Analiza historyczna w monitoringu zmian krajobrazu na przykładzie Stacji Czytania Krajobrazu Uniwersytetu Śląskiego

• Autorzy: Żemła-Siesicka Anna , Myga-Piątek Urszula , Pukowiec-Kurda Katarzyna , Sobala Michał

Identyfikatory

DOI

10.30450/202306

Warianty tytułu

EN

Historical analysis in landscape changes monitoring – the example of the Landscape Reading Station at the University of Silesia

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł prezentuje możliwości edukacji krajobrazowej założonej w 2023 r. na dachu budynku Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego Stacji Czytania Krajobrazu. Celem artykułu jest wskazanie możliwości analizowania zmian krajobrazu miejskiego jako zadania edukacyjnego. W artykule przedstawiono analizy prezen¬towane na dwóch wybranych planszach Stacji: historycznej oraz stratygrafii krajobrazu, prezentujące przeobrażenia obszaru Sosnowca-Pogoni. Wyniki badań wskazują na zmiany krajobrazu otwartego w tereny zabudowane oraz przekształcenia terenów przemysłowych na tereny zabudowy mieszkaniowej. Przedstawione zostały także zmiany wybranych elementów krajobrazu. Zastosowanie kartograficznych metod prezentacji zmian krajobrazu oraz modelu stratygrafii krajobrazu ułatwia uzmysłowienie odbiorcom jak znaczne były zmiany na przedstawianym obszarze w ciągu ostatnich 130 lat oraz uświadomienie, że krajobraz podlega ciągłej ewolucji.

EN

This paper presents the possibilities of landscape education using the Landscape Reading Station established in 2023 on the roof of the Faculty of Natural Sciences at the University of Silesia. The aim is to indicate the possibility of analyzing changes in the urban landscape as an educational task. The paper shows the methods presented on two selected educational boards at the station: historical analysis and landscape stratigraphy, presenting the transformations of the Sosnowiec-Pogoń area. The study results indicate changes from open landscape into built-up areas and the transformation of industrial areas into residential areas. Changes in selected elements of the landscape are also presented. The use of cartographic methods of presenting landscape changes and a model of landscape stratigraphy makes it easier for the recipients to realize how significant changes have been in the area in question over the last 130 years and to see that the landscape is constantly evolving.

Słowa kluczowe

PL

edukacja krajobrazowa; stratygrafia krajobrazu; kartograficzne metody prezentacji

EN

landscape education; landscape stratigraphy; cartographic methods of presentation

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2023
• Tom: nr 49 (1)
• Strony: 111--127
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Żemła-Siesicka Anna

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-1677-8119

autor

Myga-Piątek Urszula

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-4735-8582

autor

Pukowiec-Kurda Katarzyna

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-6574-9029

autor

Sobala Michał

• University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-1870-8096

Bibliografia

• 1. Antrop M., 2005: Why landscapes of the past are important for the future. Landscape and Urban Planning 70(1-2): 21-34. DOI: 10.1016/j. landurbplan.2003.10.002.
• 2. Barton M.C., Ullah I.I, Bergin S.M., Sarjoughian H.S., Mayer G.R., Bernabeu-Auban J.E., Heimsath A.M., Acevedo M.F., Riel-Salvatore J.R, Arrowsmith J.R., 2016: Experimental socioecology: Integrative science for anthropocene landscape dynamics. Anthropocene, 13:34-45.
• 3. Berghuis H.W.K., Veldkamp A., Adhityatama S., Hilgen S. L., Sutisna I., Barianto D.H., Pop E.A.L., Reimann T., Yurnaldi D., Ekowati D.R.,. Vonhof H.B., van Kolfschoten T., Simanjuntak T., Schoorl J.M., Joordens J.C.A., 2022: Hominin homelands of East Java: Revised stratigraphy and landscape reconstructions for Plio-Pleistocene Trinil. Quaternary science reviews 260: 1-17. 106912. DOI: 10.1016/j.quascirev.2021.106912.
• 4. Bińczyk E., 2018: Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. PWN, Warszawa.
• 5. Blanc-Pamard C., 1990: Lecture du paysage, une proposition méthodologique. Séminaire sur la dégradation des paysagesen Afrique de l’Ouest..
• 6. Bogdanowski J., 2000: Czytanie krajobrazu. Krajobrazy Dziedzictwa Narodowego 1: 7-18.
• 7. Buchcic E., 2009: Edukacja ekologiczna priorytetem wykształcenia współczesnego człowieka. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
• 8. Castree N., 2014a: The Anthropocene and Geography I: The back story. Geography Compass DOI: 10.1111/gec3.12141.
• 9. Castree N., 2014b: The Anthropocene and Geography II: Current contributions. Geography Compass DOI: 10.1111/gec3.12140.
• 10. Castree N., 2014c: The Anthropocene and Geography III: Future Directions. Geography Compass DOI: 10.1111/gec3.12139.
• 11. Forte A. M., Yanites B. J., Whipple K. X., 2016: Complexities of landscape evolution during incision through layered stratigraphy with contrasts in rock strength. Earth Surface Processes and Landforms 41(12): 1736-1757. DOI: 10.1002/esp.3947
• 12. Gurczyńska-Sady K., Sady W., 2022: Antropocen. Szanse i zagrożenia. PWN, Warszawa.
• 13. Herbillon J., Pouységur L., 1996: Lecture sensible et interprétation du paysage: analyse d’une expérience pédagogique. Mappemonde 41(1): 34-39.
• 14. Hibszer A., Szkurłat E., 2018: Krajobraz w nowej podstawie programowej geografii. Zmiana rangi i koncepcji edukacji krajobrazowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 40: 25-46. DOI: 10.30450/201814
• 15. Hołbił A., 2010: Teoria i praktyka edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju 5(2): 87-94.
• 16. Konopka M., Matyaszczyk D., Pustoła-Kozłowska E., 2001: Każde miejsce opowiada swoją historię, czyli rzecz o dziedzictwie wiejskim. Fundacja Fundusz Współpracy, Poznań.
• 17. Kulczyk S., 2014: Atrakcyjność turystyczna krajobrazu – przykłady podejścia systemowego. Turystyka Kulturowa 4: 6-15.
• 18. Lidmar-Bergström K., Bonow J. M., Japsen P. 2013:Stratigraphic Landscape Analysis and geomorphological paradigms: Scandinavia as an example of Phanerozoic uplift and subsidence. Global and Planetary Change 100: 153-171. DOI: 10.1016/j.gloplacha.2012.10.015
• 19. Lizet B., De Ravignan F., 1987: Comprendre un paysage: guide pratique de recherche. Editions Quae.
• 20. Myga Piątek U., 2010: Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju 5(1): 95-108.
• 21. Myga-Piątek U., 2012: Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice.
• 22. Myga-Piątek U., 2015: Pamięć krajobrazu – zapis historii w przestrzeni. Studia Geohistorica 3: 31-47.
• 23. Myga-Piątek U., 2018: Model stratygrafii krajobrazów kulturowych. W poszukiwaniu typologii ewolucyjno-genetycznej (Stratigraphic model of culturallandscapes – in search for evolutionary-genetictypology). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 39(1): 207-223. DOI:10.30450/201812.
• 24. Plit F., 2011: Krajobraz kulturowy: czym jest? Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 16: 9-12.
• 25. Plit J., 2004: Changes in middlecourse of river Vistula in historical time. Geographia Polonica 77(2): 47-61.
• 26. Plit J., 2005: Różne metody graficzne przedstawiania dynamiki krajobrazu stosowane na mapach. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 4: 108-119.
• 27. Plit J., 2006: Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym. Problemy Ekologii Krajobrazu 16: 217-226.
• 28. Plit J., 2012: Słowo wstępne. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 16: 9-12.
• 29. Ptaszyńska A.A., 2019: Antropocen, wielkie przyspieszenie i insektagedon. Kosmos 68(4): 553-560. DOI: 10.36921/kos.2019_2570.
• 30. Pukowiec-Kurda K., Vavrouchová H., 2020: Land cover change and landscape transformations (2000-2018) in the rural municipalities of the Upper Silesia-Zagłębie Metropolis. Sustainability 12(23): 9911. DOI: 10.3390/su12239911.
• 31. Rubin V., 2019: Disinformation and misinformation triangle: A conceptual model for “fake news” epidemic, causal factors and interventions. Journal of Documentation 75: 1013-1034.
• 32. Spórna T., Krzysztofik R., 2020: ‘Inner’ suburbanisation – Background of the phenomenon in a polycentric, post-socialist and post-industrial region. Example from the Katowice conurbation, Poland. Cities 104. DOI: 10.1016/j.cities.2020.102789.
• 33. Sobala M., 2021: Do historical maps show the maximal anthropopressure in the Carpathians? Journal of Mountain Science 18: 2184–2200. DOI: 10.1007/s11629-021-6680-z
• 34. Sobala M., Rahmonov O., Myga-Piątek U., 2017: Historical and contemporary forest ecosystem changes in the Beskid Mountains (southern Poland) between 1848 and 2014. iForest Biogeosciences and Forestry 10: 939-947. DOI: 10.3832/ ifor2418-010.
• 35. Stahlschmidt P., Swaffield S., Primdahl J., Nallemann V., 2017: Landscape analysis. Investigating the Potential of Space and Place. Routledge, New York.
• 36. Taylor K., 2012: Landscape and meaning. Context for a global discourse on cultural landscapes values [in:] Managing Cultural Landscapes (eds): Taylor K., Lennon J.L., Routledge, Taylor & Francis Group, Great Britain: 21-44.
• 37. Wolski J., 2012: Błędy i niepewność w procesie tworzenia map numerycznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 12: 15-32.
• 38. Wójcik J., 2020: Antropogeniczne zmiany środowiska przyrodniczego Ziemi. PWN, Warszawa.
• 39. Żemła-Siesicka A., Myga-Piątek U., 2021: Methods and tools in landscape persistence imaging with the example of a stratigraphy model. GIS Odyssey Journal, 1(1): 5-20. DOI: 10.57599/gisoj.2021.1.1.5
• 40. Żołnierczuk M., 2016: Wizualizacje jako wszechstronne, krajobrazowe narzędzie służące ekonomii, edukacji, ochronie i kreowaniu przestrzeni. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 32: 125- 139.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).