Ukryty kształt. Pytania o formę, funkcję i przeznaczenie obrazu Jana Wielkiego w Kurozwękach

• Autorzy: Horzela Dobrosława

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK79SHAPE

Warianty tytułu

EN

A hidden shape: questions about the form, function, and use of a painting by Jan Wielki in Kurozwęki

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Znajdujący się w kościele parafialnym w Kurozwękach obraz, który przedstawia Chrystusa Bolesnego, Matkę Boską Bolesną i św. Jana Ewangelistę z fundatorem polecanym przez św. Jakuba Starszego, powstał do kościoła parafialnego Bożego Ciała kanoników regularnych laterańskich w Krakowie. Dzieło, namalowane najpewniej przez Jana Wielkiego ok. 1490–1495, było wielokrotnie przekształcane w związku ze zmianami sposobu i miejsca ekspozycji. W artykule omówiono kwestię pierwotnej formy, funkcji i miejsca ekspozycji obrazu. Tablica miała pierwotnie nietypowy kształt owalu lub zbliżony do owalu i jest dwustronnie malowana (na rewersie umieszczono ornamentalną dekorację roślinną). Wskazuje to, że obraz był pierwotnie eksponowany w sposób pozwalający oglądać jego odwrocie. Wykazano, że obraz nie był, jak dotąd uważano, eksponowany w bocznej nawie kościoła Bożego Ciała, lecz w jego chórze, gdzie mógł być elementem aranżacji jednego z bocznych ołtarzy lub był prezentowany samodzielnie.

EN

A painting, held in the parish church at Kurozwęki, representing Christ as a Man of Sorrows, with the Virgin of Sorrows and St. John the Evangelist, accompanied by a donor presented by St. James the Great, was executed for the parish church of Corpus Christi of the Canons Regular of the Lateran in Cracow’s Kazimierz. The artwork, most likely painted by Jan Wielki, around 1490–1495, underwent numerous alterations resulting from the changing arrangements and locations of its display. The paper discusses problems of the painting’s original form, function and place of display. Initially the panel had an usual oval, or oval-like shape, and has been painted on both sides (the reverse is decorated with an ornamental vegetal design). The above suggests that it was originally displayed in a way that allowed its reverse to be seen. It has been demonstrated that the painting did not hang—as has hitherto been assumed—in an aisle of Corpus Christi church, but in its chancel, where it may have been mounted on one of the side altars or was displayed independently.

Słowa kluczowe

PL

malarstwo tablicowe; sztuka 1500 r.; Kraków; Jan Wielki,; etabulum ołtarzowe

EN

panel painting; art around 1500; Cracow; Jan Wielki; altarpiece

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 79
• Strony: 128--149
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz., il

Twórcy

autor

Horzela Dobrosława

• Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki

• https://orcid.org/0000-0002-7040-4030

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Ranatowicz Stefan, Casimiria civitatis, urbi Cracoviensi confrontate, Biblioteka Jagiellońska, rkps, sygn. 3742/III.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 2. Inwentarz katedry wawelskiej z roku 1563, oprac. Adam Bochnak, Kraków 1979.
• 3. Łoniewski Krzysztof, Żywot, sprawy y cudowne boskie wsławienie pobożnego kapłana B. Stanisława Kazimirczyka, przy Krakowie na Kazimirzu v Bożego Ciała Congregacyey […] Kanoników z Lateranu według reguły ś. Augustyna kanonika, Kraków 1617.
• Opracowania / Secondary sources
• 4. Bammessel Susanne, Die Altäre aus St. Martha, „St. Lorenz. Verein zur Erhaltung der St. Lorenzkirche in Nürnberg” 2009, R. LXI.
• 5. Borman. A Family of Northern Renaissance Sculptors, red. Marjan Debaene, London 2019.
• 6. Dobrowolski Tadeusz, Życie, twórczość i znaczenie społeczne artystów polskich i w Polsce pracujących w okresie późnego gotyku (1440–1520), Wrocław–Warszawa– Kraków 1965.
• 7. Dobrzeniecki Tadeusz, Niektóre zagadnienia ikonografii Męża Boleści, „Rocznik Muzeum Narodowego w Krakowie” 1971, R. XV, nr 1.
• 8. Dobrzeniecki Tadeusz, Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1969, R. XIII, nr 1.
• 9. Domasłowski Jerzy, Karłowska-Kamzowa Alicja, Konecki Marian, Małkiewiczówna Helena, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań 1984.
• 10. Funk Wilhelm, Der Meister des Marthaaltares in der St. Lorenzkirche zu Nürnberg, Nürnberg 1938.
• 11. Gadomski Jerzy, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420–1470, Warszawa 1981.
• 12. Gadomski Jerzy, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1460–1500, Warszawa 1988.
• 13. Gadomski Jerzy, Jan Wielki. Krakowski malarz z drugiej połowy wieku XV, Kraków 2005.
• 14. Horzela Dobrosława, Cud światła. Witraże średniowieczne w Polsce, noty katalogowe: Edyta Bernady i inni, Kraków 2020.
• 15. Horzela Dobrosława, O pochodzeniu późnogotyckiej figury Chrystusa Męża Boleści w kościele parafialnym w Wolbromiu, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2009, R. LXXI, nr 3.
• 16. Horzela Dobrosława, Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce ok. 1440–1477, Kraków 2012.
• 17. Horzela Dobrosława, The Burning Bush Virgin. In Search for the Origins of the Iconographic Type and Reasons for its Wide Currency in the Stained Glass of Lesser Poland at the Beginning of the Fifteenth Century, „Artibus et Historiae” 2022, nr 86.
• 18. Horzela Dobrosława, Witraże w kościele Bożego Ciała na Kazimierzu – fundacja jagiellońska?, „Biuletyn Historii Sztuki” 2019, R. LXXXI, nr 1.
• 19. Ilsink Matthijs, Koldeweij Jos, Hieronymus Bosch – vsions of genius, Brussels 2016.
• 20. Johan Maelwael. Nijmegen–Paris–Dijon. Art around 1400, katalog wystawowy, Amsterdam, Rijksmuseum, 6 octobre 2017–7 janvier 2018, red. Pieter Roelofs, Amsterdam 2017.
• 21. Jurkowlaniec Grażyna, Chrystus umęczony. Ikonografia w Polsce od XIII do XVI wieku, Warszawa 2001.
• 22. Kahsnitz Rainer, Carved Splendor. Late gothic altarpieces in Southern Germany, Austria, and South Tirol, Los Ageles 2006.
• 23. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff, z. 1: Powiat buski, Warszawa 1957.
• 24. Kopera Feliks, Dzieje malarstwa w Polsce, t. 2: Malarstwo w Polsce od XVI do XVIII wieku. Renesans, barok, rokoko, Kraków 1926.
• 25. Krasnowolski Bogusław, Średniowieczne wnętrze kościoła Bożego Ciała w świetle kroniki ks. Stefana Ranatwicza CRL, [w:] Klasztor Bożego Ciała Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie w okresie przedtrydenckim. Ludzie – wydarzenia – budowle – kultura, Łomianki 2012.
• 26. Kroesen Justin E.A., Seitenaltäre in mittelalterlichen Kirchen. Standort-Raum-Liturgie, Regensburg 2010.
• 27. Lehrs Max, Geschichte und kritischer Katalog des deutschen, niederländischen und französischen Kupferstichs im XV. Jahrhundert, t. 9: Text, Wien 1934.
• 28. Łanuszka Magdalena, Salvator Mundi: późnogotyckie płótno z Krakowa, wzorowane na niezachowanym obrazie niderlandzkim. Propozycja nowego datowania oraz identyfikacja fundatora, „Folia Historica Cracoviensia” 2017, R. XXIII, nr 2.
• 29. Łatak Kazimierz, Kanonicy regularni laterańscy na Kazimierzu w Krakowie do końca XVI w., Ełk 1999.
• 30. Łatak Kazimierz, Poczet rządców opactwa Bożego Ciała Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, Kraków 2005.
• 31. Łomnicka-Żakowska Ewa, Początki portretu polskiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym w wieku XV i pierwszych dziesięcioleciach wieku XVI, „Studia Źródłoznawcze” 1965, R. XIV.
• 32. Marcinkowski Wojciech, Klincewicz-Krupińska Regina, Retabulum Augustiańskie Nicolausa Haberschracka (1468). Próba rekonstrukcji przepadłej struktury, [w:]Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecznej. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Rackowski, Toruń–Warszawa 2017.
• 33. Obłąk Jan, Dzieje Boreschowa i jego obrazu, „Biuletyn Historii Sztuki” 1957, R. XIX, nr 1.
• 34. Rudy Kathryn, Image, Knife and Gluepot: Early Assemblage in Manuscript and Print, Cambridge 2019.
• 35. Samek Jan, Studia z dziejów kościoła Bożego Ciała, Kraków 1977.
• 36. Schuster-Gawłowska Małgorzata, Późnogotycki obraz na płótnie z katedry na Wawelu. Konserwacja i technologia, „Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki” 2006, R. XVII, nr 1–2.
• 37. Stirnemann Patricia, Johan Maelwael, the Van Lymborch Brothers and the Très Riches Heures du Duc de Berry [w:] Maelwael Van Lymborch. Studies 1, red. Jos Koldeweij, Pieter Roelofs, Turnhout 2018.
• 38. The Road to van Eyck, katalog wystawowy, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam, 13 October 2012–10 February 2013, red. Stephan Kemperdick, Friso Lammertse, Rotterdam 2012.
• 39. Thiébaut Dominique, Le Christ de Pitié: attribué à Jean Malouel, Paris 2012.
• 40. Walicki Michał, Malarstwo polskie. Gotyk – renesans – wczesny manieryzm, Warszawa 1961.
• 41. Walicki Michał, Malarstwo polskie XV wieku, Warszawa 1938.
• 42. Wawel 1000–2000. Wystawa Jubileuszowa, Katalog, t. 1, Kraków 2000.
• 43. Wozowicz Agnieszka, Zagadnienie fundacji i dziejów gotyckiego obrazu z Chrystusem Bolesnym w kościele parafialnym w Kurozwękach, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Kraków 2007, t. 2.
• Dokumentacja / Documentation
• 44. Sowa-Holewińska Barbara, „Vir Dolorum – Pięć Ran Chrystusa. Obraz na podobraziu drewnianym (XV/XVI w.) z kościoła w Kurozwękach. Analiza pigmentów i spoiw”, mps, Kraków 2020.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025)