Przedzamcze zachodnie zamku w Kowalewie Pomorskim w świetle badań nieinwazyjnych i archeologiczno-architektonicznych

• Autorzy: Wiewióra M. , Misiewicz K. , Wasik B. , Małkowski W.

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK51KOWALEWO

Warianty tytułu

EN

West bailey of the castle in Kowalewo Pomorskie in light of non-invasive and archaeological-architectonic research

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Do niedawna zamek i jego układ znane były tylko z mało wyraźnej ryciny zrujnowanego zamku z początku XVIII wieku, ze szkicowej rekonstrukcji rzutu autorstwa Conrada Steinbrechta z końca XIX wieku oraz lakonicznych opisów inwentarzowych z połowy XVII i połowy XVIII wieku. Badania archeologiczno-architektoniczne uzupełnione prospekcją geofizyczną w znacznym stopniu uzupełniły tę wiedzę, weryfikując stare poglądy i hipotezy. W efekcie udało się zrekonstruować przebieg kurtyn obwodowych przedzamcza oraz fosy. W narożniku północno-zachodnim zweryfikowano obecność wieży wymienianej w inwentarzu z połowy XVII wieku. Dzięki prospekcji geofizycznej zlokalizowano także niektóre elementy zabudowy wewnętrznej – duży budynek od zachodu oraz stojący na dziedzińcu obiekt szachulcowy na murowanym podpiwniczeniu, którego istnienie zostało potwierdzone metodą wykopaliskową. Szczególnie interesujące okazały się wyniki badań archeologicznych w odniesieniu do rekonstrukcji pogranicza domu konwentu i przedzamcza zachodniego, wskazując na obecność tam nieznanej fosy i muru w 2. połowie XIV wieku. Zweryfikowano także narożnik północnego, zewnętrznego muru zamku, w którym według planu C. Steinbrechta miała znajdować się baszta. Rekonstrukcja ta okazała się niepoprawna, a zachowany mur był w rzeczywistości przyporą narożną. Badania dostarczyły także dalszych informacji umożliwiających rekonstrukcję ukształtowania terenu i technik budowlanych – przede wszystkim prac ziemnych.

EN

Until recently, the castle and its layout were known only from a rather unclear sketch of the ruined castle from the beginning of the 18th century, from a sketchy reconstruction of the plan drawn by Conrad Steinbrecht at the end of the 19th century, and laconic inventory descriptions from the moid-17th and mid-18th century. Archaeological-architectonic research and geophysical prospection significantly complemented the knowledge, verifying old views and hypotheses. As a result it was possible to reconstruct the outlines of perimeter curtains of the bailey and the moat. The existence of a tower mentioned in the inventory from the mid17th century was verified in the north-western corner. Owing to geophysical prospection some elements of interior buildings were also located – a large building in the west and a framework building with a masonry basement standing in the courtyard whose existence was confirmed by the excavations. Results of archaeological research in reference to the reconstruction of the borderline of the chapter house and the west bailey, indicating the presence of an unknown moat and a wall there in the 2nd half of the 14th century, turned out to be particularly interesting. The corner of the north, outer wall of the castle was also verified where, according to the plan by C. Steinbrecht, the tower was to be located. The reconstruction turned out to be incorrect, and the preserved wall was actually a corner buttress. The research also yielded further information allowing for reconstructing the lay of the land and construction techniques – mainly earthworks.

Słowa kluczowe

PL

Kowalewo Pomorskie; zamek krzyżacki; zamek wysoki; architektura; archeologia; badania nieinwazyjne; geofizyka

EN

Kowalewo Pomorskie; Teutonic castle; high castle; architecture; archaeology; non-invasive; research; geophysics

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 51
• Strony: 42--52
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Wiewióra M.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Archeologii, Zakład Archeologii Architektury

autor

Misiewicz K.

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Archeologii

autor

Wasik B.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Archeologii, Zakład Archeologii Architektury

autor

Małkowski W.

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Archeologii

Bibliografia

• [1] Haftka M. Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów. Malbork–Płock, 1999.
• [2] Jóźwiak S., Trupinda J. Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografi a i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych. Toruń, 2012.
• [3] Dygała J. (ed.) Lustracja województw Prus Królewskich 1765. T. II. Województwo chełmińskie, cz. 2, Ziemia chełmińska. Toruń, 2009.
• [4] Momot A., Wasik B. Badania archeologiczno-architektoniczne zamku krzyżackiego w Kowalewie Pomorskim w 2013 roku (maszynopis w archiwum IA UMK i WUOZ w Toruniu). Toruń, 2013.
• [5] Steinbrecht C. Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen. Bd. II: Preussen zur Zeit der Landmeister. Berlin, 1888.
• [6] Paczkowski J. (ed.) Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664. Toruń, 1938.
• [7] Rogalski B. Dzieje miasta do XVIII wieku oraz rozwój przestrzenny. In: Danielewicz J. (ed.)Dzieje Kowalewa Pomorskiego. Bydgoszcz, 1986, s. 14–111.
• [8] Torbus T. Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen. München, 1998.
• [9] Wasik B. Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku)., Toruń, 2016.
• [10] Wasik B. Relikty architektury odkryte podczas badań archeologiczno-architektonicznych na zamku w Kowalewie Pomorskim prowadzonych w 2014 roku i wstępna analiza źródeł z nią związanych (maszynopis w archiwum IA UMK i WUOZ w Toruniu). Toruń, 2014.
• [11] Wasik B. Wnioski na temat układu przestrzennego i techniki budowy zamku na podstawie badań z 2015 roku (maszynopis w archiwum IA UMK i WUOZ w Toruniu). Toruń, 2015.
• [12] Wasik B. Wnioski na temat układu przestrzennego przedzamcza zachodniego na podstawie badań z 2016 r. (maszynopis w archiwum IA UMK i WUOZ w Toruniu). Toruń, 2016.
• [13] Wasik B. Wnioski na temat technik budowlanych na podstawie badań z 2016 r. (maszynopis w archiwum IA UMK i WUOZ w Toruniu). Toruń, 2016.
• [14] Wasik B., Wieiwóra M. Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych. Wiadomości Konserwatorskie 2016;45:53–65.
• [15] Wiewióra M. et al. Badania nieinwazyjne przedzamcza zachodniego zamku w Kowalewie Pomorskim i ich weryfikacja archeologiczna. In: Furmanek M., Herbich T., Mackiewiczs M. (eds.) Metody geofi zyczne w archeologii polskiej 2016. Wrocław, 2016, s. 112–114.