Kopalnia „Stanisław” w Dąbrowie Górniczej-Gołonogu – przyczynek do historii eksploatacji złoża podredenowskiego

• Autorzy: Tomczyk J.

Identyfikatory

DOI

10.5277/hm180506

Warianty tytułu

EN

The "Stanisław" mine in Dąbrowa Górnicza-Gołonóg – contribution to the history of mining thin coal seams in Zagłębie Dąbrowskie

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kopalnia „Stanisław” w Gołonogu (obecnej dzielnicy Dąbrowy Górniczej) powstała w roku 1908. Był to okres utrwalania wytworzonego po przemianach prawnych modelu organizacyjnego górnictwa węgla kamiennego na terenie zaboru rosyjskiego, opartego na finansach prywatnych i zarządzanego przez kapitał prywatny. Na lokalnym, gołonoskim, rynku węglowym pozostało dwu liczących się partnerów: kopalnie „Flora” (dawne: „Maciej” i „Władysław”) oraz „Jan”, która po katastrofie w 1909 roku nie wznowiła wydobycia, a pozostałe jej złoże zostało przejęte, drogą licytacji, przez Towarzystwo Akcyjne Kopalń Węgla „Flora”. Kierunki odnawiania frontu wydobywczego obrane przez właścicieli „Flory” pozostawiły część złoża do zagospodarowania małym kopalniom. Jedna z nich, istniała do połowy lat 30. XX wieku. Nosiła nazwę „Stanisław”. Mimo kilku zmian własnościowych pracowała najdłużej z gołonoskich małych przedsiębiorstw. Wpisała się tym samym w historię uprzemysłowienia Zagłębia Dąbrowskiego, a niewątpliwie w sposób znaczący w XX-wieczne dzieje Gołonoga.

EN

The "Stanisław" mine was one of many small mines working on the outcrops of thin coal seams in the area of Zagłębie Dąbrowskie. The exploitation began in 1908. The insubstantial thickness of the seams, in connection with the small area at its disposal limited the company’s development possibilities. In order to economize, the coal was accessed by means of two slope mines rather than vertical shafts. Such method of mining was rare. However, good quality of coal and very low mining costs have allowed the mine to exist for thirty years. Despite the many changes in the ownership of the company, the production was kept at a fairly high level. Its final years of existence were associated with an increase in expenditure. The purpose of the investment was to replace the steam engines with electric ones. These activities were aimed at increasing efficiency and reducing labour costs. The company played an important role in the life of the local community, as it was the main source of income for several hundred families.

Słowa kluczowe

PL

historia górnictwa; węgiel kamienny; kopalnia Stanisław; Dąbrowa Górnicza; Zagłębie Dąbrowskie; Polska

EN

history of mining; coal; Stanisław mine; Dąbrowa Górnicza; Zagłębie Dąbrowskie; Poland

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowo-Edukacyjne Terra Minera
• Czasopismo: Hereditas Minariorum
• Rocznik: 2018
• Tom: Vol. 5
• Strony: 141--164
• Opis fizyczny: Bibliogr. 49 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Tomczyk J.

• Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza

Bibliografia

• ARCT M., 1937. Nowoczesne miary i wagi. Encyklopedia Ilustrowana. Zakł. Wyd. M. Arct, Sp. Akcyjna w Warszawie.
• BUKOWIECKI S., 1920. Naczelne zasady górniczego prawa cywilnego na ziemiach polskich w przeszłości i teraźniejszości. Przegl. Górn.-Hutn., 10: 266-268; 11: 291-292 12: 325-335 (wystąpienie na zjeździe górników i hutników polskich we Lwowie z roku 1909).
• CZARNOCKI S., 1908. Budowa geologiczna utworów węglowych w zagłębiu Dąbrowskim (pole „Flory”). Przegl. Górn.-Hutn., 16: 442-445.
• DOKTOROWICZ-HREBNICKI S., BOCHEŃSKI T., 1945. Zasady nowej nomenklatury pokładów węgla w Polskim Zagłębiu Węglowym. Przegl. Górn., 6: 256-267.
• GISMAN P., 2005. Rozwój prawodawstwa górniczego w Polsce. Pr. Nauk. Inst. Górn. Polit. Wr., 111: 71-82.
• igrek.amzp.pl-witryna internetowa portalu mapowego MAPSTER (dostęp: listopad, 2018).
• JAROS J., 1965. Historia górnictwa węglowego w Zagłębiu Górnośląskim do roku 1914. Inst. Hist. Kult. Mat. PAN. Ossolineum. Wrocław-Warszawa-Kraków.
• JAROS J., 1969. Historia górnictwa węglowego w Zagłębiu Górnośląskim w latach 1914-1945. PWN Oddz. w Krakowie. Kraków.
• JAROS J., 1984. Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Wyd. Śląski Inst. Nauk. Katowice.
• JEZIERSKI A., LESZCZYŃSKA C., 1999. Historia Gospodarcza Polski. Wyd. Pax Key. Warszawa.
• KANTOR-MIRSKI M., 1931. Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Szkice monograficzne, 19-20: 242.
• KONDRATOWICZ H., 1918. Górnictwo. Księgarnia Gebethnera i Wolffa. Warszawa.
• KONTKIEWICZ S., 1897. O rozwoju przemysłu górniczo-hutniczego w gub. Królestwa Polskiego, w ostatnich 25 latach. Przegl. Techn., 1: 20-24; 3: 52-56.
• KOTARBA W., 2016. Towarzystwo Kopalń Węgla „Flora” Spółka Akcyjna w Dąbrowie Górniczej. Hered. Min., 3: 199-214.
• KUCZYŃSKI A., ROGALEWICZ F., 1923. Zbiór ustaw, instrukcji i przepisów dotyczących przemysłu górniczego w b. zaborze rosyjskim. Nakładem autorów. Dąbrowa Górnicza.
• LEWY M., 1933. Zarys prawa górniczego. Inst. Wyd. „Biblioteka Polska”. Warszawa.
• ŁEMPICKI M., 1898. Eksploatacya cienkich pokładów węgla w Zagłębiu Dąbrowskiem. Przegl. Techn., 41: 532-535; 42: 549-552.
• ŁEMPICKI M., 1997. Przemysł górniczy okręgu sosnowieckiego w roku 1893 i 1894. Przegl. Techn., 8: 172−177
• RIPPEL E., 1960. Wydobycie węgla w kopalniach Zagłębia Dąbrowskiego 1919-1939. Wyd. Akad. Ekon. Katowice.
• SMYK G., 2011. Zasady wprowadzania i zakres obowiązywania rosyjskich źródeł prawa po powstaniu styczniowym. Studia z dziejów Państwa i Prawa Pols., 14: 13-239.
• STRZESZWSKI W., 1935. Monografia górnictwa Polskiego Zagłębia Węglowego. T. 1, Sposoby odbudowy pokładów węgla. Katowice.
• ŚWIĘTOCHOWSKI S., 1918. Ustrój Władz Górniczych w Królestwie Polskim, Rosji, Niemczech, Austrii, Francji i innych państwach. Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Sekcja Górniczo-Hutnicza. Warszawa.
• WÓJCIK A.J., 2008. Zachodni Okręg Górniczy. Studia z dziejów geologii i górnictwa w Królestwie Polskim. PAN, Inst. Hist. Nauki. Warszawa.
• WÓJCIK A.J., 2008. Zapomniany projekt nazewnictwa pokładów węgla kamiennego Arnolda Sarjusza Makowskiego. Dzieje górnictwa-element europejskiego dziedzictwa kultury, 1. Ofic. Wyd. Polit. Wr.: 285-296.
• ZALEWSKI F., 1923. Obliczenie tamy wodnej. Przegl. Górn.-Hutn., 6: 459-464, 7: 560-564, 8: 642-648, 9: 752-760.
• Źródła archiwalne
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 840, sygn. 145
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 840, sygn. 146.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 840, sygn. 147.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 840, sygn. 148.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 854, sygn. 061.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 840-OUG w Dąbrowie, sygn. 204.
• Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół arch. 854, sygn. 183.
• Statystyka Przemysłu Węglowego w Państwie Polskiem za rok 1927-Ministerstwo Przemysłu i Handlu , Departament Górniczy, Wydział Górnictwa Węglowego.
• Statystyka Przemysłu Węglowego w Państwie Polskiem za rok 1929-Ministerstwo Przemysłu i Handlu , Departament Górniczy, Wydział Górnictwa Węglowego.
• Akty prawne
• Dziennik praw Królestwa Polskiego, LXX, 1870. strony 327-347.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z 29 lipca 1925 roku. W porozumieniu z Ministrami: Przemysłu i Handlu, Spraw Wewnętrznych, Spraw Wojskowych, Robót Publicznych, Kolei i Skarbu o spisie robot, wzbronionych młodocianym i kobietom. Statut Polskiej Konwencji Węglowej, Załącznik XXIII do § 65, 1937.
• Zbiór Praw, Instrukcji i Przepisów obowiązujących dla prywatnego przemysłu górniczego w guberniach Królestwa Polskiego, 1899. Rada Zjazdu przemysłowców górniczych Królestwa Polskiego.
• Prasa
• Przegląd Górniczo-Hutniczy, 1912. Przepisy prowadzenia robót górniczych ze względu na ich bezpieczeństwo, Rozporządzenia Rządowe, 4-14.
• Przegląd Górniczo-Hutniczy, 1908 a. Statystyki, 13.
• Przegląd Górniczo-Hutniczy, 1908 b. Statystyki, 15.
• Przegląd Górniczo-Hutniczy, 1908 c. Statystyki, 17.
• Przegląd Górniczo-Hutniczy, 1908 d. Statystyki, 23.
• Przegląd Górniczo-Hutniczy, 1909. Statystyki, 2.
• Siedem Groszy, 1934a. Tragedia robotników Baśki, 31 grudnia, 358: 2.
• Siedem Groszy, 1934b. Jak się likwiduje małe kopalnie w Zagłębiu Dąbrowskiem. 16 września roku, 255: 3.
• Siedem Groszy, 1935a. Tragedia w podziemiach kopalni, 1 stycznia, 1: 1.
• Siedem Groszy, 1935b. Niedola robotników Baśki, 18 lutego, 49: 2.
• Techniczny Kalendarz Górniczy, 1936. Statystyka. Katowice.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).