Polskie schrony bojowe na linii Warty i Widawki. Zapomniane dziedzictwo

• Autorzy: Musiaka Łukasz , Stasiak Ewelina

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK57BUNKERS

Warianty tytułu

EN

Polish military bunkers on the Warta and Widawka line. Forgotten heritage

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł prezentuje historię powstania oraz wyniki inwentaryzacji terenowej czterdziestu siedmiu schronów bojowych, tworzących umocnioną linię Warty i Widawki z 1939 roku. Badane obiekty to w przeważającej mierze tradytory jednostronne a także schrony dwustronne i jeden obserwacyjny. Podczas II wojny światowej tworzyły główną linię obrony armii „Łódź”, a obecnie stanowią znakomity przykład historyczny polskiej myśli inżynieryjnej i fortyfikacyjnej. Głównym celem artykułu było opisanie ich budowy i przeznaczenia oraz analiza stanu zachowania i określenie stopnia wykorzystania do pełnienia współczesnych funkcji. Większość tradytorów zachowana jest w całości w stanie dość dobrym, dwa schrony są całkowicie zniszczone, a siedem jest uszkodzonych. Schrony w większości są zaśmiecone i zaniedbane, a ich pogarszający się stan techniczny wynika naturalnych czynników degradujących oraz niewłaściwego użytkowania (lub jego braku) oraz zniszczeń wywołanych przez lokalną społeczność. W oparciu o umocnienia linii Warty i Widawki utworzono dwa szlaki turystyczne, które jednak nie spełniają swej roli ze względu na słabą infrastrukturę i brak promocji. Jedynie dwa schrony, w Strońsku i Beleniu, są wykorzystywane podczas inscenizacji historycznych. Oprócz wpisu kilku obiektów do gminnej ewidencji zabytków, tradytory linii Warty i Widawki nie są chronione prawem. Być może objęcie ich ochroną w postaci parku kulturowego dałoby asumpt do zagospodarowania, wykorzystania i lepszej promocji tego wciąż nieodkrytego dziedzictwa architecturae militaris środkowej Polski.

EN

The paper presents the history and results of an inventory of forty-seven military bunkers, which together formed the fortified Warta and Widawka line in 1939. The structures investigated are in the majority one-sided casemates, but there are also two-sided bunkers and one observation bunker. During World War II, they formed the main defensive line for the “Lodz” Army, whereas today they are an excellent example of Polish historical engineering and fortification thought. The main goal of the paper is to document their structure and function, as well as to analyse their conservation status and determine the degree to which they can be used for contemporary functions. Most casemates have been preserved and are in quite a good condition, with two completely destroyed and seven damaged. In the main, the bunkers are littered and suffer from neglect, whereas their worsening technical condition is a consequence of degrading natural factors and inappropriate use (or no use at all) as well as damage inflicted by local populations. Two tourist trails have been marked out based on the fortifications of the Warta and Widawka line. But these do not fulfill their role due to underdeveloped tourist infrastructure and no promotion. Only two bunkers, in Stronsk and Belen are used in historical re-enactments. Despite the fact that several structures have been recognised as heritage sites by local governments, the casemates of the Warta and Widawka line are not legally protected. It may be, that protection through introduction of a cultural park, could prompt proper development, use and better promotion of what is still undiscovered militaris architectural heritage of Central Poland.

Słowa kluczowe

PL

schrony bojowe; architectura militaris; dziedzictwo kulturowe; linia Warty i Widawki; II wojna światowa

EN

military bunkers; architectura militaris; cultural heritage; Warta and Widawka line; World War II

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 57
• Strony: 84--95
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., fot.

Twórcy

autor

Musiaka Łukasz

• Katedra Geografi i Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, Wydział Nauk Geografi cznych, Uniwersytet Łódzki

autor

Stasiak Ewelina

• Wydział Nauk Geografi cznych Uniwersytetu Łódzkiego

Bibliografia

• [1] Bielski M. Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939. Warszawa, 1991.
• [2] Bochenek R.H. 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach. Warszawa, 1980.
• [3] Bogalecki T.Z. Główna pozycja obrony armii „Łódź” we wrześniu 1939 roku. Umocnienia, walki i szlaki pamięci. Przewodnik historyczno-turystyczny. Łódź, 2010.
• [4] Bogalecki T.Z., Żołnierze Armii „Łódź” chwała i pamięć. Łódź, 2010.
• [5] Bogdanowski J. Architektura obronna w krajobrazie Polski: od Biskupina do Westerplatte. Warszawa – Kraków, 2002.
• [6] Denkschrift über die polnische Landesbefestigung, Berlin 1941, str. 238–239, http://www.mapywig.org/m_documents/DE/Denkschrift_ueber_die_polnische_Landesbefestigung_1941.pdf (access: 8.03.2017).
• [7] http://www.armiakrakow.fortyfi kacje.pl/gl_schematy/sch_obserw.htm (access: 28.02.2017).
• [8] http://bip.zapolice.pl/archiwum/zapolice.pl/ uploadf/bip/strategia/strategia2013.pdf (access: 14.12.2017).
• [9] http://www.ugbelchatow.pl/studium.pdf (access: 11.03.2017).
• [10] Jarno W. Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939. Warszawa, 2004.
• [11] Kozłowski W. Wojskowe znaczenie ziemi łódzkiej w 1939 r. „Acta Uniwersitatis Lodziensis”, Folia Historica 1981;8.
• [12] Klupsz L. Krajobraz kulturowy jako kategoria zabytków i jego specyfika. W: Szmygin B. (red.), Klasyfi kacja i kategoryzacja w systemie ochrony zabytków, Ochrona Dziedzictwa Kulturowego 2016;2(16):41–55.
• [13] Kucharski S., Kurzawa P. Wielki leksykon uzbrojenia. Wrzesień 1939. Polowe schrony bojowe. Warszawa, 2014.
• [14] Kuszneruk M., Ciszewski K. Schrony bojowe Wojska Polskiego w okolicach Bełchatowa. Bełchatów, 2011.
• [15] Łagowski S. Szlakiem twierdz i ufortyfikowanych przedmości. Pruszków, 2005.
• [16] Myczkowski Z. i in. Rejestracja krajobrazów warownych jako podstawa rewitalizacji dawnych twierdz. Wiadomości Konserwatorskie 2008; 23.
• [17] Peska R. Ziemia szczercowska w walce o niepodległość ojczyzny 1861–1991. Pabianice, 1993.
• [18] Rómmel J. Za honor i Ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa, 1958.
• [19] Szcześniak Z. Budowle schronowe Obrony Cywilnej w Polsce – stan dzisiejszy i kierunki rozwoju. Warszawa, 2011.
• [20] Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568, art. 16, pkt 1, http://prawo.sejm.gov.pl/isap. nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20031621568&type=3 (access: 11.01.2018).
• [21] Wesołowski A. Szczerców – Góry Borowskie 1939. Walki 30. Poleskiej Dywizji Piechoty i jej sąsiadów w dniach 3–6 września 1939 r. Warszawa, 2006.
• [22] Wróblewski J. „Armia Łódź 1939”. Łódź, 1975.
• [23] Zatorski J. Budowniczowie i obrończy pozycji „Szczerców”. Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Bełchatowa 2009;wrzesień nr 14:13–15.
• [24] Zawilski A. Bitwy polskiego września. Łódź, 1989.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).