykonywania wierceń rozpoznawczych. Jednym z parametrów węgla służących do oceny stanu zagrożenia metanowego jest metanonośność, której oznaczanie, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych, jest obligatoryjne w polskich kopaniach węgla kamiennego. Metanonośność jest parametrem wykorzystywanym w prognozach metanowości, które służą do oceny stanu zagrożenia metanowego i pozwalają ustalić profilaktykę oraz sposoby jego zwalczania. Jest również parametrem decydującym o zaliczeniu pokładu lub jego części do jednej z kategorii zagrożenia metanowego oraz jest uwzględniana przy zaliczaniu pokładów do kategorii skłonnych do wyrzutów gazów i skał. W związku z tym istotne jest prowadzenie oznaczeń metanonośności zgodnie z ustaloną metodyką badawczą, która pozwoli na uzyskiwanie wystarczająco dokładnych wyników, a wyniki oznaczeń będą uzyskiwane stosunkowo szybko. Dla celów oznaczania metanonośności opracowana została nowa metoda oznaczania metanonośności. W artykule przedstawiona została charakterystyka opracowanej metody, jak również opisany został sposób obliczania wyniku końcowego oznaczenia. W celu wyznaczenia zawartości metanu w próbce węgla należy wykonać obliczenia zgodnie z zależnościami (4.1-4.10). Zgodnie z opracowaną metodą wynik końcowy oznaczenia metanonośności stanowi określona w laboratorium zawartość metanu w próbce węgla powiększona o wyznaczony doświadczalnie współczynnik przeliczeniowy, który uwzględnia stratę gazu związaną z poborem próbki węgla do badań w warunkach kopalnianych wg wzoru (4.11). Wyznaczenie straty gazu związanej z poborem próbki węgla do badań zostało określone w oparciu o badania sorpcji i desorpcji metanu z próbek węglowych. Dla opracowanej metody straty gazu zostały przyjęte na poziomie 12%. Z punktu widzenia wyznaczenia metanonośności ważnym etapem jest określenie zawartości metanu w pobranej do badań próbce węgla. W tym celu uwzględniane jest 13 parametrów, które mierzone są w czasie poboru próbki do badań oraz w czasie jej późniejszego badania w laboratorium. Parametry te, wraz z błędami związanymi z ich pomiarem, zostały zestawione w tabeli 1. Zależność pozwalającą na wyznaczenie zawartości metanu w próbce węgla, uwzględniającą wszystkie parametry potrzebne do jej wyznaczenia, można zapisać w postaci równania (6.1). Z uwagi na przyjęcie wyznaczonego doświadczalnie współczynnika uwzględniającego stratę gazu związaną poborem próbki węgla do badań w artykule przeprowadzona została analiza niepewności pomiarowej związanej z wyznaczaniem zawartości metanu w próbce węgla w laboratorium. Obliczenia niepewności zostały wykonane dla niepewności standardowej oraz niepewności maksymalnej. W tym celu wyznaczono pochodne cząstkowe zawartości metanu w próbce węgla względem poszczególnych parametrów wchodzących w skład zależności (6.1). Pochodne te zestawiono w tabeli 2. Otrzymane dla przeprowadzonych oznaczeń wyniki pozwalają stwierdzić, że dla przeanalizowanych próbek węgla względna niepewność standardowa wyznaczenia zawartości metanu w próbce węgla nie przekroczyła 2,5%, natomiast względna niepewność maksymalna nie przekroczyła 7,0%. Przedstawione na rysunkach 4 i 5 wykresy pozwalają stwierdzić, że większą niepewnością względną charakteryzują się oznaczenia metanonośności wykonywane dla niższych zawartości metanu w węglu. Przeprowadzona analiza objęła również wyznaczenie udziałów błędów popełnianych przy wyznaczaniu poszczególnych parametrów mających wpływ na ostateczny wynik oznaczenia zawartości metanu w próbce węgla. Analiza średnich udziałów tych błędów w niepewności wyznaczenia zawartości metanu w próbce świadczy o tym, że na wynik oznaczenia największy wpływ ma dokładność oznaczenia takich parametrów jak: stężenie metanu w mieszaninie z odgazowania, masa próbki węgla, ciśnienie w zbiorniku pomiarowym, objętość zbiornika pomiarowego, zawartość popiołu oraz stężenie metanu w wyrobisku w momencie poboru próbki do badań. Udziały błędów pomiarowych poszczególnych parametrów w niepewności wyznaczenia zawartości metanu w próbce węgla zostały przedstawione w tabeli 3. Dokładność wyznaczenia pozostałych parametrów jest wystarczająco duża i nie wpływa w sposób istotny na wynik oznaczenia.

Słowa kluczowe

EN

coalbed methane content; method for determining the coalbed methane content; method for methane hazard; uncertainty of measurement

PL

metanonośność; metoda oznaczania metanonośności; zagrożenie metanowe; niepewność pomiaru

• Wydawca: Instytut Mechaniki Górotworu PAN
• Czasopismo: Archives of Mining Sciences
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 61, no. 2
• Strony: 443--456
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., tab., wykr.

Twórcy

autor

Szlązak N.

• AGH University of Science and Technology, Faculty of Mechanical Engineering and Robotics, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Krakow, Poland

autor

Korzec M.

• AGH University of Science and Technology, Faculty of Mechanical Engineering and Robotics, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Krakow, Poland

Bibliografia

• [1] Arendarski J., 2006. Niepewność pomiarów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej (in Polish).
• [2] Branny M., 2006. Computer simulation of flow of air and methane mixture in the longwall-return crossing zone. Archives of Mining Sciences, Vol. 51, No 1, p. 133-145.
• [3] Giercuszkiewicz-Bajtlik M., Gworek B., 2009. Metody wyrażania niepewności pomiaru w analizie chemicznej próbek środowiskowych. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, nr 39, p. 133-148 (in Polish).
• [4] Główny Urząd Miar, 2009. Wyrażanie niepewności pomiaru. Przewodnik GUM, Warszawa (in Polish).
• [5] International Standard Organization, 2008. ISO/IEC Guide 98-3:2008 Uncertainty of measurement - Part 3: Guide to the expression of uncertainty in measurement. Switzerland.
• [6] Korzec M., 2013. Opracowanie metody oznaczania metanonośności w pokładach węgla kamiennego. Rozprawa doktorska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie (in Polish).
• [7] Polski Komitet Normalizacyjny, 2013. PN-G-44200 - Górnictwo - Oznaczanie metanonośności w pokładach węgla kamiennego - Metoda zwiercinowa (in Polish).
• [8] Projekt rozwojowy NCBiR nr NR09002106, 2009-2010. Opracowanie metody oznaczania zawartości metanu (metanonośności) w pokładach węgla kamiennego. Realizowany w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii w latach 2009-2010 (in Polish).
• [9] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (Dz. U. Nr 139, poz. 1169 wraz z późniejszymi zmianami) (in Polish).
• [10] Szlązak N., Borowski M., Obracaj D., Swolkień J., Korzec M., 2011. Metoda oznaczania metanonośności w pokładach węgla kamiennego. Wydawnictwa AGH, Kraków (in Polish).
• [11] Szlązak N., Kubaczka Cz., 2012. Impact of coal output concentration on methane emission to longwall faces. Archives of Mining Sciences, Vol. 57, No 1, p. 3-21.
• [12] Taylor R. J., 1999. Wstęp do analizy błędu pomiarowego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa (in Polish).
• [13] Terenowski H., 2010. Szacowanie niepewności pomiarów. Problemy Techniki Uzbrojenia, z. 115, nr 8/2010, s. 77-84, Zielonka (in Polish).
• [14] Wierzbicki M., 2013. The effect of temperature on the sorption propertiess of coal from Upper Silesian Coal Basin, Poland. Archives of Mining Sciences, Vol. 58, No 4, p. 1163-1176.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę