Kolosalny posąg Besa z Amathus na Cyprze. Geneza, funkcja, rekonstrukcja

• Autorzy: Niemczyk E.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc150302

Warianty tytułu

EN

The colossal statue of Bes from Amathus in Cyprus. Genesis, function, reconstruction

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Zabawna, pełna wigoru i wojowniczości postać egipskiego boga Besa, odstraszającego zło i dodającego energii erotycznej, opiekującego się ciężarnymi, rodzącymi i dziećmi cieszyła się w starożytności zasłużoną popularnością, zarówno w Egipcie, jak i na całym obszarze rzymskiej ekumeny. Wyjątkowość tej rzeźby, pochodzącej z nadmorskiego miasta Amathus na Cyprze, polega nie tylko na kolosalnych rozmiarach (4,2 m wys.). Rzeźba przedstawiająca Besa ujarzmiającego zło w postaci lwa umieszczona była zapewne w niszy nad zbiornikiem fontanny. Cieknąca z pyska lwa woda nadawała rzeźbie pozory życia. Rzeźba ta jest chyba jedynym znanym przykładem zastosowania w oficjalnej sztuce antyku tak osobliwego kanonu rzeźby Czarnego Lądu – Afryki – i to w tak kolosalnej skali. W próbach określenia czasu powstania tej rzeźby są duże rozbieżności. Sięgają prawie 700 lat. Od około 470 r. p.n.e. do około 200 n.e. Nie usiłując rozstrzygnąć tego sporu, przyjmując „starszą” chronologię, skupiono się na analizie formy i funkcji tego osobliwego dzieła, akcentując zagadnienie proporcji i ich relacji do ówczesnych kanonów rzeźby statuarycznej. Wizualizacją wniosków jest rekonstrukcja całej kompozycji, w której Bes stanowił główny akcent.

EN

The figure of the Egyptian deity Bes, full of joy, vigor, and combativeness driving off evil and providing erotic energy, protecting pregnant women, childbirth, and children enjoyed a well-deserved popularity in the Antiquity both in Egypt and in the whole area of the Roman ecumene. The uniqueness of this sculpture from the coastal city of Amathus in Cyprus regards not only its colossal dimensions (4.2 m tall). Most probably the sculpture depicting Bes taming a lion representing evil was placed in a niche by a fountain pool. The water flowing from the lion’s mouth made the sculpture look alive. This sculpture is probably the only known example of use in the official ancient art of such a unique canon of sculpture of the Dark Continent – Africa – especially on such a colossal scale. The results of the attempts at establishing the time when the sculpture was made greatly differ. They range over almost 700 years, from cir. 470 BC to cir. 200 CE. Trying not to resolve that dispute, assuming the “older” chronology, the attention was focused on the analysis of form and function of that unique work, emphasizing the proportions and their relation to the then applicable canons of statuary sculpture. The conclusions were visualized in the reconstruction of the whole composition where Bes was the main element.

Słowa kluczowe

PL

antyk; okres cesarstwa; Cypr; fontanna; bóstwo egipskie

EN

Antiquity; empire period; Cyprus; fountain; Egyptian deity

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2015
• Tom: Nr 3(43)
• Strony: 13--26
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., rys.

Twórcy

autor

Niemczyk E.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Technology

Bibliografia

• [1] Herodot, Dzieje, Księga VII, 90, z jęz. grec. przeł. i oprac. S. Hammer, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 2006, 527.
• [2] Młynarczyk J., Sztuka Cypru, Wydawnictwa Artystyczne i Fil mowe, Warszawa 1983.
• [3] Karageorgis V., Mertens J.R., Rose M.E., Ancient Art from Cyprus. The Cesnola Collection, The Metropolitan Museum of Art, New York 2000.
• [4] Karageorghis V., Cyprus. From the Stone Age to the Romans, Thames and Hudson, London 1982.
• [5] Parlasca K., Die kyprische Kolossalstatue eines „Bes” in Istanbul, [w:] R. Bol, K. Kleibl, S. Rogge (red.), Zypern-Insel im Schnittpunkt interkultureller Kontakte, Waxmann, Münster–New York– München–Berlin 2009.
• [6] Kapossy B., Brunnenfiguren der hellenistischen und römischen Zeit, Juris Dr., Zürich 1969.
• [7] Bonnet H., Lexikon der ägyptischen Religionsgeschichte, Nikol, Hamburg 2000.
• [8] Kubiak Z. (oprac. i przekł.), Antologia palatyńska: nowy przekład, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1992.
• [9] Westholm A., The colossus of Amathus, [w:] Dragma. Martino P. Nilsson A.D. IV.id. Jul. MCMXXXIX dedicatum, Ohlsson, Lund 1939.
• [10] Baines J., Whitehouse H., Ägyptische Hieroglyphen in der Kaiserstadt Rom, [w:] H. Beck, P.C. Bol, M. Bückling (red.), Ägypten, Griechenland, Rom. Abwehr und Berührung, Das Städel, Frankfurt am Main 2005.
• [11] Pietschmann R., Geschichte der Phönizier, G. Grotesche, Berlin 1889.
• [12] Breasted J.H., Geschichte Aegyptens, Phaidon-Verlag, Wien 1936.
• [13] Stepan P., Ikonen der Weltkunst. Afrika, Prestel, München–London–New York 2001.
• [14] Lexikon der Ägyptologie, Bd. 2, Harrassowitz, Wiesbaden 1977.
• [15] Schlögl A., Starożytny Egipt. Historia i kultura od czasów najdawniejszych do Kleopatry, przekł. A. Godzała, WN PWN, Warszawa 2009. [16] Seipel W., Kleinkunst und Grabmobiliar, [w:] C. Vandersleyen, Das Alte Ägypten, Propyläen, Berlin 1975, 359–383.
• [17] James H.T.G., Tutanchamun. Der evige Glanz des jungen Pharaos, Karl Müller, Köln 2000.
• [18] Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, N.B. 5 Halbband, Stuttgart 1897.
• [19] Kemp B.J., Starożytny Egipt. Anatomia cywilizacji, przekł. J. Aksamit, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2009.
• [20] Erman A., Neue arabische Nachahmungen griechischer Münzen, „Zeitschrift für Numismatik” 1882, Nr. 9, 298−300.
• [21] Grimal N., Dzieje starożytnego Egiptu, przekł. A. Łukaszewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2004.
• [22] Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych, t. 2: Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa, przeł. S. Tokarski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1994.
• [23] Cumont F., Die orientalische Religionen im römischen Heidentum, B.G. Teubner, Leipzig 1910.
• [24] Morenz L.D., Kleine Archäologie des ägyptischen Humors. Ein kulturgeschichtlicher Testschnitt, EB-Verlag, Berlin 2013.
• [25] Schweitzer V., Das Wesen des Ka im Diesseits und Jenseits der Alten Ägypter, „Ägyptologische Forschungen”, H. 19 Glückstadt, Hamburg–New York 1956.
• [26] Kyrieleis H., Der grosse Kuros von Samos, „Samos”, T. 10, Bonn 1996, Nr. 93.
• [27] Niemczyk E., Cztery żywioły w architekturze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 2002.
• [28] Hermary A., Amathonte II, ADPF, Paris 1981.