Między „koszarami czynszowymi” a blokami mieszkalnymi. Architektura domów urzędniczych spółdzielni mieszkaniowych we Wrocławiu na początku XX w.

• Autorzy: Gryglewska Agnieszka

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc200110

Warianty tytułu

EN

Between tenement buildings and blocks of flats. Architecture of buildings of civil servants' housing cooperatives in Wrocław at the beginning of the 20th century

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Tematem artykułu jest architektura domów Towarzystwa Mieszkaniowego Urzędników (Beamten-Wohnungsverein zu Breslau eGmbH) oraz Towarzystwa Mieszkaniowego Miejskich Urzędników i Nauczycieli (Wohnungsverein städtischer Beamten und Lehrer zu Breslau eGmbH) – najstarszych i największych we Wrocławiu przed I wojną światową spółdzielni, których celem było dostarczenie zdrowych, solidnie wykonanych, nowocześnie wyposażonych mieszkań, o czynszach konkurencyjnych dla budownictwa komercyjnego. Zbadanie zachowanej dokumentacji archiwalnej pozwoliło na rozpoznanie uwarunkowań prawnych ich powstania oraz działalności inwestycyjnej, jak wybór i zakup terenu, finansowanie przedsięwzięcia, sposób wykonania projektów, ich autorstwo i organizacja budowy. W opracowaniu została omówiona architektura ośmiu zespołów budynków spółdzielczych wraz z ich otoczeniem, kameralnymi ogrodami i placami zabaw na dziedzińcach. Domy wznoszone w tradycyjnej zabudowie obrzeżnej wyróżniały się spośród sąsiednich kamienic czynszowych prostotą bryły i dekoracji elewacji. Już wtedy można było dostrzec tendencję do ujednolicania planu i elewacji długich budynków z kilkoma klatkami schodowymi, co prowadziło do powstania pierwszych domów typu „bloków mieszkalnych”. W artykule przeanalizowano sposób kształtowania mieszkań, ich rozplanowania, podziału funkcjonalnego, wielkości, udogodnień technicznych oraz wspólnego zaplecza gospodarczego, odpowiadających wymaganiom spółdzielców i współczesnym tendencjom reformatorskim, które znajdą swoją kontynuację w budownictwie mieszkaniowym w czasach Republiki Weimarskiej.

EN

The subject of the article is the architecture of the houses of the Housing Association of Civil Servants (Beamten-Wohnungsverein zu Breslau eGmbH) and the Housing Association of Municipal Civil Servants and Teachers (Wohnungsverein städtischer Beamten und Lehrer zu Breslau eGmbH) – the oldest and biggest cooperatives in Wrocław before World War I, the purpose of which was the construction of healthy, solid and modernly equipped apartments with rents competitive for commercial construction. Examination of the preserved archival documentation made it possible to identify the legal conditions of their establishment and investment activities such as land selection and purchase, project financing, project implementation, their authorship and organization of construction. The study discusses the architecture of eight complexes of cooperative buildings along with their surroundings, intimate gardens and playgrounds in the courtyards. The houses built in traditional perimeter development stood out from the neighbouring tenement houses by the simplicity of their shape and façade decorations. Already at that time a tendency to unify the plan and façade of long buildings with several staircases could be seen, which led to the creation of the first houses of the "residential blocks" type. The article analyzes the way apartments were shaped, their layout, functional division, size, technical facilities and common economic facilities, which met the requirements of cooperatives and modern reform tendencies, which would find their continuation in housing construction in the times of the Weimar Republic.

Słowa kluczowe

PL

spółdzielnie mieszkaniowe; architektura; Wrocław; Niemcy

EN

housing cooperatives; architecture; Wrocław; Germany

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2020
• Tom: Nr 1 (61)
• Strony: 81--98
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., il.

Twórcy

autor

Gryglewska Agnieszka

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

Bibliografia

• [1] [b.a.], Ein Rückblick dem alten Jahre, „Ostdeutsche Bau-Zeitung” 1905, Jg. 3, 903–905.
• [2] Kieß W., Urbanismus im Zeitalter von der klassizistischen Stadt zur Garden City, Ernst & Sohn, Berlin 1991.
• [3] Schinz A., Das mehrgeschossige Mietshaus von 1896 bis 1945, [w:] Berlin und seine Bauten, T. 4, Wohnungsbau, Bd. B, Die Wohngebäude – Mehrfamilienhäuser, Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin–München–Düsseldorf 1974, 1–38.
• [4] Tomaszewicz A., Wrocławski dom czynszowy. 1808–1918, Via Nova, Wrocław 2003.
• [5] Gut A., Das Wohnungswesen in Deutschland seit dem Weltkriege, [w:] [b.i.] Rendschmidt, F. Schultze, [b.i.] Becker (Hg.), Hundert Jahre Architekten Verein zu Berlin. 1824–1924, Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin 1924, 63–77.
• [6] Gretschel G., Die Spekulation im neuzeitlichen Städtebau, „Der Städtebau” 1907, Jg. 4, 52–54.
• [7] Eberstadt R., Handbuch des Wohnungswesens und der Wohnungsfrage, Verlag von Gustav Fischer, Jena 1909.
• [8] Buddensieg T., Messel und Taut. Zum „Gesicht” der Arbeiterwohnung, „Archithese” 1974, H. 12, 23–29.
• [9] Geisert H., Models for the Reform of Urban Housing, [w:] T. Scheer, J.P. Kleihues, P. Kahlfeld (eds.), City of Architecture. Architecture of the City. Berlin 1900–2000, Nicolai, Berlin 2000, 41–51.
• [10] [b.a.], Adreß- und Geschäfts-Handbuch der königlichen Haupt- und Residenzstadt Breslau für das Jahr 1903, Verlag von Graß, Barth u. Comp., Breslau 1903.
• [11] Olbricht K., Schlesien. Grundriss einer Landeskunde, Ferdinand Hirt, Breslau 1933.
• [12] Eberstadt R., Die Spekulation im neuzeitlichen Städtebau. Die Untersuchung der Grundlagen des städtischen Wohnungswesens. Zugleich eine Abwehr der gegen die systematische Wohnungsreform gerichteten Angriffe, Verlag von Gustav Fischer, Jena 1907.
• [13] Kulak T., Nadburmistrz Wrocławia Georg Bender, [w:] T. Woźniakowski (red.), Oblicza Wrocławia. Historia, kultura, rozwój, Via Nova, Wrocław 2009, 101–106.
• [14] [b.a.], Wohnungsverein städtischer Beamten und Lehrer [gegr. 1901], [Breslau] 1901–1906 [sprawozdania, okólniki, projekty, plany w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, sygn. Ym 453/1–3].
• [15] [b.a.], Brockauer Bau- und Sparverein in Breslau [gegr. 1896], [Breslau] 1896–1901 [statut, sprawozdania, w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, sygn. Ym 438].
• [16] E. A., Die Auflösung des Görlitzer Bau- und Sparvereins, „Ostdeutsche Bau-Zeitung” 1904, Jg. 2, Nr. 27, 201–202.
• [17] [b.a.], Breslauer Bau-Spar-Genossenschaft [1869–1881], [Breslau] 1875, 1876 [sprawozdania w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, sygn. 430/5].
• [18] [b.a.], Wohnungsverein städtischer Beamten und Lehrer zu Breslau, „Breslauer Beamten-Zeitung” 1911, Jg. 7, 2.05.1911.
• [19] [b.a.], Neuer Wohnungs- und Darlehnsverein zu Breslau (E.G.m.b.H.),„Breslauer Beamten-Zeitung” 1912, Jg. 8, 6.01.1912.
• [20] Gryglewska A., Architektura przełomu XIX i XX wieku we Wrocławiu, cz. 7, raport serii PRE nr W01/2018/P-017, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2018 [mpis].
• [21] [b.a.], Beamten-Wohnungsverein zu Breslau [gegr. 1901], [Breslau] 1901–1905 [sprawozdania, plany, w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, sygn. Ym 435/1–4].
• [22] [b.a.], Adressbuch Breslau und Umgebung, August Scherl Deutsche Adressbuch-Gesellschaft m.b.H., Breslau 1916.
• [23] [b.a.], Wohnungverein städtischer Beamten und Lehrer zu Breslau, „Breslauer Beamten-Zeitung” 1904, Jg. 1, 1.11.1904.
• [24] [b.a.], 4. Jahresbericht des Wohnungsvereins städtischer Beamten und Lehrer zu Breslau (E.G.m.b.H.) vom 1. Januar bis 31. Dezember 1904, „Breslauer Beamten-Zeitung” 1905, Jg. 1, 1.02.1905.
• [25] Goecke T., Allgemeine Städtebau-Ausstellung Berlin 1910, „Der Städtebau” 1910, Jg. 7, 73–85.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).