Ceramika pradziejowa ze stanowiska Skrzypkowo 13 – analiza porównawcza z zastosowaniem ASA, XRD i spektroskopii γ

• Autorzy: Kowalski Ł. , Adamczak K.

Warianty tytułu

EN

Prehistoric pottery from the Skrzypkowo 13 site: a comparative study using AAS, XRD and γ-ray spectroscopy

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki analizy porównawczej 50 fragmentów naczyń pradziejowych, pozyskanych ze stanowiska 13 w Skrzypkowie (ziemia dobrzyńska). Materiały przyporządkowano do kilku jednostek kulturowych epoki neolitu i wczesnego okresu epoki brązu, których pozycja chronologiczna na ziemi dobrzyńskiej mieści się w okresie 4200-1500 kal. p.Ch. Fragmenty naczyń przeprowadzono do postaci proszku ceramicznego i poddano oznaczeniom składu chemicznego, faz mineralnych i detekcji promieniowania γ, posługując się metodami atomowej spektrometrii absorpcyjnej (ASA), rentgenowskiej analizy dyfraktograficznej (XRD) i spektroskopii promieniowania γ. Dane pomiarowe poddano wielowymiarowym analizom statystycznym, w tym metodzie głównych składowych (PCA) i analizie dyskryminacyjnej (DA). W ten sposób prześledzono reguły asocjowania poszczególnych zbiorów z uwzględnieniem ich zróżnicowania na kultury archeologiczne i grupy technologiczne. Ustalono, że grupowanie analizowanych fragmentów przebiegało w przestrzeni zmiennych, które można korelować z minerałami mikowymi lub skaleniami, marglami, endogenicznymi związkami żelaza oraz minerałami ciemnymi. Uzyskane wyniki pozwoliły na postawienie kilku hipotez na temat zachowań wytwórczych pradziejowych garncarzy, m.in. powielania kanonów produkcji naczyń, cyrkulacji tzw. ekskluzywnych typów naczyń społeczności we wczesnej epoce brązu czy epizodycznego charakteru osadncitwa pradziejowego na stanowisku w Skrzypkowie, najbardziej czytelnego w przypadku grup subneolitycznych.

EN

This article presents the results of a comparative study performed on 50 prehistoric potsherds from the Skrzypkowo 13 site (Dobrzyń Land). All the materials were classified to the Neolithic and the early Bronze Age, that are dated on Dobrzyń Land in a period 4200-1500 cal. B.C. The potsherds were grinded and the chemical and phase composition of the resultant powder was identified by atomic absorption spectrometry (AAS) and X-ray diffraction (XRD), respectively. Moreover, the γ-ray detection of the resultant powder was performed using γ-ray spectroscopy. The data set was statistically elaborated using multidimensional analyses such as principal component analysis (PCA) and discriminant analysis (DA). It permits to follow association rules within individual sets, such as cultural units and technological groups. It has been found that the grouping of the analyzed fragments proceeded in the space of variables that can be correlated with mica minerals or feldspars, marls, endogenous iron compounds and dark minerals. The obtained results have permitted to put some hypotheses on the manufacturing behaviour of prehistoric potters concerning vessel production patterns, circulating of so called exclusive vessels of the Early Bronze Age societies or episodic nature of the prehistoric settlement activity on the Skrzypkowo site that was the most readable in a case of Subneolithic groups.

Słowa kluczowe

PL

ceramika pradziejowa; archeometria; ASA; XRD; spektroskopia γ

EN

prehistoric pottery; archaeometry; AAS; XRD; γ-ray spectroscopy

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Ceramiczne
• Czasopismo: Materiały Ceramiczne
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 67, nr 2
• Strony: 191--200
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys., wykr., tab.

Twórcy

autor

Kowalski Ł.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Archeologii, Szosa Bydgoska 44/48, 87-100 Toruń

autor

Adamczak K.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Archeologii, Szosa Bydgoska 44/48, 87-100 Toruń

Bibliografia

• 1. Kukawka, S.: Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim, Wyd. Naukowe UMK, Toruń 2010.
• 2. Kukawka, S.: Kultura pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej w świetle źródeł ceramicznych, Wyd. TNT, Toruń 1991.
• 3. Szmyt, M.: Społeczności kultury amfor kulistych na Kujawach, Wyd. UAM, Poznań 1996.
• 4. Bokiniec, A. Z.: Początki epoki brązu na Pomorzu Wschodnim, maszynopis w archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akadamii Nauk, Warszawa 1995.
• 5. Kowalski, Ł.: Analiza archeometryczna ceramiki pradziejowej z zastosowaniem SEM-EDX, Materiały Ceramiczne, 66, 3, (2014), 274-280.
• 6. Mommsen, H., Short note: provenancing of pottery – the need for an integrated approach?, Archaeometry, 46, 2, (2004), 267-271.
• 7. Burton, J. H., Simon, A. W., Acid extraction as a simple inexpensive method for compositional characterization of archaeological ceramics, American Antiquity, 58, 1, (1993), 45-59.
• 8. Stanisz, A.: Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z medycyny, Tom 3: Analizy wielowymiarowe, Wyd. StatSoft, Kraków 2006.
• 9. Mazerski, J.: Chemometria praktyczna. Zinterpretuj wyniki swoich pomiarów, Wyd. Malamut, Warszawa 2009.
• 10. Bolewski, A., Budkiewicz, M., Wyszomirski, P.: Surowce ceramiczne, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1991.
• 11. Michniewicz, J.: Petrografia i geochemia średniowiecznych naczyń ceramicznych pochodzących z zamku oraz miasta lokacyjnego Puck, maszynopis w archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
• 12. Stoksik, H.: Technologia warsztatu ceramicznego średniowiecznego Śląska w świetle badań specjalistycznych i eksperymentalnych, Wyd. PWT, Wrocław 2007.
• 13. Łaciak, D.: Wstępne wyniki analiz fizykochemicznych halsztackiej ceramiki malowanej i "grafitowanej" z Dolnego Śląska, Ślaskie Sprawozdania Archeologiczne, 49, (2007), 147-154.
• 14. Mirti, P., Davit, P.: Technological characterization of Campaign pottery of type A, B and C of regional products from ancient Calabria (Southern Italy), Archaeometry, 43, 1, (2001), 19-33.
• 15. Stoch, L.: Minerały ilaste, Wyd. Geologiczne, Warszawa 1974.
• 16. Niewiarowski, W., Weckwerth, P.: Geneza i rozwój rzeźby terenu, w Toruń i jego okolice. Monografia przyrodnicza, Andrzejewski, L., Weckwerth, P., Burak, S., (Red.), Wyd. UMK, Toruń 2006, 65-98.
• 17. Molewski, P., Pomianowska, H.: Budowa geologiczna, w Toruń i jego okolice, Monografia przyrodnicza, Andrzejewski, L., Weckwerth, P., Burak, S., (Red.), Wyd. UMK, Toruń 2006, 35-63.
• 18. Daszkiewicz, M., Prinke, D.: Archaeokeramologische Untersuchung zur Trichterbecherkultur in Kujavien (Zentralpolen), Etnographisch-Archaeologische Zeitschrift, 40, 3, (1999), 299-336.
• 19. Wyszyńska, A.: Chemia ceramiczna, Wyd. WSiP, Warszawa 1976.