Wody lecznicze regionu sudeckiego : wybrane problemy

• Autorzy: Ciężkowski W. , Kiełczawa B. , Liber-Makowska E. , Przylibski T. , Żak S.

Warianty tytułu

EN

Mineral waters of the Sudetic region (SW Poland) : selected problems

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Mineralized waters used for medical treatment are common in the Sudetes. Due to reservoir rock types and the depth of groundwater circulation, two main types of groundwater deposits are distinguished. These are fissure deposits, the most often present in granites and gneisses, andfissure-porous deposits present first of all in sandstones. The main types of mineralized groundwater are CO₂-rich waters, containing up to 99.5% of CO₂ as the primary gas component, thermal waters characterized by the temperatures up to 87°C, which classifies these waters as the warmest in Poland, as well as radon waters, containing the highest activity concentrations of ²²²Rn, reaching above 2,000 Bq/dm³. All these groundwater types are infiltration waters. Discharge rates of the intakes in the Sudetes changes with time, which is influenced by changes in atmospheric parameters. The time of reaction is similar for all the intakes in the same hydrogeological structure. The process of mixing between the highly-mineralized, deep-circulation groundwater component and the shallow-circulation, low-mineralized component is intensely studied. Another problem is the presence of CO₂ in the amount exceeding its solubility in the water. Juvenile CO₂ flows from the deep crust through tectonic discontinuities, where it dissolves in groundwater, forming CO₂-oversaturated waters, as well as itforms gas anomalies in soil air. CO₂ concentrations may reach in soils more than 60 vol.%, and the flux of this gas reaches even 66 g/m²/d. Radon dissolves in groundwater in the zone of its out flow, where reservoir rocks are densely cracked, weathered, and cut by tectonic faults. The hydrogeochemical background of ²²²Rn in groundwater of the Sudetes is between 4 and 306 Bq/dm³.

Słowa kluczowe

PL

wody mineralne; wody lecznicze; wody termalne; wody radonowe; mieszanie wód; region sudecki

EN

mineral waters; medicinal waters; thermal waters; radon waters; mixing of waters; Sudetic region

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2016
• Tom: Vol. 64, nr 9
• Strony: 671--682
• Opis fizyczny: Bibliogr. 58 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Ciężkowski W.

• Zakład Geologii i Wód Mineralnych, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

autor

Kiełczawa B.

• Zakład Geologii i Wód Mineralnych, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

autor

Liber-Makowska E.

• Zakład Geologii i Wód Mineralnych, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

autor

Przylibski T.

• Zakład Geologii i Wód Mineralnych, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

autor

Żak S.

• Zakład Geologii i Wód Mineralnych, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Bibliografia

• [1]. ADAMCZYK-LORENC A. 2007 - Tło hydrogeochemiczne radonu w wodach podziemnych Sudetów. Rozprawa doktorska. PWr., Wydz. Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii.
• [2]. CHAU N.D., DULINSKI M., JODLOWSKI P., NOWAK J., ROZANSKI K., SLEZIAK M. & WACHNIEW P. 2011 - Natural radioactivity in groundwater - a review. Isot. Environ. Health Stud., 47 (4): 415-437.
• [3]. CIĘŻKOWSKI W. 1980 - Hydrogeologia i hydrochemia wód termalnych Lądka-Zdroju. Probl. Uzdrow., 4 (150): 125-193.
• [4]. CIĘŻKOWSKI W. 1983 - Jednostka hydrogeologiczna szczaw Gór Izerskich. Kwart. Geol., 27 (3): 595-604.
• [5]. CIĘŻKOWSKI W. 1990 - Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich, Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr., nr 60, Wrocław.
• [6]. CIĘŻKOWSKI W. & MROCZKOWSKA B. 1985 - Anomalia hydrogeochemiczna Cieplic Śl. Zdroju. Rocz. Pol. Tow. Geol., 55 (3-4): 473-484.
• [7]. CIĘŻKOWSKI W. & PRZYLIBSKI T.A. 1997 - Radon in waters from health resorts of the Sudety Mts. (SW Poland). Appl. Radiat. Isot., 48 (6): 855-856.
• [8]. CIĘŻKOWSKI W. & SZARSZEWSKAZ. 1978 - O zjawisku mieszania się wód leczniczych z wodami ich otoczenia na przykładzie uzdrowisk sudeckich. Probl. Uzdr., 6: 167-173.
• [9]. CIĘŻKOWSKI W., GRÖNING M., LEŚNIAK P.M., WEISE S.M. & ZUBER A. 1992 - Origin and age of thermal Walters In Cieplice Spa, Sudeten, Poland, inferred from isotope, chemical and noble gas data. J. Hydrol., 140: 89-117.
• [10]. CIĘŻKOWSKI W., DOKTÓR S., GRANICZNY M., KABAT T., KOZŁOWSKI J., LIBER-MADZIARZ E., PRZYLIBSKI T,, TEISSEYRE B., WIŚNIEWSKA M. & ZUBER A. 1996 - Określenie obszarów zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce na podstawie badań izotopowych. Złoża wód: Cieplic Śląskich Zdroju - zał. 3, Czerniawy-Zdroju - zał. 4., Dusznik-Zdroju - zał. 6, Gorzanowa - zał. 8, Jedliny-Zdroju - zał. 11, Jeleniowa - zał. 12, Kudowy-Zdroju - zał. 18, Lądka-Zdroju - zał. 20, Polanicy-Zdroju -zał. 26, Szczawna-Zdroju - zał. 35, Świeradowa-Zdroju - zał. 36. ZBU ZDROJE, Wrocław (maszynopis).
• [11]. CIĘŻKOWSKI W., DULIŃSKI W., JÓZEFKO I., KIEŁCZAWA B., LIBER-MADZIARZ E., WITCZAK S., ZUBER A. & ŻAK S. 2002 - Występowanie, dokumentowanie i eksploatacja endogenicznego dwutlenku węgla w Polsce. Wrocł. Tow. Nauk., Wrocław.
• [12]. CIĘŻKOWSKI W., MICHNIEWICZ M. & PRZYLIBSKI T. 2011 - Wody termalne na Dolnym Śląsku. [W:] A. Żelażniewicz, J. Wojewoda & W. Ciężkowski (red.), Mezozoik i Kenozoik Dolnego Śląska, WIND, Wrocław: 107-120.
• [13]. CIĘŻKOWSKI W., CHOWANIEC J., GÓRECKI W., KRAWIEC A., RAJCHEL L. & ZUBER A. 2010 - Mineral and thermal waters of Poland. Prz. Geol., 58 (9/1): 762-773.
• [14]. DOMIN E. & PRZYLIBSKI T.A. 2014 - Występowanie 222Rn w wodach podziemnych metamorfiku kaczawskiego na obszarze bloku przedsudeckiego. [W:] J. Drzymała (red.), Interdyscyplinarne zagadnienia w górnictwie i geologii. PWr., Wydz. Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, 5: 33-40.
• [15]. CYMERMAN Z. 2004 - Tectonic map of the Sudetes and the Fore-Sudetic Block 1 : 200000. Mapa tektoniczna Sudetów i bloku przedsudeckiego. Państw. Inst. Geol., Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
• [16]. DOMINIKIEWICZ M. 1951 - Wody mineralne Polski. PZWL, Warszawa.
• [17]. DOWGIAŁŁO J. 1976 - Wody termalne Sudetów. Acta Geol. Pol., 26 (4).
• [18]. DOWGIAŁŁO J. 2002 - The Sudetic geothermal region of Poland. Geothermics, 31: 343-359.
• [19]. DOWGIAŁŁO J., KARSKI A. & POTOCKI I. (red.), 1969 - Geologia surowców balneologicznych. Wyd. Geol., Warszawa: 9-142.
• [20]. FELTER A., SKRZYPCZYK L., SOCHA M., SOKOŁOWSKI J., STOŻEK J. & GRYCZKO-GOSTYŃSKA A. 2015 - Mapa zagospodarowania wód zaliczonych do kopalin w Polsce. PIG-PIB Warszawa.
• [21]. FISTEK J. 1977 - Szczawy Kotliny Kłodzkiej i Gór Bystrzyckich. Biul. Geol. UW, t. 22.
• [22]. FISTEK J. 1979 - Wody lecznicze i mineralne oraz peloidy. [W:] K. Dziedzic i in. (red.), Surowce mineralne Dolnego Śląska. Ossolineum.
• [23]. GOGOLEWSKA A. & WINIARSKA A. 2004 - Zmienność zawartości dwutlenku węgla w górnokarbońskiej serii węglonośnej niecki noworudzkiej (Dolny Śląsk, Polska). Pr. Nauk. Inst. Gór. PWr., Nr 106, Studia i materiały, 30: 73-87.
• [24]. IARC 2012 - Radiation. Vol. 100D, A review of human carcinogens. IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans. International Agency for Research on Cancer, World Health Organization, Lyon, France.
• [25]. KIEŁCZAWA B. 2001 - Zjawisko mieszania się wód Gorzanowa na tle złóż wód rowu górnej Nysy Kłodzkiej, Pr. Nauk. Inst. Gór., PWr., 92: 85-93.
• [26]. KOTARBA M. 1988 - Geochemiczne kryteria genezy gazów akumulowanych w serii węglonośnej górnego karbonu niecki wałbrzyskiej. Zesz. Nauk. AGH, Geologia, z. 4.
• [27]. KOTARBA M. 1990 - Isotopic geochemistry and habitat of the natural gases from the Upper Carbonifer-ous Żacler coal bearing formation in the Nowa Ruda coal district (Lower Silesia, Poland), Org. Geochem., 16.
• [28]. KOZŁOWSKA B., WALENCIK A. & DORDA J. 2008 - Natural radioactivity and dose estimation in underground water from the Sudety Mountains in Poland. Radiat. Prot. Dosimetr., 128 (3): 331-335.
• [29]. KOZŁOWSKA B., WALENCIK A., PRZYLIBSKI T.A., DORDA J. & ZIPPER W. 2010 - Uranium, radium and radon isotopes in selected brines of Poland. Nukleonika, 55 (4): 519-522.
• [30]. KOZŁOWSKI J. 1997 - Zjawisko mieszania się wód na przykładzie wybranych złóż wód leczniczych w Polsce, [W:] J. Górski & E. Liszkowska (red.), Współczesne problemy hydrogeologii, Wyd. WIND, Wrocław, 8: 347-352.
• [31]. LANGELIER W.F. & LUDWIG H.F. 1942 - Graphical method for indicating the mineral character of natural waters. J. Am. Waterworks Assoc., 34: 335-352.
• [32]. LIBER A. & LIBER-MAKOWSKA E. 2012 - Nowe metody analizy i predykcji spektralnej zmienności wydajności ujęć wód leczniczych z samowypływem oraz ich zastosowanie w badaniach zasobów wód leczniczych na Dolnym Śląsku. Ofic. Wyd. PWr., Wrocław.
• [33]. LIBER E. 2001 - Zmienność wydajności ujęć wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie ze złóż sudeckich. Rozprawa doktorska. PWr., Wydz. Górn., Wrocław (niepublikowane).
• [34]. LIBER E. 2008 - The dynamic changes of thermal waters modifying their admissible volume extracted from intakes in Cieplice Śląskie Zdrój. Technika Poszukiwań Geol., 47 (1/2): 17-38.
• [35]. LIBER-MAKOWSKA E. 2009 - Charakterystyka opróżniania zbiornika wód szczelinowych głębokiego krążenia na przykładzie złoża wód termalnych Lądka-Zdroju. Biul. Państw. Inst. Geol., Hydrogeol., 9/2: 317-322.
• [36]. LIBER-MAKOWSKA E. 2011 - Dynamiczne oddziaływanie pomiędzy ujęciami wód termalnych Lądka-Zdroju. Technika Poszukiwań Geologicznych., 50 (1/2): 71-79.
• [37]. LIS J. & HAŁAS S. 1980 - Preliminary results of stable carbon isotopes studiem in Sudetic and Carpathian mineral waters. ZFI-Mitteilun- gen, 29: 69-82.
• [38]. PACZYŃSKI B. & PŁOCHNIEWSKI Z. 1996 - Wody mineralne i lecznicze Polski. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [39]. PACZYŃSKI B. & SADURSKI A. (red.) 2007 - Hydrogeologia regionalna Polski, t. II - Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [40]. PILICH A., KULIKOWSKA J. & MADEYSKI A. 1979 - Ujęcia wód mineralnych i słabo zmineralizowanych w Polsce. Probl. Uzdrow., 3/6 (137-140): 620.
• [41]. PRZYLIBSKI T.A. 2000 - Size estimation and protection of the areas supplying radon to groundwater intakes. Arch. Environ. Protect., 26 (1): 55-71.
• [42]. PRZYLIBSKI T.A. 2005 - Radon. Składnik swoisty wód leczniczych Sudetów. Ofic. Wyd. PWr., Wrocław.
• [43]. PRZYLIBSKI T.A. 2007a - Radon as a natural radioactive tracer for studying crystalline rock aquifers - a few usage concepts. Acta Universitatis Wratislaviensis, No. 3041, Hydrogeologia, 125-142.
• [44]. PRZYLIBSKI T.A. 2007b - Radon i rad. Rozdział I.6.6. [W:] A. Zuber, K. Różański, W. Ciężkowski (red.), Metody znacznikowe w badaniach hydrogeologicznych. Poradnik metodyczny. Ofic. Wyd. PWr., Wrocław: 329-332.
• [45]. PRZYLIBSKI T.A. 2011 - Shallow circulation groundwater the main type of water containing hazardous radon concentration. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 11: 1695-1703.
• [46]. PRZYLIBSKI T.A. 2015 - Radon research in Poland: A review. Solid State Phenomena, 238: 90-115.
• [47]. PRZYLIBSKI T.A DORDA J. & KOZŁOWSKA B. 2002 - The occurence of 226Ra and 228Ra in groundwaters of the Polish Sudety Mountains. Nukleonika, 47 (2): 59-64.
• [48]. PRZYLIBSKI T.A., MAMONT-CIEŚLA K., KUSYK M., DORDA J. & KOZŁOWSKA B. 2004 - Radon concentrations in groundwaters of the Polish part of the Sudety Mountains (SW Poland). J. Environ. Radioact., 75 (2): 193-209.
• [49]. PRZYLIBSKI T., ADAMCZYK-LORENC A. & ŻAK S. 2007 - Obszary występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych w Sudetach. [W:] S. Wołkowicz (red.), Potencjał radonowy Sudetów wraz z wyznaczeniem obszarów występowania potencjalnie leczniczych wód radonowych. Państw. Inst. Geol., Warszawa: 107-179.
• [50]. PRZYLIBSKI T.A., FIJAŁKOWSKA L. & BIELECKA A. 2008 - Potencjalnie lecznicze wody radonowe Masywu Ślęży. Prz. Geol., 56 (8/2): 763-771.
• [51]. PRZYLIBSKI T.A., GORECKA J., KULA A., FIJAŁKOWSKA- -LICHWA L., ZAGOŻDŻON K., ZAGOŻDŻON P., MIŚTA W. & NOWAKOWSKI R. 2014 - 222Rn and 226Ra activity concentrations in groundwaters of southern Poland: new data and selected genetic relations. J. Radioanal. Nucl. Chem., 301 (3): 757-764.
• [52]. ROZPORZĄDZENIE Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dz.U. z2015 r. poz. 1989.
• [53]. TASSI F., VASELLI O., MORATTI G., PICCARDI L., MINISSALE A., POREDA R., DELGADO HUERTAS A., BENDKIK A., CHENAKEB M. & TEDESCO D. 2006 - Fluid geochemistry versus tectonic setting: the case study of Morocco, [W:] G. Moratti & A. Chalouan (red.), Tectonics of the Western Mediterranean and North Africa. Geol. Soc. London, Spec. Publ., 262: 131-145.
• [54]. USTAWA z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Dz.U. z 2005 r. Nr 167 poz. 1399 z późn. zm.
• [55]. USTAWA Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. Dz.U. z 2015 r. poz. 196 j.t.
• [56]. WALENCIK A., KOZŁOWSKA B., PRZYLIBSKI T.A., DORDA J. & ZIPPER W. 2010 - Natural radioactivity of groundwater from the Przerzeczyn-Zdrój Spa. Nukleonika, 55 (2): 169-175.
• [57]. WALENCIK A., KOZŁOWSKA B., DORDA J. & ZIPPER W. 2012 - Long lived natural radioactive elements in spa waters of southern Poland - Dose assessment and health hazard evaluation. Acta Phys. Pol., Series B, 43 (2): 345-350. www.psh.gov.pl
• [58]. ŻAK S., PRZYLIBSKI T.A. & CIĘŻKOWSKI W. 2008 - Określenie zawartości dwutlenku węgla w powietrzu glebowym w rejonach występowania szczaw. Ofic. Wyd. PWr., Wrocław.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.