Ocena narażenia na radon i toron na przykładzie podziemnej trasy turystycznej w Tarnowskich Górach

• Autorzy: Grygier Agata , Samolej Krzysztof

Warianty tytułu

EN

Assessment of exposure to radon and thoron on the example of the underground tourist route in Tarnowskie Góry

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podziemne trasy turystyczne, takie jak Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach, cieszą się dużą popularnością w Polsce. Jednak przebywanie w takich miejscach niesie ryzyko związane z narażeniem na naturalnie występujące izotopy promieniotwórcze. Głównym źródłem narażenia radiacyjnego w podziemnych trasach turystycznych jest radon. Radon powstaje w wyniku rozpadów promieniotwórczych zachodzących w szeregach uranowym i torowym. Główne zagrożenie dla zdrowia wynika z wdychania krótkożyciowych produktów rozpadu radonu, które mogą powodować raka płuc. Badania przeprowadzono w Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach, wpisanej na listę UNESCO. Wykonano pomiary stężenia energii potencjalnej alfa produktów rozpadu radonu i toronu za pomocą urządzenia Twomet 2000 wyposażonego w detektory termoluminescencyjne (TLD). Pomiary pozwalały ocenić dawkę skuteczną promieniowania, na którą narażeni są pracownicy. Zmierzone wartości stężeń energii potencjalnej alfa produktów rozpadu radonu zawierały się w zakresie od 0,12 do 7,14 μJ/m3, a toronu od poniżej 0,10 do 0,18 μJ/m3. Na podstawie wyników obliczono dawki skuteczne promieniowania: średnia dawka skuteczna wynosiła 8,54 mSv/rok dla pracowników, maksymalna 21,07 mSv/rok, przy założeniu rocznego czasu pracy wynoszącego 1 800 godzin. Redukcja narażenia na produkty rozpadu radonu i toronu jest możliwa poprzez skrócenie czasu pracy lub poprawę wentylacji.

EN

Underground tourist routes, such as the Historic Silver Mine in Tarnowskie Góry, are extremely popular in Poland. However, staying in such places carries a risk associated with exposure to naturally occurring radioactive isotopes. The main source of exposure in underground tourist routes is radon. Radon is created due to radioactive decay in the uranium and thorium series. The main health risk comes from inhaling short-lived radon decay products, which can cause lung cancer. The study was conducted at the Historic Silver Mine in Tarnowskie Góry, a UNESCO-listed site. The potential alpha energy concentrations of radon and thoron decay products were measured using a Twomet 2000 device equipped with thermoluminescent detectors (TLD). The measurements made it possible to assess the effective dose of radiation to which workers are exposed. The potential alpha energy concentrations of radon decay products ranged from 0,12 to 7,14 μJ/m3, and thoron from 0,01 to 0,18 μJ/m3. Based on the results, effective doses were calculated: the average effective dose was 10 mSv per year for workers, assuming an annual working time of 1800 hours. The maximum effective dose reached 20 mSv per year. Reducing exposure to radon and thoron decay products is possible by reducing working hours or improving ventilation.

Słowa kluczowe

PL

radon; toron; stężenie energii potencjalnej alfa; dawka skuteczna; podziemna trasa turystyczna

EN

radon; thoron; potential alpha energy concentration; effective dose; underground tourist route

• Wydawca: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa
• Czasopismo: Przegląd Górniczy
• Rocznik: 2025
• Tom: T. 82, nr 1-2
• Strony: 168--173
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Grygier Agata

• Główny Instytut Górnictwa - Państwowy Instytut Badawczy

autor

Samolej Krzysztof

• Główny Instytut Górnictwa - Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• CHAŁUPNIK S., SKUBACZ K., GRYGIER A., NOWAK S. 2021 - Application of TLD devices for radon and thoron PAEC measurements in air is the concept of ,,total PAEC" useful? Journal of Environmental Radioactivity, 234(2), 106616
• FIJAŁKOWSKA-LICHWA L. 2014 - Short-term radon activity concentration changes along the Underground Educational Tourist Route in the Old Uranium Mine in Kletno (Sudety Mts., SW Poland). Journal of Environmental Radioactivity, 135, 25-35.
• FRUMKIN H., SAMET J.M. 2001-Radon. A Cancer Journal for Clinicians, 51(6), 337-344.
• GOSPODAREK M. 2021 - Polska pod ziemią. Najpiękniejsze trasy po kopalniach, jaskiniach, podziemiach miejskich i militarnych. Wydawnictwo Pascal. Bielsko-Biała.
• GRYGIER A., SKUBACZ K. 2024 - Radon Equilibrium Factor and the Assessment of the Annual Effective Dose at Underground Workplaces. Atmosphere, 15 (9), 1131.
• GRYGIER A., SKUBACZ K., WYSOCKA M., BONCZYK M., PIECH A., JANIK M.2022 - Radon Exposure in the Underground Tourist Route-Historic Silver Mine in Tarnowskie Góry, Poland. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19, 15778.
• INTERNATIONAL AGENCY OF RESEARCH IN CANCER (IARC) 1988 - Man-made Mineral Fibres and Radon. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, 43. WHO Press.
• MAPY RADONOWE. https://www.gov.pl/web/poznajradon/mapy- radonowe2. Dostęp 14.12.2024.
• NATIONAL RESEARCH COUNCIL COMMITTEE ON HEALTH RISKS OF EXPOSURE TO RADON (NRC) 1999 - Health Effects of Exposure to Radon: Beir VI. Washington National Academies Press.
• OLSZEWSKIJ., CHRUŚCIELEWSKI W., KACPRZYK J., KLUSZCZYŃSKI D., KAMIŃSKI Z. 2005 - Radon on selected underground tourist routes in Poland. Radioactivity in the Environment, 7.
• OLSZEWSKI J., ZMYŚLONY M., WRZESIEŃ M., WALCZAK K. 2015 - Występowanie Radonu W Polskich Podziemnych Trasach Turystycznych. Medycyna Pracy, 66 (4), 557-563.
• PORSTENDORFER J. 1994 - Properties and behaviour of radon and thoron and their decay products in the air. Journal of Aerosol Science, 25, 2, 219-263.
• PRAWO ATOMOWE. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. (Dz. U. 2023 poz. 1173).
• PRZYLIBSKI T. 2000 - Changes In the Concentration Of Radon-222 And Its Daughter Products In The Air Of The Underground Tourist Route In Walim (Lower Silesia). Archiwum Ochrony Środowiska, 26, 3, 13-27.
• PRZYLIBSKI T. 2001 - Radon and its daughter products behaviour in the air of an underground tourist route in the former arsenic and gold mine in Złoty Stok (Sudety Mountains, SW Poland). Journal of Environmental Radioactivity, 57, 87-103.
• PUBLIC HEALTH SERVICE AGENCY FOR TOXIC SUBSTANCES AND DISEASE REGISTRY U.S. (ATSDR) 2012 - Toxicological profile for radon.
• ROZPORZĄDZENIE Ministra Energii z dnia 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych.
• ROZPORZĄDZENIE Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2021 r. w sprawie wskaźników pozwalających na wyznaczenie dawek promieniowania jonizującego stosowanych przy ocenie narażenia na promieniowanie jonizujące.
• SKUBACZ K., BYWALEC T. 2003-Monitoring of short-lived radon progeny in mines. Radiation Protection Dosimetry, 103, 3, 241-246.
• SKUBACZ K., WOŁOSZCZUK K., GRYGIER A., SAMOLEJ K. 2023- Influence of Dose Conversions, Equilibrium Factors, and Unattached Fractions on Radon Risk Assessment in Operating and Show Underground Mines. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20, 5482.
• TCHORZ-TRZECIAKIEWICZ D., PARKITNY T. 2015 - Radon as a tracer of daily, seasonal and spatial air movements in the Underground Tourist Route "Coal Mine" (SW Poland). Journal of Environmental Radioactivity, 149, 90-98.
• UNITED STATES ENVIRONMENTAL PROTECTION Agency (EPA). Health Risk of Radon. https://www.epa.gov/radon/health-risk- radon#riskcharts. Dostęp 14.12.2024.
• WALCZAK K., OLSZEWSKI J., POLITAŃSKI P., ZMYŚLONY M. 2017 - Occupational Exposure to Radon For Underground Tourist Routes In Poland: Doses To Lung And The Risk Of Developing Lung Cancer. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 30(5), 687-694.
• WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO) 2009 - WHO Handbook on Indoor Radon: A Public Health Perspective. World Health Organization. WYSOCKAM. 2007 - Radon w Jaskiniach Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Prace Naukowe GIG Górnictwo i Środowisko, 3, 77-87.