Osiedle urzędnicze w Katowicach-Ligocie – wyzwania stojące przed dziedzictwem kulturowym

• Autorzy: Łakomy Katarzyna

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK78LIGOTA

Warianty tytułu

EN

Katowice-Ligota officials’ estate: challenges to cultural heritage

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł dotyczy willi okresu międzywojennego w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem osiedla urzędniczego w Katowicach-Ligocie. Willa to obiekt o charakterze luksusowym, nierozłącznie związany z ogrodem i krajobrazem, reprezentujący idee i filozofię danej epoki. Główne analizy zostały poprzedzone badaniami wstępnymi mającymi zidentyfikować zasób obiektów willowych tego okresu, ich stan zachowania i działania prowadzące do ich destrukcji. Dla osiedla w Katowicach wykonano badania in situ – analizy budynków, kontekstu urbanistycznego i krajobrazowego oraz materiałów archiwalnych. Przeprowadzone badania wykazały wartości, ale też szereg problemów i zagrożeń, na jakie narażony jest ten układ. Jako główne przyczyny złego stanu wskazano brak właściwej ochrony i zasad postępowania przy różnorodnych pracach renowacyjnych. Mimo wielu niekorzystnych zjawisk zachodzących w obrębie badanego osiedla posiada ono wysoką wartość urbanistyczną, architektoniczną i krajobrazową oraz znaczący potencjał kulturowy i przyrodniczy.

EN

This paper discusses interwar-period villas in Poland, with a particular focus on the officials’ estate in Katowice-Ligota. A villa is a building that is luxury in character and is inseparably tied to a garden and the landscape, and represents the ideas and philosophy of a given period. The main analyses were preceded by preliminary research to explore the stock of villa buildings of the period, their state of preservation and the actions that lead to their deterioration. In situ research was performed on the Katowice estate—an analysis of the buildings, the urban and landscape context, and archival materials. The layout’s values were identified, in addition to a range of problems and threats that the layout faces. Lack of proper conservation and rules of procedure in various types of renovation work was found to be the main cause of the poor condition. Despite a number of unfavorable developments within the area under study, it has high urban, architectural and landscape value, as well as significant cultural and natural potential.

Słowa kluczowe

PL

dwudziestolecie międzywojenne; ruch awangardowy; osiedle wzorcowe; willa; dziedzictwo kulturowe; Katowice

EN

interwar period; avant-garde movement; model housing estate; villa; cultural heritage; Katowice

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 78
• Strony: 75--90
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz., rys., fot., tab.

Twórcy

autor

Łakomy Katarzyna

• Politechnika Krakowska, Wydział Architektury

• https://orcid.org/0000-0002-8556-0239

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Archiwum Państwowe w Katowicach, Plan sytuacyjny tzw. kolonii urzędniczej w Panewniku, sygn. 27.12.0.3.543.
• 2. Archiwum Państwowe w Pszczynie, szkic: Obręb Górne Lasy Pszczyńskie. Mapa 14. 1:4000. Mapa 15. Gmina Panewnik, sygn. 53/1409.
• Opracowania / Secondary sources
• 3. Bogdanowska Monika, Boba-Dyga Bożena, Rojkowska-Tasak Halina, Marcin Furtak, Wytyczne i zalecenia ochrony tynków szlachetnych doby modernizmu, „Renowacja i Zabytki” 2021, nr 1.
• 4. Borowik Aneta, Henryk Glaesel – zapomniany twórca kolonii urzędniczej w Katowicach-Ligocie, „Archivolta” 2010, nr 2.
• 5. Ciarkowski Błażej, Kryterium autentyczność a wartościowanie zabytków architektury modernistycznej, [w:] Wartościowanie zabytków architektury, red. Bogusław Szmygin, Warszawa 2013.
• 6. Klajmon Barbara, Ochrona i konserwacja architektury okresu 20-lecia międzywojennego Górnego Śląska, [w:]
• 7. Modernizm w Europie. Modernizm w Gdyni. Architektura pierwszej połowy XX wieku i jej ochrona w Gdyni i w Europie, red. Maria Jolanta Sołtysik, Robert Hirsch, Gdynia 2011.
• 8. Korpała Małgorzata, Tynki szlachetne w architekturze z początku XX wieku – problematyka konserwatorska, „Przegląd Budowlany” 2017, nr 88.
• 9. Krukowiecka-Brzęczek Anna, Katowicka Ligota. Historia rozwoju przestrzennego. Wstęp do badań, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2016, nr 47.
• 10. Łakomy Katarzyna, Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2011, nr 1.
• 11. Łakomy Katarzyna, Wille miejskie Katowic, Katowice 2015.
• 12. Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczypospolitej, t. 2: Katowice i województwo śląskie, red. Andrzej Szczerski, Kraków 2014.
• 13. Oblicza modernizmu w architekturze. Paradygmat luksusu w architekturze modernizmu XX wieku. „Trójgłowy smok” – architektura dwudziestolecia międzywojennego na Górnym Śląsku (1922–1939), red. Robert Nakonieczny, Justyna Wojtas-Swoszowska, Katowice 2013.
• 14. Oblicza sztuki 20-lecia międzywojennego, materiały z konferencji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Górnego Śląska, Katowice, Polska, 24–25 marca 2011, red. Teresa Dudek-Bujarek, Katowice 2011.
• 15. Odorowski Waldemar, Architektura Katowic w latach międzywojennych 1922–1939, Katowice 2013.
• 16. Olszewski Andrzej Kazimierz, Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925. Teoria i praktyka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• 17. Siwek Andrzej, Krakowska architektura dwudziestolecia międzywojennego jako przedmiot ochrony konserwatorskiej, [w:] Międzywojenny Kraków. Architektura. Kultura. Nauka, red. Katarzyna Daraż-Duda, Jarosław Klaś, Kraków 2013.
• 18. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota, Warszawa 2007.
• 19. Soldani Alberto, Jankowski Dariusz, Zabytki. Ochrona i opieka. Praktyczny komentarz do nowej ustawy, Zielona Góra 2004.
• 20. Szaraniec Lech, Osady i osiedla Katowic, Katowice 2010.
• 21. Walter Nigel, Lost in Translation: Tangible and Non-Tangible in Conservation, „Architecture” 2023, nr 3.
• 22. Wisłocka Izabella, Awangardowa architektura polska 1918– –1939, Warszawa 1968.
• 23. Zajer Władysław, Rozwój przestrzenny Katowic w latach międzywojennych (1922–1939), „Rocznik Katowicki 1973”, Katowice 1973.
• 24. Zarys dziejów Ligoty i Panewnik: od zarania do czasów współczesnych, red. Grzegorz Płonka, Katowice 2010. Ziembiński Janusz, Kolonia urzędnicza Ligota pod Katowicami, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1983, nr 28/3.
• Akty prawne / Legal acts
• 25. Dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury, Dz.U. 1918, nr 16, poz. 36.
• 26. Regulamin Śląskiej Rady Wojewódzkiej z 19 marca 1936 r. o warunkach przydziału i sprzedaży działek kolonii urzędniczej w Panewniku, „Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego” 1936, R. XV, nr 11.
• 27. Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. 2003, nr 162, poz. 1568.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 28. Gauhaupstadt Kattowitz 1942, www.fotopolska.eu/890475,foto.html?o=b1107 (dostęp: 1 X 2023).
• 29. Gminna ewidencja zabytków, Urząd Miasta Katowice, www.emapa.katowice.eu/jarc-gui/views/main.xhtml (dostęp: 3 VII 2023).
• 30. 9. konferencja „Modernizm w Europie – modernizm w Gdyni”, https://www.gdynia.pl/zabytki/konferencja-modernizm-w-europie-modernizm-w-gdyni,7218/9-konferencja-modernizm-w-europie-modernizm-w-gdyni,566997 (dostęp: 7 I 2024).
• 31. Plan informator miasta Wielkich Katowic 1930, https://fotopolska.eu/819571,foto.html?o=b1107 (dostęp: 1 X 2023).
• 32. Plan miasta wielkich Katowic i okolic, ok. 1930, www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/38265/edition/41981/content (dostęp: 1 X 2023).
• 33. Regionalna Infrastruktura Informacji Województwa Śląskiego ORSIP 2.0, Mapa topograficzna 1958–61,
• 34. www.geoportal.orsip.pl/gis/apps/webappviewer/index.html?id=c0fdc8732bfa43089d962a1fbc2bd25c (dostęp: 1 X 2023).
• 35. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 24 sierpnia 2023 r.), http://wkz.katowice.pl/uslugi/rejestr-zabytkow/spis-obiektow-wpisanych-do-rejestru-zabytkow/rejestr-zabytkow-nieruchomych-a (dostęp: 5 X 2023).
• Publikacje prasowe / Press publications
• 36. „Der Baumeister” 1935, nr 4. Michejda Tadeusz, O zdobyczach architektury nowoczesnej, „Architektura i Budownictwo” 1932, nr 5.
• 37. Pniewski Bohdan, Willa przy ulicy klonowej w Warszawie, „Architektura i Budownictwo” 1937, nr 2.
• 38. Syrkus Szymon, Architektoniczne podstawy budownictwa mieszkaniowego, „Odbudowa Gospodarcza: Miesięcznik Poświęcony Sprawom Ekonomicznym i Społecznym” 1925, nr 2.
• 39. Toeplitz Teodor, Jednorodzinny dom, „Dom, Osiedle, Mieszkanie” 1930, nr 11.
• Inne / Others
• 40. Kattowitz – Idaweiche. Finkenherd, Foto u. Verlag: Foto-Haus Boronowski, ok. 1945 (pocztówka).