Potencjał średniowiecznego układu przestrzennego w rozwoju zdegradowanego miasta. Przykład Dębowca, Jaślisk i Osieku Jasielskiego

• Autorzy: Martyka Anna , Jopek Dorota

Identyfikatory

DOI

10.4467/25438700SM.23.020.18481

Warianty tytułu

EN

The potential of the medieval spatial arrangement in the development of a degraded city. The example of Dębowiec, Jaśliska and Osiek Jasielski

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Problemem badawczym było dziedzictwo historyczne we współczesnych procesach rozwojowych małych jednostek osadniczych. Analizy przeprowadzono w kontekście współczesnych zagrożeń, takich jak niekorzystne zmiany demograficzne, przestrzenne i gospodarcze. Głównym celem pracy było określenie potencjału historycznych struktur przestrzennych w odzyskiwaniu utraconej tożsamości oraz opracowanie wytycznych projektowych i programowych do prowadzenia efektywnej polityki przestrzennej. Procedura badawcza obejmowała: zarys ewolucji wybranych struktur urbanistycznych pod względem cech przestrzennych i funkcjonalnych, morfologiczne i urbanistyczne analizy badanych przestrzeni oraz sformułowanie wniosków z badań. Spośród nich, najważniejszym jest stwierdzenie, że tkanka miejska jako element tożsamości lokalnej może stać się istotną częścią strategii rozwoju danego miasta i regionu. Uzyskane wyniki badań wskazują na ścisłą korelację z kierunkami rozwoju regionalnego opartymi na założeniu tworzenia policentrycznej sieci jednostek terytorialnych jako generatorów rozwoju społeczno-gospodarczego.

EN

This study examines the historical heritage in the contemporary development processes of small settlement units. The analyses are carried out in the context of contemporary threats such as unfavourable demographic, spatial and economic changes. The main objective of this work is to determine the potential of historical spatial structures to regaining previously lost identities. Another objective is to develop design and programmatic guidelines for the implementation of an effective spatial policy. The research process consists of several stages. The first stage of the study outlines the evolution of three selected examples of historical urban structures in terms of spatial and functional characteristics. The second stage consists of carrying out urban and morphological analyses of the areas studied and comparing them in terms of social, economic and spatial aspects. Finally, in the third stage, conclusions are formulated. The main finding is that the urban fabric, as an element of local identity, can become an essential part of the development strategy of a given city and region. Furthermore, the results show a close correlation with the directions of regional development based on the assumption of creating a polycentric network of territorial units as generators of social and economic development.

Słowa kluczowe

PL

miasto; forma urbanistyczna; morfologia urbanistyczna; dziedzictwo kulturowe; tożsamość

EN

city; urban form; urban morphology; culture heritage; local identity

• Wydawca: Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Wydział Architektury, Politechniki Krakowskiej
• Czasopismo: Środowisko Mieszkaniowe
• Rocznik: 2023
• Tom: nr 44
• Strony: 35--57
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., il., tab., wz.

Twórcy

autor

Martyka Anna

• Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury, Politechnika Rzeszowska

• https://orcid.org/0000-+0001-7582-78280

autor

Jopek Dorota

• Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0003-1504-771X

Bibliografia

• [1] Adamczewska-Wejchert H., Wejchert K., 1986, Małe miasta. Problemy urbanistyczne stale aktualne, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
• [2] Bukowski W., Dybaś B., Noga Z. (red.), 2015, Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779-1783, vol. 3, vol. 5, Polska Akademia Nauk, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków.
• [3] Chernyshev D., Ivashko Y., Ivashko O., Dmytrenko A., & Ciepłucha W., 2023, From a Mansion to a Tenement House: The Evolution and Preservation of the Historical Development of Ukrainian Cities from the Late Nineteenth and Early Twentieth Centuries, Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation, 73, 16–23.
• [4] Dowling R., 2009, Geographies of identity: landscapes of class. Progress in Human Geography, 33(6), 833–839. doi:10.1177/0309132508104998, (dostęp 21.06.2022).
• [5] Dyomin, M., Ivashko, Y., Ivashko, O., & Kuzmenko, T., 2021, Development Trends and Problems of Large Ukrainian Historical Cities in the Twentieth and Twenty-First Century: Case Study of Urban Tendencies and Problems of Revitalization of an Industrial District, Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation, 65, 26–36.
• [6] Dziewoński K., 1957, Zagadnienie rozwoju miasta wczesnośredniowiecznego w Polsce, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 2(2).
• [7] Edensor T., 2004, Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• [8] Eysymontt R., 2009, Kod genetyczny miasta. Średniowieczne miasta lokacyjne Dolnego Śląska na tle urbanistyki Europejskiej, Wydawnictwo Via Nova, Wrocław.
• [9] Hałas E., 2001, Symbole w interakcji, Warszawa: Oficyna Naukowa.
• [10] Hanzl M., 2017, Morphological analysis of urban structures – the cultural approach. Case studies of Jewish communities in Lodz and Mazovianvoivodeships, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej.
• [11] Huysseune M., 2010, Landscapes as a symbol of nationhood: the Alps in the rhetoric of the Lega Nord, Nations and Nationalism, 16(2): 354–373.
• [12] Janda M., Gosztyła M., 2019, Cross-section to the state of research on the construction of medieval cities of Podkarpackie Region, Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation, 57: 72-83.
• [13] Jopek D., Klimczak L., 2017, Wiejskie układy przestrzenno-funkcjonalnej kompozycyjne jako zalążki centrów lokalnych KrOF-u, Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN. - vol. 174: 382-399. http://dx.doi.org/10.24425/118549, (dostęp 30.06.2022).
• [14] Kansky K. J., 1963, Structure of Transport Networks: relationships between Network Geometry and Regional Characteristics, University of Chicago, Department of Geography, Research Papers 84, Chicago.
• [15] Kantarek A.A., 2013, O orientacji w przestrzeni miasta, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [16] Kantarek A.A., 2019, Tkanka urbanistyczna: wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [17] Kobylarczyk J., 2013, Ocena jakości środowiska zamieszkania w wybranych miastach województwa podkarpackiego po okresie „transformacji” w pierwszej dekadzie XXI wieku, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [18] Kobylarczyk J., 2015, Model oceny jakości środowiska zamieszkania. Analiza wybranych obszarów województwa podkarpackiego, Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture JCEEA, vol. XXXII, no. 62 (2/15): 157-165
• [19] Koter M., 1974, Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta, Przegląd rozwoju oraz próba uściślenia pojęć, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, II, 55, Łódź.
• [20] Kowicki M., 2010, Patologie/wyzwania architektoniczno-planistyczne we wsi małopolskiej. Studium na tle tendencji krajowych i europejskich, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [21] Kowicki M., 2014, Rozproszenie zabudowy na obszarach małopolski a kryzys kreatywności opracowań planistyczno przestrzennych, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [22] Krasnowolski B., 2004a, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. II, Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków.
• [23] Krasnowolski B., 2004b, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. I, Miasta Ziemi Krakowskiej, chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków.
• [24] Krasnowolski B., 2008, Urbanistyczno-architektoniczne przekształcenia miast małopolskich od doby lokacyjnej po współczesność jako wyraz przeobrażeń funkcjonalnych, Kultura i Polityka: zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, nr 4.
• [25] Krasnowolski B., 2013, Rola analiz układów przestrzennych w badaniach dziejów miast i wsi. Rozważania metodologiczne, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury O.PAN w Krakowie, vol. XLI.
• [26] Krasnowolski B., 2015, Analiza modularna układu urbanistycznego jako klucz do odczytania programu miasta lokacyjnego (na przykładzie Krakowa z 1257 roku), Archaeologia Historica Polona vol. 23.
• [27] Książek M., 1973, Układy urbanistyczne niektórych zabytkowych miasteczek w województwie rzeszowskim, Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, no 17–18: 7.
• [28] Kuśnierz-Krupa D., 2013a, Jaśliska w średniowieczu na tle miast dawnego powiatu bieckiego, Wyd. Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [29] Kuśnierz-Krupa D., 2013b, Jaśliska w dawnej ziemi krakowskiej w świetle mapy Miega, Wiadomości Konserwatorskie, Nr 34/2013: 57–62.
• [30] Kuśnierz-Krupa D., 2019, XIV wieczne układy urbanistyczne w Małopolsce i na Podkarpaciu. Stan zachowania, ochrona i Rewaloryzacja, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• [31] Kuśnierz-Krupa D., Kobylarczyk J., Malczewska J., Ivashko Y., & Lisińska-Kuśnierz M., 2021, Qualitative analysis of architectural education in the protection of a historic city, Wiadomosci Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation, 2021(65).
• [32] Lynch K., 1960, The image of the city, MIT Press, Cambridge.
• [33] Majewska A., Denis M., Krzysztofik S., Cysek-Pawlak M., 2022, The development of small towns and towns of well-being: Current trends, 30 years after the change in the political system, based on the Warsaw suburban area, Land Use Policy, vol.115, 105998, https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.105998 (dostęp: 21.06.2022).
• [34] Motylewicz J, Pyszkowski A., 2011, Miasta Podkarpacia, Wyd. Libra, Rzeszów.
• [35] Myga-Piątek U., 2001, Spór o pojęcie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych, Przegląd Geograficzny vol. 73, 1-2: 163-176.
• [36] NID, Narodowy Instytut Dziedzictwa, https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/, (dostęp: 23.06.2022).
• [37] Orlenko M., Ivashko Y., 2019, The concept of art and works of art in the theory of art and in the restoration industry, Art Inquiry, 21. https://doi.org/10.26485/AI/2019/21/12
• [38] Paasi A., 2004, Place and region: looking through the prism of scale, Progress in Human Geography, 28(4): 536–546. https://doi:10.1191/0309132504p h502pr (dostęp 21.06.2022).
• [39] Pijanowski J., Ziobrowski Z. (red.), 2008, Nowe zadania planowania miejscowego w kształtowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym obszarów wiejskich, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
• [40] Przestrzeń życia Polaków, 2014, Raport Stowarzyszenia Architektów RP, Przestrzeń życia Polaków (uj.edu.pl), (dostęp: 21.06.2022).
• [41] Pudełko, J., 1967, Zagadnienie wielkości powierzchni średniowiecznych miast Śląska (Vol. 5), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• [42] Rossi A., 1984, The Architecture of the City, The MIT Press.
• [43] Servillo L., Atkinson R., Hamdouch A., 2017, Small and medium‐sized towns in Europe: conceptual, methodological and policy issues, Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 108(4): 365-379.
• [44] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Dębowiec, Uchwała nr XLVII/285/2018), https://administracja.gison.pl/mpzp-public/debowiecjasielski/uchwaly/U_2018_285_XLVII_studium_tekst.pdf (dostęp: 1.06.2022).
• [45] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Jaśliska, Uchwała Rady Gminy Jaśliska nr XLII/172/20 z dnia 30.12.2020 roku, https://jasliska.biuletyn.net/ (dostęp: 15.06.2022).
• [46] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Osiek Jasielski, Uchwała nr XXXV/191/2017 z dnia 26 lipca 2017 roku, http://osiekjasielski.biuletyn.net/fls/bip_pliki/2018_08/BIPF572C2FB5C6C64Z/4_ZMIANA_STUDIUM_OSIEK_JASIELSKI.jpg (dostęp: 15.07.2022).
• [47] Szmytkie R., 2014, Metody analizy morfologii i fizjonomii jednostek osadniczych, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego 35, Wrocław.
• [48] Tomecka J., Korzeniowska A., 2017, Przestrzeń publiczna na wsi jako miejsce spotkań na przykładzie województwa podkarpackiego, Przestrzeń – Urbanistyka – Architektura, 1: 329–340.
• [49] Uchwała Nr V/19/11 Rady Gminy Jaśliska w sprawie przejęcia jako własne w granicach administracyjnych Gminy Jaśliska Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dukla oraz Miejscowe Plany.
• [50] Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. Dz.U. 2022 poz. 840, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20031621568 (dostęp: 15.07.2022).
• [51] Vidal de la Blache P., 1922, Principes de Geographie Humaine, Librairie Armand Colin, Paris.
• [52] Wejchert K., 1984, Elementy Kompozycji Urbanistycznej, Arkady, Warszawa.
• [53] Welc-Jędrzejewska J., Kulesza-Szerniewicz E., Makowska B., Stieler E., Jagielska E., 2011, Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Poradnik dla planistów i samorządów lokalnych, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa.
• [54] Plany Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dukla, http://dukla.e-mpzp.pl/ (dostęp: 15.06.2022).
• [55] Zagożdżon A., 1977, Wykorzystanie metod i technik grafowych w analizie struktur przestrzennych, (in:) Metody ilościowe i modele w geografii, Z. Chojnicki (red.) Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 158-169.
• [56] Ziobrowski Z., 2012, Urbanistyczne wymiary miast, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
• [57] Zuziak Z. K., 2008, O tożsamości urbanistyki, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.