Słynące łaskami obrazy maryjne na Podlasiu : Problem ikonografii sacrum

• Autorzy: Tomalska J.

Warianty tytułu

EN

Wonder-grace famous images of the virgin mary in Podlasie : A problem of the iconography of sacredness

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zauważalny kryzys sztuki kościelnej to między innymi wszechobecność kiczu, definiowanego jako konsekwencja kultury masowej, stosującego wysoki styl do wyrażenia idei estetycznie niższej. Kicz, wyrastając z gloryfikacji banału, nie zaspokaja potrzeby piękna, jest bowiem dziełem o niewielkiej wartości artystycznej, niepogłębionym tworem, kierowanym do przeciętnych gustów, utrwalającym stereotypowe poglądy. Do najważniejszych fenomenów sztuki należą kultowe wizerunki. Kult obrazów był znany w cesarstwie bizantyjskim, gdzie powstało wiele pierwowzorów, między innymi ikona Hodegetrii – Matki Bożej Przewodniczki, ukazanej z Dzieciątkiem, Które wskazuje tzw. gestem Hodegetrii. Do szczególnej sławy przedstawień maryjnych przyczyniła się legenda o pierwszym portreciście, którym miał być św. Łukasz Ewangelista. Obrazy obdarzone szczególną mocą charakteryzują się pewnymi cechami: zostały znalezione w niespodziewanych miejscach (np. w lesie, przy studni lub źródełku, na przydrożnym drzewie), były źródłem niezwykłego blasku, „pociły się”, „płakały” lub krwawiły, przeniesione do kaplicy, dworu lub chaty, wracały na miejsce znalezienia, gdzie objawiały niezwykłą moc. Objawione na Podlasiu ikony maryjne odzwierciedlały cechy lokalnej kultury, podatnej na wpływy z różnych kierunków. Stopniowa latynizacja sztuki cerkiewnej, szczególnie na obszarach kulturowego pogranicza, nie powinna być postrzegana w kategoriach polityczno-konfesyjnych. Takie procesy są przejawem naturalnej osmozy kulturowej i indywidualnych aspiracji zleceniodawców, pragnących podnieść swój prestiż fundacjami wzorowanymi na najlepszych (według ówczesnych kryteriów) artystycznych wzorach. Tworzone w tym kręgu dzieła charakteryzował koloryt lokalny i stylowo-ikonograficzny, który nie może być oceniany dziewiętnastowiecznymi kryteriami estetycznymi, ani też koncepcjami „czystości stylowej”, lecz postrzegany w szerszym kontekście przemian kulturowych

EN

Among the most important phenomena of the Christian religion there are images to which the faith ascribes supernatural properties, primarily the possibility of healing and defense against danger. In the area of the historic Podlasie such images often manifested themselves particularly frequently in the seventeenth century, when Podlasie was the theater of war, of devastating marches of troops, and of plagues and famine. Unusual pictures (images and icons) manifested themselves on trees (Leśna Podlaska, Puchły, Krypno), mystically prevented themselves from catching fire (Stary Kornin), or after a few years of functioning in a temple (Juchnowiec, Strabla) or in a manor house (Różanystok) manifested their supernatural power. It is a phenomenon of religious culture of Podlasie to adopt the iconographic patterns of iconic Catholic images by the Uniate Church, and after its abolition — by the Orthodox Church (Puchły, Kożany), as well as veneration of icons in Catholic churches (Juchnowiec, Strabla).

Słowa kluczowe

PL

kult obrazów; obrazy maryjne; ikony maryjne; Podlasie

EN

cult of images; Marian images; Marian icons; Podlasie

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2017
• Tom: Vol. 9, no. 1
• Strony: 71--78
• Opis fizyczny: Bibliogr. 59 poz.

Twórcy

autor

Tomalska J.

• Muzeum Podlaskie, Rynek Kościuszki 10, 15-426 Białystok

Bibliografia

• 1. Angelidi C., Papamastorakis T. (2000), The Veneration of the Virgin Hodegetria and the Hodegon Monastery, [w:] Vassilaki M. (red.), Mother of God, Representations of the Virgin in Byzantine Art, Athens.
• 2. Bakalova E. (2000), The Earliest Surviving Icons from Bulgaria, [w:] Pevny O. (red.), The Metropolitan Museum of the Symposia, Perceptions of Byzantium and Its Neighbors (843 – 1261), New York.
• 3. Baniulytė A. (2002), The cult of the Virgin Mary and its images in Lithuania from the middle ages until the seventeenth century, „Acta Academiae artium Vilnensis. Dailė”, t. 25, LDK dailės tyrimai ir šaltiniai, Vilnius.
• 4. Bańkowski E. (1887), Ruś Chełmska od czasu rozbioru Polski, Lwów.
• 5. Barącz S. (1891), Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce, Lwów.
• 6. Belting H. (2004), Bild und Kult, Eine Geschichte des Bildes vor der Zeitalter des Kunst, Műnchen, tłum. polskie: Belting H., Obraz i kult, Gdańsk 2010.
• 7. Białostocki J. (1985), Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, Warszawa.
• 8. Brubaker L., Haldon J.F. (2011), Byzantium in the Iconoclast Era (ca 680-850), A History, Cambridge.
• 9. Chełmicki Z. (red.) (1910) Podręczna Encyklopedya Kościelna, t. XXIX-XXX, Warszawa.
• 10. Chomik P. (2003), Kult ikon Matki Bożej w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI – XVIII w., Białystok.
• 11. Czarnowski S. (1956), Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego, [w:] Dzieła, t. I, Warszawa.
• 12. Dąb-Kalinowska B. (1992), Ikonowa rzeczywistość, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. XXXVI.
• 13. Dobschütz, von E., (1899), Christusbilder, Texte und Untersuchungen zur altchristlichen Legende, t. II, Leipzig.
• 14. Dubisch J. (1995), In a Different Place: Pilgrimage, Gender and Politics at the Greek Island Shrine, Princeton.
• 15. Durkheim E. (1990), Elementarne formy życia społecznego. System totemiczny w Australii, Warszawa.
• 16. Eastmond A. (2004), Art and Identity in ThirteenCentury Byzantium: Hagia Sophia and the Empire of Trebizond, Ashgate-Aldershot.
• 17. Eliade M. (2001), Moje życie. Fragmenty dziennika 1941-1985, Warszawa.
• 18. Episkop J. (Sokołow) (1899), Гродненский православно-церковный календарь, Воронеж.
• 19. Fullerton M. (1996), O чудотворных образах в античной культуре, [w:] Lidow A.M. (red.), Чу- дотворная икона в Византии и древней Руси, Мартис, Москва.
• 20. Gąsior A. (2007), Die Gottesmutter, Marias Stellung in den religiösen und politischen Kultur Polens, [w:] Samerski S. (red.), Die Renaissance der Nationalpatrone, Erinnerungskulturen in Ostmitteleuropa in 20/21 Jahrhundert, Leipzig.
• 21. Gloger Z. (1900-1903), Encyklopedia Staropolska, t. III, Warszawa.
• 22. Jakubik J. (1946), Łazówek, cudowna miejscowość na Podlasiu. Jednodniówka jubileuszowa wydana z okazji 25-lecia restytuowania parafii, Łazówek.
• 23. Kapuściński R. (2007), Lapidarium VI, Warszawa.
• 24. Karelin J.R., Miel’nikauj M.P. (Карелін Ў.Р., Мельникаў М.П.), (2000), Распаўсюжданне іканграфічных сюжетаў ў іканапісе Беларусі XVI – нач. 20 стст., „Przegląd Wschodni”, t. VII, z. 3 (27).
• 25. Kazhdan A.P. (red.) (1991), The Oxford Dictionary of Byzantium, t. III, New York – Oxford.
• 26. Knapiński R. (2004), Kicz w kościele [w:] Major B., Matyja J. (red.), Sacrum i sztuka. Życie i sztuka, Częstochowa.
• 27. KondakowN.P.(1915), Иконография Богоматери, t. I i II, Петроград 1915.
• 28. Krasny P. (2006), Epistola pastoralis biskupa Bernarda Maciejowskiego z 1601 r. Zapomniany dokument recepcji potrydenckich zasad sztuki sakralnej w Polsce, „Modus. Prace z historii sztuki”, t. VII.
• 29. Królik L. (1984), Sanktuaria maryjne na terenie dawnej diecezji łuckiej i brzeskiej, „Warszawskie Studia Teologiczne”.
• 30. Lidow A.M. (red.) (Лидов A.M.) (1996), Чудотвор- ная икона в Византии и древней Руси, Москва.
• 31. Lidow A.M. (Лидов A.M.) (2009), Иеротопия, Про- странство иконы и образы – парадигмы в ви- зантийской культуре, Москва.
• 32. Maniowiec A. (2003), Słownik obiektów fizjograficznych Horodyszcza i okolic, Gm. Wisznica, „Podlaski Kwartalnik Kulturalny” nr 3.
• 33. Maniura R. (2004), Pilgrimage to Images in 15th c., The Origins of the Cult of Our Lady of Częstochowa, Wiltshire.
• 34. Mironowicz A. (red.) (1997), Księga cudów przed ikoną Matki Bożej w Starym Korninie dokonanych, Białystok.
• 35. Mróz F. (2007), Pielgrzymowanie i turystyka religijna do sanktuariów Krzyża Świętego w Polsce, „Prace Geograficzne” z. 17.
• 36. Napiórkowski S.C. (1984), Teologia wobec kultu maryjnego w Polsce, „Collectanea Theologica” nr 54/2.
• 37. Nowakowski E. (1902), O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne Sulgostowa, Kraków.
• 38. Otto R. (1999), Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, Warszawa.
• 39. Peers G. (2010), Art and Identity in an Amulet from Trebizond, [w:] Religious Origins of Nations? The Christian Communities of the Middle East, red. R. B. ter Haar Romeny, Leiden.
• 40. Pljuchanowa M. (Плюханова М.Б.) (2015), „Бого- родичное возрождение”: к постановке пробле- мы, [w:] Древняя русь: Пространство книжного слова историко-филологические исследования, Москва.
• 41. Poklewski J. (1987), Przyczynki archiwalne do dziejów kościoła NMP w Jarosławiu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Nauki Humanistyczno – Społeczne” z. 161.
• 42. Pokrowskij F. (Покровский Ф.) (1895), Аpхеологическая карта Гродненской губернии, Bильна.
• 43. Sirota I. (1992), Ikonographie der Gottesmutter in der Russischen Orthodoxen Kirche, Versuch einer Systematisierung.
• 44. Smorąg-Różycka M. (2008), Dziedzictwo Bizancjum, „Białostockie Teki Historyczne”, t. VI.
• 45. Sosna G. (2001), Święte miejsca i cudowne ikony, Białystok.
• 46. Strzygowski J. (1898), Die Kathedrale von Herakleia, „Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien”, Beiblatt, z. 2.
• 47. Szmatauj W.F. (Шматаў В.Ф.) (red.) (2002), Іканапіс Заходняга Палесся XVI—XIX стст., Беларуская навука, Mińsk.
• 48. Tokarska-Bakir J. (2000), Obraz osobliwy. Hermeneutyczna lektura źródeł etnograficznych. Wielkie opowieści, Kraków.
• 49. Tomalska J. (2009), Słynące łaskami obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kościołach dominikańskich zachodniej części dawnego województwa trockiego, [w:] Markiewicz A. i Miławicki M. OP (red.), Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, Kraków.
• 50. Tomalska J. (2015), Hodegetria Supraska: problem ikonografii i atrybucji, [w:] Dzieje opactwa supraskiego w XVI-XX w., Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Supraśl 16–17 listopada 2013 r., Rzym – Lublin – Mińsk.
• 51. Tomkiewicz W. (1957), Uchwała synodu krakowskiego z 1621 r. o malarstwie sakralnym, „Sztuka i Krytyka” nr 8, z. 2.
• 52. Vitkauskienė B.R. (2011), Obraz jako jeden z przejawów kultu maryjnego w Wielkim Księstwie Litewskim. Ikony na Litwie, [w:] Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, Kraków.
• 53. Witkowska A. (1995), Maryjne loca sacra na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w początkach XIX w., [w:] Jackowski A. (red.), Przestrzeń i sacrum, Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, Kraków.
• 54. Zbudniewek J. (1999, 2000)), Integracyjna rola kultu Matki Boskiej Częstochowskiej na Ziemiach Wschodnich Rzeczypospolitej, „Наш Радавод”, t. VIII, Grodno-Białystok.
• 55. Zydorowicz J. (2010), Między ikonoklazmem i ikonofilią. Symbole religijne jako arsenał sztuki współczesnej, „Przegląd Religioznawczy” nr 2 (236).
• 1. Akta Stanu Cywilnego parafii prawosławnej w Kożanach, Archiwum Państwowe w Białymstoku, sygn. 1, 1771-1787 r., k. 92.
• 2. Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku, Actum in Curia Regia Branscens Feria Secunda Festum Natiui Latis Beatissime Virginise Mariae, proximei, bez nr inw., s. nlb. 2.
• 3. Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku, Archiwum Parafii Juchnowiec, Illustrissime et Reverendissime Dne [Kronika parafii spisana przez księdza Ludwika Orzeszkę], k. 2v.
• 1. http://info.wiara.pl/doc/2830649.Zarazliwy-kicz [dostęp: 23 marca 2017]

Uwagi

W bibliografii trzy ciagi numeracji - oddzielnie wykazane rózne typy źródeł.