Pożyczka Rambouillet z 1936 roku na cele dozbrojenia Polski : wymiar finansowy w świetle źródeł francuskich i polskich

• Autorzy: Skiba Jakub

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0054.4923

Warianty tytułu

EN

The 1936 Rambouillet Loan For Rearmament of Poland. Financial Dimension in the Light of French and Polish Sources

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Umowa Polski z Francją z września 1936 roku dotycząca pożyczki Rambouillet była jednym z najważniejszych zdarzeń w historii finansów i gospodarki II Rzeczypospolitej i miała znaczenie dla jej obronności oraz polityki zagranicznej. Celem pożyczki było dozbrojenie Polski w obliczu zbliżającego się konfliktu z Niemcami, jednak od początku oba kraje dążyły do osiągnięcia tego celu na swój sposób. Francja chciała transferować do Polski produkowany przez siebie sprzęt wojskowy, ale nie była przygotowana do uszczuplenia własnego i tak niewystarczającego potencjału zbrojeniowego, natomiast Polska chciała wykorzystać pożyczkę do stworzenia własnego, dużego zaplecza produkcyjnego w dziedzinie przemysłu obronnego i zachować przy tym równorzędność relacji sojuszniczych oraz suwerenność decyzji politycznych. Te odmienne podejścia utrudniały realizację materiałowo-zbrojeniowego komponentu pożyczki aż do uświadomienia sobie przez obie strony rozmiarów i tempa zbliżającego się zagrożenia, co nastąpiło po Monachium. Dominującym wymiarem pożyczki szybko okazał się jej aspekt finansowy, włączywszy w spektrum celów tej operacji również kwestie stabilizacji monetarnej i istotnego w swojej skali złagodzenia presji zewnętrznej na rezerwy kruszcowe - walutowe państwa polskiego. Pożyczka Rambouillet odegrała determinującą rolę w odzyskaniu przez Polskę w dużym stopniu swobody finansowej, co pozwoliło stawić czoła coraz silniejszym zabiegom III Rzeszy o zwasalizowanie gospodarcze, polityczne i militarne państwa polskiego.

EN

The conclusion of the agreement between France and Poland in September 1936 on the so-called Rambouillet loan was one of the most important events in the financial and economic history of the Second Polish Republic, and had a great impact on its defense and foreign policy. The purpose of the loan was to enable to rearm Poland in the face of the upcoming conflict with Germany, but from the beginning, there was a difference in the approaches between Poland and France as to modalities of achieving this goal. France wanted to transfer its military products to Poland, but was not prepared for the resulting reduction of its own already insufficient armaments potential, while Poland wanted to use the loan primarily to create a large domestic production base in the field of defense industry, and at the same time, maintain the equality of allied relations and the sovereignty of political decisions. These different approaches resulted in difficulties during the implementation of the material and armament component of the loan, until both parties realized the size and pace of the impending threat, which occurred after the Munich crisis. Soon, a financial aspect of the loan gained on significance, and the issues of monetary stabilization and alleviation of external pressure on the gold and currency reserves of the Polish state added to the goals of that operation. In this respect, the Rambouillet loan played a decisive role in regaining by Poland a large degree of financial sovereignty, which made it possible to face the increasingly stronger efforts of the Third Reich to vassalize the Polish state economically, politically and militarily.

Słowa kluczowe

PL

polityka finansowa; Polska; Francja; III Rzesza; uzbrojenie; produkcja wojskowa; rezerwy złota i waluty; stabilizacja monetarna; pożyczka Rambouillet; zagrożenie niemieckie

EN

financial policy; Poland; France; Third Reich; armaments; military production; gold and currency reserves; monetary stabilization; Rambouillet loan; German threat

• Wydawca: Wojskowy Instytut Wydawniczy
• Czasopismo: Kwartalnik Bellona
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 4
• Strony: 45--104
• Opis fizyczny: Bibliogr. 56 poz.

Twórcy

autor

Skiba Jakub

• Akademia Sztuki Wojennej, Centrum Badań nad Bezpieczeństwem, Warszawa

• https://orcid.org/0009-0008-6264-7965

Bibliografia

• 1. Ambrochowicz-Gajownik A., Koncert życzeń - żądania francuskie w negocjacjach gospodarczych z Polską w latach 1933–1935, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2020, t. XXIII, s. 75-93.
• 2. Ambrochowicz-Gajownik A., „Uległość wymuszona czy konieczna?” Polsko-francuskie stosunki gospodarcze na forum Sejmu Ustawodawczego, w: Fundamenty Niepodległej. Sejm Ustawodawczy (1919–1922), Z. Girzyński, J. Kłaczkow, J. Żaryń (red.), Toruń 2020, s. 157-178.
• 3. Bernanke B., James H., The Gold Standard, Deflation and Financial Crisis in the Great Depression: An International Comparison, Chapter 6, w: Financial Markets and Financial Crises, R. Glenn Hubbard (red.), Chicago 1991.
• 4. Bułhak H., Polska–Francja. Z dziejów sojuszu 1933-1936, Warszawa 2000.
• 5. Ciałowicz J., Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921-1939, Warszawa 1970.
• 6. Documents diplomatiques français 1932-1939, 2e série (1936-1939), t. 3 (19 juillet-19 novembre 1936), Paryż, dok. 259 (aneks).
• 7. Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918-1939, T. Jędruszczak, M. Nowak-Kiełbikowa (red.), Warszawa 1996.
• 8. Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918-1939, t. 2, 1933-1939, T. Jędruszczak, M. Nowak-Kiełbikowa (red.), Warszawa 1996.
• 9. Domaniewski W., List do redakcji z 20 maja 1979 r., „Zeszyty Historyczne” 1979, z. 49. Domaniewski W., Umowa w Rambouillet, „Zeszyty Historyczne” 1979, z. 47.
• 10. Exposé P. Wiceprezesa rady Ministrów i Ministra Skarbu inż. Eugeniusza Kwiatkowskiego na plenarnym posiedzeniu Sejmu w dn. 1 grudnia 1937 r., „Monitor Polski” 3 grudnia 1937, R. XX, nr 279.
• 11. Gold and certaian Silver and Foreign Assets Reserves, „Monthly Bulletin of Statistics”, League of Nations 1936, Geneve.
• 12. Jordan N., The popular front and Central Europe: the dilemmas of French impotence 1918-1940, Cambridge, New York 1992, s. 146-187.
• 13. Kaiser D.E., Economic Diplomacy and the Origins of the Second World War, Germany, Britain, France, and Eastern Europe, 1930-1939, Princeton, New York 1980.
• 14. Karpiński Z., Bank Polski 1924-39. Przyczynek do historii gospodarczej okresu międzywojennego, Warszawa 1958.
• 15. Kirkor S., Sprawy finansowe Polski w przededniu ostatniej wojny, „Zeszyty Historyczne” Paryż 1972, z. 21, s. 39.
• 16. Knakiewicz Z., Deflacja polska 1930-1935, Warszawa 1967.
• 17. Kołodziej E., Polska i inne państwa wobec problemów reparacji i długów zagranicznych w latach 1918-1939, Warszawa 2017.
• 18. Konsolidacja polskiego długu wojennego wobec Francji, „Kurjer Polski”, 28 stycznia 1930, nr 27.
• 19. Karpiński Z., Bank Polski 1924-1939. Przyczynek do historii gospodarczej okresu międzywojennego, Warszawa 1958.
• 20. Kwiatkowski E., Dziennik. Lipiec 1939 - sierpień 1940, Rzeszów 2003.
• 21. Landau Z., Tomaszewski J., Gospodarka Polski międzywojennej 1918-1939, t. IV, Lata interwencjonizmu państwowego 1936-1939, Warszawa 1989.
• 22. Laforest Ch., La stratégie française et la Pologne (1919-1939). Aspects économiques et implications politiques. Paris 2001.
• 23. Leszczyńska C., Polska polityka pieniężna i walutowa 1924-1936, Warszawa 2013.
• 24. Loi du 19 janvier 1937 autorisant le ministre des finances à accorder la garantie de l’Etat français et de la Compagnie franco-polonaise de chemin de fer, „Journal Officiel” 1937, 20 Janvier, no 16.
• 25. Łaptos J.,. Majewski M.W, Francuska pomoc w wyposażeniu armii polskiej (1919-1939), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2013, nr XIV, s. 102-116.
• 26. Łazor J., Kapitał francuski w Polsce międzywojennej. Stan badań i postulaty badawcze, „Journal of Humanities and Social Sciences” 2019, nr 1, s. 29-52.
• 27. Łazor J., Wpływ kapitału francuskiego na modernizację Polski międzywojennej, w: Przemiany modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, P. Grata (red.), Rzeszów 2020.
• 28. Łukasiewicz J., Dyplomata w Paryżu, Warszawa 1995.
• 29. Maddison Ch., French Inter-War Monetary Policy: Understanding the Gold Bloc, Part 1, San Domenico 1997.
• 30. Mazur W., Broń ostatniej szansy. Zagraniczne zakupy sprzętu wojskowego dla armii II Rzeczypospolitej (wiosna–lato 1939 r.), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2013, nr XIV, s. 143-164.
• 31. Mazur W., Droga do Rambouillet: zabiegi o francuski kredyt zbrojeniowy na modernizację Wojska Polskiego (jesień 1935– jesień 1936), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2013, R. 14(65) nr 2 (244), s. 29-52.
• 32. Mazur W., Od kredytu „400 milionów”do Rambouillet. Francja a zaopatrzenie materiałowe lotnictwa wojskowego II RP (1926-1936), „Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego” 2010, nr 3(32), s. 86-114.
• 33. Mazur W., Pod wiatr. Francja i lotnictwo wojskowe II Rzeczypospolitej 1921-1938, Kraków 2015.
• 34. Mazur W., Po obu stronach lustra. Polskie zabiegi o zakup czołgów we Francji w świetle archiwaliów polskich i francuskich (1936-1939), „Poligon” 2012, nr 1.
• 35. Mihout-Natar M., L’Intervention des capitaux français dans la Pologne de la Seconde Republique (1918-1939). Contribution à l’histoire de l’impérialisme économique français en Europe Centrale, Lille 2002.
• 36. Morawski K., Wspomnienia z pracy w Ministerstwie Skarbu (Od grudnia 1936 do października 1939), „Kultura” 1950, nr 2/28-3/29. Pancerz walutowy, „Codzienna Gazeta Handlowa” 9.01.1937, R. XII, nr 6.
• 37. Pasztor M., Wokół wizyty Gamelina w Warszawie (12-17 VIII 1936), „Kwartalnik Historyczny” R. CV, 1988, z. 4, s. 69-85.
• 38. Przegląd sytuacji, „Przegląd Gospodarczy” 1 września 1937, z. 16/17.
• 39. Przemówienie Pana Wicepremiera E. Kwiatkowskiego w Komisji Skarbowej Sejmu wygłoszone na posiedzeniu w dn. 2/I/1937 r., „Polska Gospodarcza” 1937, R. XVIII, z. 2.
• 40. Sakwa G., The „Renewal” of the Franco-Polish Alliance in 1936 and the Rambouillet Agreement, „The Polish Review”, XVI, Spring 1971, nr 2, s. 45-66.
• 41. Skiba J., Polityka finansowa wobec zbrojeń w latach 1935-1939. Porównanie Polski z Niemcami i Francją, „Kwartalnik Bellona” 2023 (2), s. 13-40.
• 42. Skiba J., Reglamentacja dewizowa w Polsce w latach 1936-1939. Podstawa finansowa polskiej polityki zbrojeniowej, Warszawa 2019.
• 43. Stawecki P., Pożyczka francuska z 1936 r., „Kwartalnik Historyczny”, R. LXXIV, 1967, z. 1, s. 49-68.
• 44. Układ płatniczy z Francją, „Polska Gospodarcza” 1938, z. 8. Ustawa z dnia 12 stycznia 1937 r. o upoważnieniu Ministra Skarbu do zaciągnięcia pożyczek zagranicznych i kredytu zagranicznego we frankach francuskich na cele obrony Państwa, DzU RP 12 stycznia 1937, nr 3, poz. 22.
• 45. Ustawa z 24 lutego 1937 r. o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej, DzU RP 1937, nr 15, poz. 97.
• 46. Wolf N., Should I stay or should I go? Understanding Poland’s Adherence to Gold 1928-1936, „Center Historical Social Research - Zentrum Historishe Sozialforschung” 2007, t. 32, nr 4, s. 351-368.
• 47. Wpływ pożyczki francuskiej na plan inwestycyjny, „Codzienna Gazeta Handlowa”, 9 stycznia1937, R. XII, nr 6.
• 48. Wykaz długów Państwa i przez Państwo przyjętych gwarancyj finansowych na dzień 1 kwietnia 1936 r., „Monitor Polski” 1936, nr 123, poz. 224, s. 1-3.
• 49. Wykaz długów Państwa i przez Państwo przyjętych gwarancyj finansowych na dzień 1 października 1938 r., „Monitor Polski” 1939, R. XXII, nr 69, poz. 146.
• 50. Żukrowski S., Pożyczka francuska, „Polska Gospodarcza” 1937, Rok XVIII, z. 2.
• 51. Wykaz długów Państwa i przez Państwo przyjętych gwarancyj finansowych na dzień 1 października 1938 r., „Monitor Polski” 1939, R. XXII, nr 122, poz. 288.
• Źródła archiwalne
• 1. Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Ministerstwo Skarbu, sygn. 5113, 5170.
• 2. Service des archives économiques et financières Ministère des Finances, sygn.: B0031924, B0032899, B0032900, B0065236, B0065236/2, B0065236/3, B0065236/4, B0065237/1, B0065237/2, B0066237/3, B0065237/4, B0032900.
• Źródła statystyczne
• 1. „Mały Rocznik Statystyczny”, GUS, Warszawa 1939.
• 2. „Monthly Bulletin of Statistics”, League of Nations, Geneve 1936, 1937.
• 3. „Statistical Yearbook of the League of Nations”, Geneve 1934-1935.

Uwagi

1. Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).

2. Trzy liczbowania bibliografii.