The role of isolated farmsteads in the open landscape protection on the example of Kashubia

• Autorzy: Górka Anna

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230305

Warianty tytułu

PL

Rola zagród samotniczych w ochronie krajobrazu otwartego na przykładzie Kaszub

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

As a result of the social and economic transformation of rural areas, open landscapes are disappearing. Former farmsteads are being devastated or beginning to lose their landscape context due to the spread of residential building development. At the same time, in many places, the farmstead form is clearly legible and remains an element with which the view is structured and enriched. The article was aimed at drawing attention to the multidimensional importance of isolated farmsteads and the need to recognise their surviving resources. Being distinguishing features with which the attractiveness of an open landscape can be determined, they inspire the development of a multifunctional rural economy led by the local community. Isolated farmsteads can respond to the city’s problems and function in many non-agricultural areas, including education, tourism and recreation, nature protection and health protection. Protection of the building development of former farmsteads may provide a tool to effectively support the shaping of spatial order in large areas. The article presents a method for describing the preservation condition of single-manor buildings developed at the turn of the 19^th and 20^th centuries. It is proposed that the study analyses the architectural features of farmsteads that play an important part in the recognition of such building development in the open landscape. Observation areas were selected based on the results of remote identification of the location of historic farmsteads and buildings. The field study was conducted in the central part of Kashubia, along selected scenic routes. These routes comprised 26 solitary homesteads. In half of the cases studied, the exposure of the farmstead buildings deteriorated due to the proximity of modern residential building development. The spatial layout of the majority of farmsteads has changed, which most commonly resulted from expansion beyond the former outline of the farmyard. Numerous historic buildings have been rebuilt. Despite the above-mentioned modifications, in the study area, the farmstead has remained a distinctive feature of the landscape and retained the potential for transformation to be used in the sustainable development economy. The results encourage the study to be continued. The identified resources and architectural values of the traditional farmstead could support the management and protection of the heritage of agricultural landscapes.

PL

Na skutek społecznej i gospodarczej transformacji obszarów wiejskich zanikają krajobrazy otwarte. Stare rolnicze siedliska ulegają dewastacji lub tracą kontekst krajobrazowy w związku z rozprzestrzenianiem się zabudowy rezydencjonalnej. Zarazem w wielu miejscach forma zagrody jest czytelna i pozostaje elementem strukturalizującym i wzbogacającym widok. Celem artykułu było zwrócenie uwagi na wielowymiarowe znaczenie samotniczych zagród i konieczność rozpoznania ich ocalałych zasobów. Jako wyróżniki decydujące o atrakcyjności krajobrazu otwartego inspirują one rozwój wielofunkcyjnej gospodarki wiejskiej kierowanej przez społeczność lokalną. Mogą odpowiadać na problemy miasta i funkcjonować w wielu pozarolniczych dziedzinach: w edukacji, turystyce i rekreacji, w ochronie przyrody i zdrowia. Ochrona zabudowy dawnych gospodarstw może stanowić narzędzie skutecznie wspomagające kształtowanie ładu przestrzennego na rozległych obszarach. W artykule przedstawiono metodę opisu stanu zachowania zabudowy jednodworczej ukształtowanej na przełomie XIX i XX w. Zaproponowano analizowanie cech architektonicznych zagród o istotnym znaczeniu dla ich rozpoznawalności w krajobrazie otwartym. Obszary obserwacji wytypowano, opierając się na wynikach zdalnej identyfikacji położenia historycznych zagród i budynków. Badanie terenowe przeprowadzono w środkowej części Kaszub, wzdłuż wybranych tras widokowych. Objęto nimi 26 samotniczych zagród. W przypadku połowy z nich odnotowano pogorszenie ekspozycji na skutek sąsiedztwa współczesnej zabudowy mieszkaniowej. Układ przestrzenny większości zagród uległ zmianie najczęściej na skutek rozbudowy poza dawnym narysem podwórza. Wiele historycznych budynków przebudowano. Mimo wymienionych modyfikacji zagroda na obszarze badania pozostała wyróżnikiem krajobrazu oraz zachowała potencjał transformacji do wykorzystania w gospodarce zrównoważonego rozwoju. Wyniki zachęcają do kontynuowania badań. Rozpoznane zasoby i walory architektoniczne tradycyjnej zagrody mogłyby wspierać zarządzanie dziedzictwem krajobrazów rolniczych i ich ochronę.

Słowa kluczowe

EN

farmstead; open landscape; heritage protection; sustainable rural development; Kashubia

PL

zagroda; krajobraz otwarty; ochrona dziedzictwa; zrównoważony rozwój wsi; Kaszuby

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 3 (75)
• Strony: 49--59
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., il., tab.

Twórcy

autor

Górka Anna

• Faculty of Architecture, Gdańsk University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-0552-4423

Bibliografia

• [1] Knyba J., Budownictwo ludowe na Kaszubach, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1987.
• [2] Studia nad chaosem przestrzennym. Koszty chaosu przestrzennego, “Studia KPZK” 2018, Vol. 182(2).
• [3] Cienciała A., Sobura S., Sobolewska-Mikulska K., Optimising Land Consolidation by Implementing UAV Technology, “Sustainability” 2022, 14(8), 4412, doi: 10.3390/su14084412.
• [4] Wilkaniec A., Stan zachowania i trwałość historycznych układów przestrzennych dawnych wsi i majątków w strukturze Poznania, Wydawnictwo UP, Poznań 2018.
• [5] Sadkowski T., Szarejko K., Chata za miastem: na Kaszubach i Kociewiu, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1978.
• [6] Niedźwiecka-Filipiak I., Wyróżniki krajobrazu i architektury wsi Polski południowo-zachodniej, Wydawnictwo UP, Wrocław 2009.
• [7] Kistowski M., Lipińska B., Korwel-Lejkowska B., Studium ochrony krajobrazu województwa pomorskiego, Gdańsk 2005 [manuscript in: Pomorskie Biuro Planowania Regionalnego].
• [8] Kiełczeska-Zalewska M., O powstaniu i przeobrażaniu wsi Pomorza Gdańskiego, PWN, Warszawa 1956.
• [9] Wilczewski T., Nazwy miejscowości na Kaszubach, Wydawnictwo Galan, Gdańsk 2015, https://pbc.gda.pl/Content/50166/Wilczewski_5.pdf [accessed: 5.03.2022].
• [10] Prarat M., Architektura wiejska w granicach Prus Zachodnich jako przedmiot zainteresowań naukowych i konserwatorskich do lat 40. XX w., “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2014, Vol. 45, 185–222, doi: 10.12775/AUNC_ZiK.2014.008.
• [11] Łukasiewicz D., Życie codzienne w Królestwie Prus w latach 1701–1933, Instytut Historii PAN, Warszawa 2020.
• [12] Chwalba A., Harpula W., Cham i Pan. A nam, prostym, zewsząd nędza?, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022.
• [13] Hinc M., Przemiany społeczno-ekonomiczne w rolnictwie i na wsi kaszubskiej w latach 1945–1956 (zarys problematyki), “Acta Cassubiana” 2017, Vol. 19, 287–330.
• [14] Baranowski A., Baranowska K., Lipińska B., Medowski T., Szarejko K. et al., Pierwiastki tradycji we współczesnej architekturze wsi w wybranym regionie Kaszub, charter number 870157, Resortowy Program Badawczo Rozwojowy – 18.16.05.06, Gdańsk 1987 [manuscript in: Gdańsk University of Technology, Faculty of Architecture, Department of Environmental Design].
• [15] Szarejko M., Górka A., Ocena przekształceń piętrowego, ceglanego domu z dachem półpłaskim z przełomu XIX–XX wieku pod wpływem termomodernizacji na przykładzie gminy Puck, woj. pomorskie, “Wiadomości Konserwatorskie” 2023, nr 73, 102–116, doi: 10.48234/WK73PUCK.
• [16] Odbudowa polskiej wsi: projekty chat i zagród włościańskich, W. Ekielski (red.), Obywatelski Komitet Odbudowy Wsi i Miast, Kraków 1915, https://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/publication/513/edition/731?language=pl [accessed: 4.06.2022].
• [17] Pawłowski S., Osiedla wiejskie na Pomorzu pod względem geograficzno-osadniczym i narodowościowym, Wydawnictwa Instytutu Bałtyckiego, Toruń 1935, https://bibliotekacyfrowa.eu/Content/8667/outimg-0001.pdf [accessed: 5.03.2022].
• [18] Choiński M., Szewczyk J., Ozdobne pustaki betonowe na północno-wschodnim Mazowszu, “Architecturae et Artibus” 2017, nr 3, 24–38.
• [19] Rolnictwo rodzinne, “Przegląd Obszarów Wiejskich UE” 2013, nr 17, https://enrd.ec.europa.eu/sites/default/files/PublicationENR-Dperiodical-17_pl.pdf [accessed: 10.02.2022].
• [20] ICOMOS-IFLA, Principles Concerning Rural Landscapes as Heritage, GA 2017 6-3-1, New Delhi 2017, https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/GA2017_6-3-1_RuralLandscapesPrinciples_EN_adopted-15122017.pdf [accessed: 20.01.2022].
• [21] Mitchell N.J., Barrett B., Exploring Agricultural Heritage Landscapes: A Journey Across Terra Incognita, “The George Wright Forum” 2017, Vol. 34, No. 2, 180–194, http://www.jstor.org/stable/26342388 [accessed: 14.09.2023].
• [22] European Commission, Long-term vision for the EU’s rural areas, 30.06.2021, Brussels, [press release], https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3162 [accessed: 10.01.2022].
• [23] European Commission, Soil Strategy for 2030. Reaping the benefits of healthy soils for people, food, nature and climate, 17.11.2021, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX-%3A52021DC0699 [accessed: 10.01.2022].
• [24] Morse C.E., Strong A.M., Mendez V.E., Lovel S.T., Troye A.R., Performing a New England Landscape: viewing, engaging and belonging, “Journal of Rural Studies” 2014, Vol. 36, 226–236, doi: 10.1016/j.jrurstud.2014.09.002.
• [25] Magdziak M., Od chłopskiej chałupy do domu współczesnego rolnika, Wydawnictwo PŁ, Łódź 2020.
• [26] Hassink J., Agricola H., Veen E.J. et al., The Care Farming Sector in The Netherlands: A Reflection on Its Developments and Promising Innovations, “Sustainability” 2020, 12(9), 3811, doi: 10.3390/su12093811.
• [27] Anduła M., Baster P., Faschingbauer B. et al., Koncepcja postępowania dla zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich włącznie z propozycjami dla prowadzenia przyszłych postępowań. Projekt “Zintegrowane programowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce w oparciu o wzorce Bawarii”. Opracowano na podstawie prac przeprowadzonych w Województwie Małopolskim, w sołectwie Strzelce Wielkie (gmina Szczurowa, powiat brzeski), Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2015.
• [28] European Parliament and Council of Europe, Directive (EU) 2018/844 of the of 30 May 2018 amending Directive 2010/31/EU on the energy performance of buildings and Directive 2012/27/EU on energy efficiency, Official Journal of the European Union 2018, L 156/75, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32018L0844 [accessed: 10.01.2022].
• [29] Duklewska K., Chmielewski S., Gawryluk, A., Woźniak-Kostecka I., Nauka obywatelska jako metoda budowania społecznej świadomości ekologicznej, [in:] M. Babicz, B. Nowakowicz-Dębek, K. Kropiwiec-Domańska (red.), Wybrane zagadnienia z zakresu ochrony i zagrożeń środowiska, t. 2, Wydawnictwo UP, Lublin 2022, 51–62, doi: 10.24326/mon.2022.10.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).