Outfits of ore miners at the turn of middle ages and the renaissance – remarks from Silesian perspective

• Autorzy: Zagożdżon P. P. , Zagożdżon K. D.

Warianty tytułu

PL

Ubiór górnika kruszcowego na przełomie średniowiecza i renesansu – spostrzeżenia z perspektywy Śląskiej

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Iconographic sources were reviewed to describe outfits of European ore-miners of the turn of the 15th and 16th centuries. Two fundamentally different types of these costumes were characterized. In the German cultural environment clothes worn on everyday basis were widely used in underground work. Miners from the area of today’s Czech Republic (Kutna Hora) and Poland (Olkusz) used standardized mining uniforms.

PL

Artykuł przedstawia studium źródeł ikonograficznych ukazujących postaci europejskich górników kruszcowych z końca XV w. i początków wieku XVI. Wykorzystano bogato ilustrowane dzieło Georgiusa Agricoli (De re Metallica…), szereg źródeł z terenu Kutnej Hory (ilustracje tamtejszego kancjonału oraz graduału, malowidło z kośc. Św. Barbary, godło miejskie itd.), fragmenty kilku ołtarzy górniczych (z Annabergu, Rožnavy, Blühnbach k. Salzburga i Colle Isarco w północnych Włoszech), malowidła z kościoła parafialnego w Olkuszu, a także zespół drzeworytów Heinricha Gross-Mollera, przedstawiających pracę górników w La Sainte Croix-aux-Mines w Lotaryngii oraz górniczą panoramę z księgi Hausbuch von Schloss Wolfegg. Na podstawie wymienionych źródeł udokumentowano wyraźne zróżnicowanie górniczych ubiorów roboczych na terenie Europy. Na terenie dzisiejszych Niemiec i krajów ościennych, oraz w rejonach, gdzie zaznaczył się istotny wpływ tamtejszej myśli górniczej, w pracy pod ziemią wykorzystywano stroje codzienne. Składały się na nie lniane koszule, typowe dublety (niekiedy bardzo fantazyjne i kolorowe) oraz nogawice. Istotną modyfikacją stroju codziennego były kaptury, doszyte do koszul i wykładane spod dubletu. Górnicy ci przepasani byli wąskimi pasami, powszechnie wykorzystywane były, noszone u pasa, górnicze skóry (zapinane na guziki albo prawdopodobnie zawieszane na pasie), używano niskiego obuwia o różnym kroju. Całkiem odmienny styl ubioru górniczego występuje na ilustracjach z czeskiego (słowiańskiego) kręgu kulturowego. Górnicy dołowi odziani są właściwie identycznie – głównym elementem ich ubioru była obszerna koszula z kapturem, tzw. perkytl, posiadająca niespotykany w ówczesnej garderobie element – kieszenie. Strój uzupełniały nogawice oraz niskie buty, nie używano skór górniczych. Wydaje się, że był to, prawdopodobnie pierwszy w Europie, roboczy uniform charakterystyczny dla określonej grupy zawodowej. Źródła ikonograficzne ukazują szereg różnorodnych nakryć głowy. Poza, będącymi przejawem wpływu ówczesnej mody, męskimi czepkami i siatkami na włosy widzimy przede wszystkim kaptury, ale też kapelusze, proste czapki (być może czaka) oraz turbany. Górnicy obu kręgów kulturowych stosowali nakolanniki. Uwidocznione są również różne elementy codziennego użytku – charakterystyczne torby, kordy gburskie, miecze. Analiza wymienionych źródeł, charakter ówczesnej działalności górniczej oraz sytuacja polityczna w zachodniej części Śląska (współczesny Dolny Śląsk) sugerują, że przeważał tu strój „germański”, wydaje się jednak pewne, że istniały ośrodki wydobywcze zdominowane przez gwarków czeskich, a może też polskich, w charakterystycznych białych koszulach z kapturami.

Słowa kluczowe

EN

historic mining; ore mining; miners’ outfits; mining uniforms; Lower Silesia

PL

górnictwo historyczne; górnictwo rud; XV w.; XVI w.; ubiór górniczy; uniform górniczy; Dolny Śląsk

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2014
• Tom: Vol. 1
• Strony: 101--111
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys.

Twórcy

autor

Zagożdżon P. P.

• Instytut Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Na Grobli 15, 50–421 Wrocław

autor

Zagożdżon K. D.

• Instytut Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Na Grobli 15, 50–421 Wrocław

Bibliografia

• 1. AGRICOLA G., De re metallica libri XII (...), polish edition: AD REM, Jelenia Góra, 2000.
• 2. archeologischepers.nl/01/nicol.htm – homepage of ArcheologischePers, access: 2013.
• 3. Austria-forum.org/af/Wissenssammlungen/Historische_Bilder/Hl._Daniel_unterweist_Bergleute – homepage of Austria-Forum Das Wissensnetz, access: 2014.
• 4. cantica.kh.cz/grad/?page=antifonar – homepage of Cantica chamber choir, Kutna Hora, access:2014.
• 5. CIĘŻKOWSKI W., Surowce mineralne doliny Kleśnicy oraz ich eksploatacja [in:] Jahn A., Kozłowski S., Wiszniowska T., (ed.), Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie. Badania i udostępnianie. Ossolineum, 1989.
• 6. commons.wikimedia.org/wiki/File:Annaberger-Bergaltar2.jpg – entry in Wikimedia Commons, access: 2014.
• 7. de.wikipedia.org/wiki/Hausbuch_%28Schloss_Wolfegg%29 – entry in Wikipedia Die freie Enzikopädie, access: 2013.
• 8. DZIEKOŃSKI T., Wydobywanie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX wieku, Ossolineum, 1972.
• 9. GILLE B., Problemés de la Technique médiévale des mines, Kwart. Hist. Nauki i Techniki, 12/3, 1967.
• 10. larsdatter.com/mining.htm – private homepage Medieval and Renaissance Material Culture, access: 2014.
• 11. MIKOŚ T., SALWACH E., CHMURA J., TICHANOWICZ J., Złoty Stok. The oldest mining and smelting centre in Poland. From mining and processing of gold and arsenic ore to historic site, AGH Uczelniane Wyd. Nauk.-Dyd., Kraków, 2009.
• 12. MOLENDA D., Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do połowy XVI w., Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1963.
• 13. MOLENDA D., Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI–XVIII wieku, Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1972.
• 14. Rudné a uranové hornictví České Republiky (joint publication), Editor: ANAGRAM, 2003.
• 15. STAFFA M. (ed.), 2003, Słownik geografii turystycznej Sudetów, Tom 2 Pogórze Izerskie. Wyd. I-BiS.
• 16. stavitele-katedral.cz – homepage of Stavitelé Catedrál society, access: 2013.
• 17. tarvos.imareal.oeaw.ac.at/server/images/7003849.JPG – homepage of Institut für Realienkunde des Mittelalters und der frühen Neuzeit (Universität Salzburg), access: 2014.
• 18. technologiaartis.org/a_3malba-drevo-roznava.html – homepage of Technologia Artis – The Archives of Historical Art Technology, access: 2013.
• 19. ZAGOŻDŻON P.P., ZAGOŻDŻON K.D., Working clothes of Lower-Silesian miner in the close of Medieval [in:] Zagożdzon P.P. & Madziarz M., (ed.) Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, 305–316. Wrocław, 2008.