Starożytny Egipt w podręcznikach szkolnych czasów Komisji Edukacji Narodowej

• Autorzy: Kaczmarek H.

Warianty tytułu

EN

Ancient Egypt in school textbooks in the times of the Committee for National Education

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Analysis of information on Ancient Egypt in the textbooks of K.J. Skrzetuski and D.A.G. Szybiński, as well as in the dissertations by H. Borzęcki, M. Wolski or W. Piwnicki, shows that they carried comparable information, but differed in what information was highlighted. The names of Egyptian rulers found in them, as well as the factography, were derived from a variety of ancient sources and contemporary works on the subject. Some of the names that appear in the textbooks have been taken form Homer (Proteus), Herodotus (e.g. Phero Cheops), Diodorus Siculus (e.g. Busiris, Uchoros), but also from Manethon (e.g. Athothis, Thosorthros). The authors of the textbooks and dissertations did not always make an attempt to order the data obtained from their reading in a chronological manner. One problem that turned out to be insurmountable for them involved trying to establish a chronology of ancient Egypt based on the works of ancient writers and to reconcile it with that based on the Bible. What is remarkable about the textbooks, however, is the fact that for the first time in Polish teaching of history they attempted to combine, albeit not always successfully, history with geographical description. There were also some rather inept attempts to comprise all the history of humanity exclusively within the framework of historia profana. The material gathered by the authors of the textbooks of the Age of Enlightenment is very interesting from the point of view of the history of knowledge and learning. It makes it possible to determine the state of knowledge gained in the Polish school system of that period and to understand many seemingly bizarre egyptological theories that appeared as late as in the 19th century. Polish textbooks of the Age of Enlightenment were the main source of knowledge on the history of Egypt for several generations of Poles, and they affected their perception of the history of that distant country at a time when a fascination with the Orient began to be observed among the educated elite of the country. Those textbooks reflected the state of research on ancient Egypt, and just as the scholarly dissertations, they were based on the same sources and contemporary syntheses.

Słowa kluczowe

PL

starożytny Egipt; Komisja Edukacji Narodowej; historia

EN

ancient Egypt; Commission of National Education; history

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2004
• Tom: R. 49, nr 3/4
• Strony: 39--70
• Opis fizyczny: Bibliogr. 56 poz.

Twórcy

autor

Kaczmarek H.

• Poznań

Bibliografia

• 1 Mirosława Chamcówna: Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w latach 1786-1795. Wrocław-Kraków 1959.
• 2 Łukasz Kurdybacha: Kuria rzymska wobec Komisji Edukacji Narodowej w latach 1773-1783. Kraków 1949 s. 25 -34.
• 3 Renata Dutkowa, Komisja Edukacji Narodowej. Zarys działalności. Wybór materiałów źródłowych. Wroclaw-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, s. 89-99.
• 4 Helena Rzadkowska: Rozwój myśli historycznej w dobie Oświecenia. Przyczyny wzrostu zainteresowania przeszłością. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria A. Historia nauk społecznych.” R. 1958 t. 6 z. 2 s. 3-44.
• 5 Alicja Sobczak: Nauczanie historii w Polsce w szkołach Komisji Edukacji Narodowej. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” R. 1973 t. 16 s. 141-194.
• 6 Tadeusz Słowikowski: Joachim Lelewel krytyk i autor podręczników historii. Warszawa 1974; tegoż: Pijarskie podręczniki do nauczania historii w Polsce w XVIII wieku. „Nasza Przeszłość” R. 1980 t. 54 s. 151-229.
• 7 Paweł Komorowski : Koncepcja dziejów powszechnych w historii politycznej państw starożytnych od pewnego towarzystwa napisanej. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” R. 31:1986 nr 3/4 s. 691-718;
• 8 Paweł Komorowski : Historia powszechna w książkach szkolnych czasów stanisławowskich. „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej” R. 1990, seria I. z. 4 s. 85-130;
• 9 Paweł Komorowski : Historia powszechna w polskim piśmiennictwie naukowym czasów stanisławowskich i jej rola w edukacji narodowej. Warszawa 1992.
• 10 Roman Stępień: Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej na terenie Korony. Wrocław 1994.
• 11 Irena Stasiewicz-Jasiukowa : Nowożytna myśl naukowa w podręcznikach Komisji Edukacji Narodowej. Nauki Moralne, [w:] Nowożytna myśl naukowa w Szkołach Komisji Edukacji Narodowej. Red. Irena Stasiewicz-Jasiukowa . Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973 s. 17-80.
• 12 Kazimierz Puchowski: Edukacja historyczna w jezuickich kolegiach Rzeczypospolitej 1565-1773. Gdańsk 1999.
• 13 Władysław Smoleński: Monteskjusz w Polsce wieku XVIII. Nadto fragment pamiętnika Autora i zupełna bibliografa jego pism. Warszawa 1927 s. 86.
• 14 Hugo Kołłątaj : Porządek fizyczno-moralny oraz pomysły do dzieła Porządek fizyczno-moralny. Warszawa 1955 s. 66.
• 15 Witold Dzięcioł: Józef Flawiusz historyk żydowski. Londyn 1966 s. 54.
• 16 Michał Franciszek Kociełkowski ur. 27 IX 1739 w Lipnicy pow. Turek, zm. 191 1811 w Marzeninie k. Gniezna; jezuita, nauczyciel syntaksy, poetyki i wymowy z historią i geografią w jezuickim Collegium nobilium w Poznaniu.
• 17 Practique de la memoire artificielle pour apprendre et pour retenir la chronologie I’histoire universale. Paris 1701 lub 1705.
• 18 Mayeul L. Chaudon : Nowy dykcyonarz historyczny albo historya skrócona wszystkich ludzi, którzy się wsławili cnotą, mądrością, rozumem, przemysłem, męztwem. wynalazkiem, błędami, etc. od początku świata aż do naszych czasów z tablicami chronologicznymi dla zrobienia całkowitey historyi, z artykułów rosproszonych w tym dziele i po francuzku od towarzystwa uczonych ludzi ułożony, a z francuskiego na polski język i podług naynowszey edycyi w Kaen, Rotomagu i Paryżu R. 1779 przez Józefa Ignacego Boelcke przełożony, przydatkami zaszłych odmian i wielu artykułów nowych powiększony. Warszawa 1783, t. II cz. 1 s. 266-267;
• 19 Andrzej Feliks Grabski: Myśl historyczna polskiego Oświecenia. Warszawa 1976 s. 29.
• 20 K. Wyrwicz, Abrege, s. 35-45.
• 21 Józef Kajetan Skrzetuski: Historya powszechna dla szkół narodowych na klasę III. Warszawa 1792 s. 1.
• 22 Cezar Cantu: Historya powszechna. Przełożona przez Leona Rogalskiego . Warszawa 1853 t. Is. 12.
• 23 J. K. Skrzetuski, Historya, s. 52.
• 24 Hugo Kołłątaj: Rozbiór krytyczny zasad historii początkowej wszystkich ludów. Opracował i wstępem opatrzył Henryk Hinz . Warszawa 1972 s. 37.
• 25 Jan Ludwik Rozaven de Leisseggues: Herodot, Diodor Sycyliski czy są godni wiary w tem co mówią o dawności Monarchii egipskiej: i czy ich powaga większa jest od Moyżesza, ieśli w tym prawodawcy żydów uważać zechcemy tylko dziejopisa nie zaś pisarza natchnionego od Boga. Roprawa napisana przez J. R. S. z powodu artykułu: rzut oka na Egipt umieszczonego w Pamiętniku Lwowskim (nr 3 str. 170). „Miesięcznik Połocki”, R. 1818, t. II nr VII, s. 238.
• 26 Wiadomości z Afryki. Rzut oka na Egipt, „Pamiętnik Lwowski” R. 1818 T.1 nr 4 s. 178.
• 27 J. K. Skrzetuski : Przypisy do historii powszechney na klasę trzecią. Marywil 1783 s. 5.
• 28 Wszystkie daty dotyczące historii starożytnego Egiptu podane są za Jürgen von Beckerath: Chronologie des pharaonischen Ägypten. Die Zeitbestimmung der ägyptischen Geschichte von der Vorzeit bis 332 v. Chr. Mainz am Rhein 1997.
• 29 Jan Jonston: Sceleton historiae universalis civilis el ecclesiasticae. Res praecipuas, ab orhe conditio ad annum 1633 gestas brevissime exhibens concinna- tum in usum gymnasii comitatus Lesznensis. Lugduni Batavorum 1633 s. 28.
• 30 Pierre Chompre : Historya Bogów bajeczna przez alfabet zebrana, czyli dykcyonarzyk mytologiczny dla zrozumienia wierszopisów, rytmów, konceptów, sztuk malarskich у snycerskich iako to posągów, adornacyi pałacowych у ogrodowych szpalerów, nadgrobków, numizmatów, diskursów allegorycznych, etc. przełożny z francuskiego napisanego od P. Chompre na ojczysty język przez Gabryela Szybińskiego. Warszawa 1769 oraz jego zmienioną wersję pod tytułem: Słownik mytologiczny czyli Historya Bogów bajeczna przez abecadło rozporządzona, służąca do zrozumienia wierszopisów, rytmów, konceptów, sztuk malarskich у snycerskich iako to posągów, adornacyi pałacowych у ogrodowych szpalerów, nadgrobków, numizmatów, diskursów allegorycznych, etc. przełożny z fancuskiego napisanego od P Chompre na ojczysty język przez Gabryela Szybińskiego. Warszawa 1784.
• 31 Szybiński Dominik Aleksander Gabriel (1730-1799), [w:] Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut t.6 cz. 1 .Oświecenie. Hasła osobowe P-Ż. Addenda A-O. Red. Elżbieta Aleksandrowska, Warszawa 1970, s. 274.
• 32 Dominik Aleksander Gabriel Szybiński: Krótka wiadomość o znakomitych w świecie monarchiach, starodawnych królestwach, rzeczachpospolitych, tudzież o cesarzach państwa rzymskiego i jego podziale, upadku wzmocnieniu na Zachodzie, powstanie natomiast tureckiego na Wschodzie, у rewolucyach w nich zachodzących do naszych czasów. Warszawa 1772 s. 28-65.
• 33 Erik Hornung: Das esoterisch Aegypten. Das geheime Wessen der Ägypter und sein Einfluss auf das Abendland. München 1999, s. 160.
• 34 Hieronim Kaczmarek: Jan Jonston z Szamotuł. U początków polskich zainteresowań starożytnym Egiptem. Poznań 2002, s. 15-17.
• 35 Hrsg, von Adolf Erman und Hermann Grapow. Berlin 1971 t. III, 88.
• 36 August Moszyński : Dziennik podróży do Francji i Włoch...architekta JKM Stanisława Augusta Poniatowskiego 1784-86. opr. B. Zboińska-Daszyńska . Kraków 1970, s. 231.
• 37 Quaestiones ex Historia Sacra, tum Aegyptiorum ac Naturali, item ex Epistolis Ciceronis, Vilis Clarorum Virorum, ad quas Latino Idiomate, jam vero ex Logica, Geometria Practica, ad quas Polonico Juvenes in Collegio Nohillum Varsaviensi Scholarum Piarum Uteris operant navantes respondere tenentur. Gregorius Wykowski Capitanei Niechoroviensis Filius, Georgius Michałowski, Capitanei Niechoroviensis Filius. Ignatius Wykowski Capitanei Niechoroviensis Filius, Leonardas Podoski Succamerarii Do- brzynensis Filius, Michael Princeps Lubomirski Palatini Braclaviensis Filius. Nicolaus Czapski Succamerarii Culmensis Filius. Stanislaus Potocki, Rei Tormentariae in Lithuania Praefecti Filius, Mense Julio 1766.
• 38 Wolski Mikołaj (1762-1802 lub 1803), [w:] Nowy Korbut, Warszawa, t. 6 cz.l, 1970, s. 450.
• 39 Mikołaj Wolski, Mowa...zawierająca uwagi nad pierwiastkowymi dziejami świata, nad dawnym Egiptem, nad Asyrią, Medami i Persami. Wilno 1784, s. 6-49.
• 40 Tadeusz Andrzejewski : Pieśni rozweselające serce. Z egipskiego przełożył, przedmową i objaśnieniami opatrzył... Warszawa 1963
• 41 Jan Reychman: Znajomość i nauczanie języków orientalnych w Polsce XVIII wieku. Wrocław 1950, s. 107.
• 42 P. Komorowski, Koncepcja, s. 697.
• 43 Walerian Piwnicki : O zwierzchności w Egipcie, [w:] Historia polityczna państw starożytnych od pewnego Towarzystwa napisanej. Warszawa 1772 s. 145-151.
• 44 Borzęcki Hieronim, [w:] Encyklopedia Powszechna Orgelbranda. Warszawal860, t. IV, s. 131.
• 45 Hieronim Borzęcki: Zbiór historii egipskiej i kartagińskiej. Grodno 1776, s. 39-41.
• 46 A new historical Biographical and Classical Dictionary containing a concise and alphabetical ccount of the most remarkable Events recorded in Ancient History. Extracted from the most celebrated classical Writers: also the Lives and Characters of the most Illustrious Personages among the Greecks, Romans Egyptians, Carthaginans, and other distinguished Nations... London 1777 k. M 6.
• 47 Karol Estreicher: Bibliografia polska. Stólecie XV—XVIII. Kraków 1897 t. XV s. 269.
• 48 Karol Estreicher: Bibliografia polska. Stólecie XV-XVIII. Kraków 1903 t. XIX s. 479.
• 49 Henryk Gау : Komorowska Kunegunda, [w:] Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana. Warszawa 1904 t. XXXVIII s. 449-450.
• 50 Szymon Bielski: Vita et scripta quorumdam e congregalione der. reg. Scholarum Piarum in provincia Polona professorum. qui operibus editis patrial et Ecclesiae proficuir nomen sum memorabile feccerunt. Varsaviae 1812 s. 174.
• 51 Edmund Rabowicz : Komorowski Wincenty Józef h. Korczak, [w:| Polski Słownik Biograficzny. Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, t. XIII, s. 435.
• 52 Franciszek Maksymilian Sobieszczański : Komorowska Kunegunda, [w:] Encyklopedia powszechna. Warszawa 1864, t. XV, s. 254.
• 53 Jan Sowiński: O uczonych Polkach. Krzemieniec 1821 s. 77-83.
• 54 Wybrane z starożytnych świeckich pisarzów dzieie zdaniami i wyrokami mędrców o powinnościach ludzkich w dwóch częściach zawarte z łaciny na Oy czyś ty Język ku pożytkowi Narodowemu przeniesione. Warszawa 1779, t. 1, s. 68.
• 55 [Grzegorz Piramowicz]: Uwagi o nowym instrukcji publicznej układzie, przez Komisyą Edukacyi Narodowej uczynionym, ku objaśnieniu chcących o nim wiedzieć i sądzić. Warszawa br. 117761 s. nlb. 8
• 56 O znajomości cywilizacji starożytnego Egiptu przez Joachima Lelewela zob. Hieronim Kaczmarek, Joachim Lelewel i jego zainteresowanie starożytnym Egiptem, w: „Przegląd Orientalistyczny” nr 3-4, 2002, s. 141-157.