Zbiory fotograficzne Zakładu Architektury Polskiej jako uzupełniające źródło wiedzy na temat formy i wystroju wybranych budynków warszawskich utraconych po 1939 roku

Kilanowski, Piotr

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Zbiory fotograficzne Zakładu Architektury Polskiej jako uzupełniające źródło wiedzy na temat formy i wystroju wybranych budynków warszawskich utraconych po 1939 roku

Autorzy

Kilanowski Piotr

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

The Photographic Collections of the Department of Polish Architecture: A Supplemental Source of Knowledge on the Forms and Décor of Selected Warsaw Building Lost in the Wake of 1939

Języki publikacji

Abstrakty

Działania wojenne w latach 1939 –1945 zakończyły się dla Warszawy tragicznym bilansem obejmującym nie tylko dramatyczne straty ludzkie, ale również zniszczenie około 84% zabudowy. Zburzeniu lub poważnym uszkodzeniom uległa jednak nie tylko substancja budowlana miasta, ale również podstawowa ikonografia na jej temat – projekty architektoniczne spalone w 1944 roku wraz z archiwum miejskim. Wiązało się to ze stopniowym zanikiem świadomości na temat kształtu architektonicznego dawnej zabudowy wielu ulic i placów warszawskich. Rozpoznanie zniszczonych po 1939 roku obiektów co prawda w części umożliwiają bogate zbiory fotograficzne przechowywane w zbiorach instytucji, jak np.: Archiwum Państwowe w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Muzeum Powstania Warszawskiego czy Polska Agencja Prasowa. Wiele warszawskich ulic i placów nie doczekało się jednak ujęcia w ramach fotografii zgromadzonych we wspomnianych zasobach. Nadzieje na przybliżenie lub dokładniejsze rozpoznanie gabarytu, architektury i wystroju zabudowy wspomnianych ulic i placów stanowią mniej znane i często nie w pełni uporządkowane jeszcze zespoły, takie jak m.in. zbiory fotograficzne Zakładu Architektury Polskiej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Mowa o kolekcji ponad 35000 fotografii, z których znaczna część obejmuje Warszawę i okolice. W ramach zbiorów zgromadzono materiały dokumentujące zarówno warszawskie obiekty najwyższej rangi, jak też budynki drugorzędne, szersze ujęcia ulic i placów, a także panoramy i fotografie z lotu ptaka. Część obiektów udokumentowano jedynie w zarysie, natomiast inne stosunkowo szczegółowo, uwzględniając detale fasad, wnętrza, a nawet stolarkę drzwiową i okienną. Omawiana kolekcja charakteryzuje się zróżnicowaniem zarówno pod względem tematyki, jak też autorów, wśród których odnajdziemy pracowników i współpracowników ZAP, ale również osoby zupełnie niezwiązane z tą instytucją, w tym uznanych warszawskich fotografów. Trzon zbiorów obejmuje fotografie pochodzące z lat 1918 –1939, jednakże zauważalną ich część stanowią również ujęcia wykonane krótko po zakończeniu drugiej wojny światowej oraz w kolejnych dekadach. Omawiane materiały pozwalają przybliżyć gabaryty, a w niektórych przypadkach również bardziej szczegółowe rozwiązania architektoniczne budynków w obrębie ulic i placów nie ujętych w innych, szerzej znanych i ogólnodostępnych zbiorach. Wspomniany aspekt czyni zbiory fotograficzne ZAP cennym źródłem uzupełniającej wiedzy na temat formy i wystroju wybranych budynków warszawskich utraconych po 1939 roku.

Military action over the years 1939–1945 ended in a tragic balance for Warsaw. This balance embodied not only a dramatic loss in life, but also the destruction of approximately 84% of the city’s building tissue. It was not only the building tissue of the city that was demolished or significantly damaged. The primary iconography encompassing the city—the architectural designs—were burned in 1944 together with the municipal archives. This is linked with a gradual fading of awareness of the architectural form of Warsaw’s old buildings as well as of many streets and squares. It is certainly true that the identification of structures destroyed after 1939 was made possible, albeit only partially, thanks to large photographic collections preserved thanks to institutions such as the State Archives in Warsaw, the National Digital Archives, the Warsaw Rising Museum, and the Polish Press Agency. However, many Warsaw streets and squares were never captured on the photographs accumulated in those collections. Hope for an approximation or even a more precise assessment of the dimensions, architecture, and décor of the buildings on such streets and squares may be found in the less well known and often not yet fully ordered collections, such as the photographic collections of the Department of Polish Architecture (ZAP) of the Faculty of Architecture of the Warsaw University of Technology. The Department has a collection holding over 35,000 photographs, of which most encompass Warsaw and its vicinity. The materials accumulated in the collection document both the highest grade structures of Warsaw and second–rate buildings, wide–angle views of streets and squares as well as vistas and bird–eye–views. Some structures were documented only generally, but others in greater detail, including details of the façades, interiors, or window and door woodwork. The collection is characterized by its variety. This is true in terms of its subject matter as well as authors, who include the staff and associates of the ZAP as well as people in no way connected with the institution, including acclaimed Warsaw photographers. The core of the collection consists of photographs from the years 1918–1939. However, a noticeable quantity is made up of pictures taken soon after the conclusion of World War II and in successive decades. The discussed materials make it possible to roughly approximate the dimensions and in some cases even more detailed architectural solutions of buildings on streets and squares not covered by other, better–known and accessible collections. This aspect makes the photographic collections of the ZAP a valuable source supplementing knowledge on the form and décor of selected Warsaw buildings lost after 1939.

Słowa kluczowe

Zakład Architektury Polskiej Warszawa Polska ikonografia dokumentacja fotografia archiwalia budownictwo zabudowa architektura

Department of Polish Architecture Warsaw Poland iconography documentation photograph archival materials building construction building tissue architecture

Wydawca

Politechnika Warszawska, Wydział Architektury

Czasopismo

Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce

Rocznik

2020

Tom

nr 3

Strony

126--155

Opis fizyczny

Bibliogr. 112 poz., rys.

Twórcy

autor

Kilanowski Piotr

Zakład Architektury Polskiej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

Bibliografia

[1] Akta Urzędu m. st. Warszawy: korespondencja, zlecenia, protokoły, podania, pozwolenia, notatki, szkice, spisy, zestawienia, plany, sprawozdania, fotografie, Warszawa 1945–1975, zb. Archiwum Urzędu m. st. Warszawy.
[2] Album nieznanego żołnierza niemieckiego „Erinnerunger”, Warszawa 1939–1944, zb. MPW.
[3] Album fotografii Warszawy w okresie wojny 1939 r. i okupacji 1939–44, ofiarowany przez obywatela NRD w 1972 r., Hermana Nickel z Schönebeck, Zbiór Albumów XIX–XX w., Warszawa 1939–1944, zb. APW, nr zespołu 1624, sygn. 30.
[4] Architektura Warszawy, kolekcja fotografii, Warszawa 1945–2000, zb. PAP.
[5] Archiwum fot. Warszawy Aleksandra Leszczyńskiego, Warszawa 1945–1955, zb. APW, nr zespołu 1764.
[6] Archiwum Fotograficzne Grażyny Rutowskiej (1947–1997), zb. NAC, nr zespołu 40.
[7] Archiwum Fotograficzne Lecha Zielaskowskiego (1954–2000), zb. NAC, nr zespołu 53.
[8] Archiwum Fotograficzne Stanisława Doktorowicz-Hrebnickiego (1945–1950), zb. NAC, nr zespołu 69.
[9] Archiwum Fotograficzne Wacława Żdżarskiego (1944–1946), zb. NAC, nr zespołu 13.
[10] Archiwum Fotograficzne Zbyszka Siemaszki (1950–1970), zb. NAC, nr zespołu 51.
[11] Archiwum fotografii Eugeniusza Hannemanna, Warszawa 1957–1971, zb. PAP.
[12] Archiwum fotografii Karola Szczecińskiego, Warszawa 1945–1948, zb. PAP.
[13] Archiwum fotografii Longina Wawrynkiewicza, Warszawa 1969–1995, zb. PAP.
[14] Archiwum fotografii Mariana Leśniewskiego, Warszawa 1890–1951, zb. PAP.
[15] Archiwum fotografii Mikołaja Sprudina, Warszawa 1946–1947, zb. PAP.
[16] Archiwum fotografii Stanisława Dąbrowieckiego, Warszawa 1946–1979, zb. PAP.
[17] Archiwum fotografii Wiesława Prażucha, Warszawa 1951–1969, zb. PAP.
[18] Archiwum fotografii Zdzisława Wdowińskiego, Warszawa 1945–1975, zb. PAP.
[19] Archiwum fotografika Jerzego Tomaszewskiego, Warszawa 1944, zb. APW, nr zespołu 1618.
[20] Archiwum fotografika Tadeusza Bonclera, Warszawa 1944, zb. APW, nr zespołu 1617.
[21] Archiwum Joachima Joachimczyka, Warszawa 1944, zb. APW, nr zespołu 1641.
[22] Archiwum polskiej urbanistyki (przy Zakładzie Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej), „Sztuki Piękne”, 1934, nr 4, s. 157.
[23] Barański Marek, Sołtan Jerzy, Warszawa – ostatnie spojrzenie: niemieckie fotografie lotnicze sprzed sierpnia 1944, Warszawa 2004.
[24] Bielski Rafał, Jastrzębski Jakub, Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś, wyd. 1, Warszawa 2016.
[25] Biuro Odbudowy Stolicy: zarządzenia, sprawozdania, protokóły, szkice, opinie, programy, plany, referaty, wnioski, budżet, schematy, programy, preliminarze, spisy, zestawienia, Warszawa 1945–1951, zb. APW, nr zespołu 25.
[26] Brykowska Maria, Rozbicka Małgorzata, Wrona Stefan, Rysunki do „Dziejów budownictwa w Polsce” według Oskara Sosnowskiego w zbiorach Zakładu Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000.
[27] de Latour Marzanna, Drugie życie starych widokówek, Warszawa 2015.
[28] German Flown Aerial Photography 1939–1945 [Niemieckie Fotografie Lotnicze 1939–1945], Records of the Defense Intelligence Agency 1920–2006, zb. NACP, nr zespołu 373.
[29] Derejczyk Ewa, Archiwalia Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Warszawa 2005.
[30] Getter Marek, Straty ludzkie i materialne w powstaniu warszawskim, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 2004, nr 8–9, s. 62–74.
[31] Grupińska Anna, Burska Bogna (red.), Żydzi Warszawy 1861–1943, Warszawa 2003.
[32] Katalog wystawy „Kto to jeszcze pamięta?”, poświęconej pamięci artysty fotografika Walerii Krzyżanowskiej, członka rzeczywistego Związku Artystów Fotografików, Muzeum Woli, Warszawa 2005.
[33] Katalog pomiarów zabytków architektury i budownictwa, (Katalog pomiarów w zb. ZAP PW: oprac. M. Noskowska, J. Putkowska), M. Charytańska (red.), Warszawa 1967.
[34] Kilanowski Piotr, Dokumenty Biura Odbudowy Stolicy jako podstawowe źródło wiedzy na temat architektury, konstrukcji i wyposażenia nie zachowanych kamienic warszawskich projektu Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa oraz Wacława Heppena i Józefa Napoleona Czerwińskiego, „Ochrona Zabytków”, 2015, nr 1, s. 195–211.
[35] Kolekcja F. Krabickiej, zb. AFFOK, nr kolekcji OK_0968.
[36] Kolekcja fotografii Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, zb. AFFOK, sygn kolekcji IS_2010.
[37] Kolekcja fotografii – Powojenne inwestycje komunikacyjne, Warszawa 1948, zb. PAP.
[38] Kolekcja Ireny Jarosińskiej, zb. AFFOK, nr kolekcji OK_0500.
[39] Kolekcja Jarosława Tarania, zb. AFFOK, sygn. kolekcji TARAN.
[40] Kolekcja Macieja Jasieckiego, zb. AFFOK, nr kolekcji OK_1052.
[41] Kolekcja niemieckich fotografii lotniczych Warszawy wykonanych w dn. 29.09.1939 r., zb. Roberta Marcinkowskiego, rbl@interia.pl
[42] Kolekcja Romana Trojanowicza, zb. AFFOK, nr kolekcji OK_1055.
[43] Kolekcja Wojciecha Druszcza, zb. AFFOK, nr kolekcji OK_0892.
[44] Kolekcja zdjęć Andrzeja Bargiełowskiego, Warszawa 1944, zb. MPW.
[45] Kolekcja zdjęć Czesława Gerwela, Warszawa 1944–1945, zb. MPW.
[46] Kolekcja zdjęć Edwarda Dziewońskiego, Warszawa 1945–1949, zb. MPW.
[47] Kolekcja zdjęć Eugeniusza Hannemanna, Warszawa 1944–1955, zb. MPW.
[48] Kolekcja zdjęć Eugeniusza Lokajskiego, Warszawa 1944, zb. MPW.
[49] Kolekcja zdjęć Joachima Joachimczyka, Warszawa 1944, zb. MPW.
[50] Kolekcja zdjęć Józefa Jerzego Karpińskiego, Warszawa 1944–1947, zb. MPW.
[51] Kolekcja zdjęć Juliusza Bogdana Deczkowskiego, Warszawa 1945–1975, zb. MPW.
[52] Kolekcja zdjęć Karola Pęcherskiego, Warszawa 1947–1949, zb. MPW.
[53] Kolekcja zdjęć Mariana Grabskiego, Warszawa 1944, zb. MPW.
[54] Kolekcja zdjęć Olgierda Budrewicza, Warszawa 1939–1948, zb. MPW.
[55] Kolekcja zdjęć Stefana Bałuka, Warszawa 1944, zb. MPW.
[56] Kolekcja zdjęć Stefana Rassalskiego, Warszawa 1944–1945, zb. MPW.
[57] Kolekcja zdjęć Wacława Lotha, Warszawa 1944, zb. MPW.
[58] Kolekcja zdjęć Wiesława Chrzanowskiego, Warszawa 1944–1945, zb. MPW.
[59] Kolekcja zdjęć Witolda Edwarda Konecznego, Warszawa 1934–1939, zb. MPW.
[60] Kolekcja zdjęć Władysława Martyki, Warszawa 1940–1944, zb. MPW.
[61] Kolekcja zdjęć Zbigniewa Grochowskiego, Warszawa 1939-1945, zb. MPW.
[62] Kolekcja zdjęć Zygmunta Sowińskiego, Warszawa 1944–1947, zb. MPW.
[63] Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji (1910–1939), zb. NAC, nr zespołu 1.
[64] Konopka Marek, Prof. dr hab. inż. arch. Wojciech Kalinowski, „Ochrona Zabytków”, 1992, nr 1–2, s. 3–6.
[65] Kriegseisen Anna, Jerzy Raczyński – historyk i konserwator architektury, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, t. I, 1995, s. 113–125.
[66] Kunkel Robert, Albumy inwentaryzacji wsi Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. Dzieje i zawartość zbioru, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1981, z. 3–4, s. 277–292.
[67] Kunkel Robert, Archiwa Pamięci: dokumentacja Starego Miasta w Warszawie w zbiorach Zakładu Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, [w:] „Kolorystyka zabytkowych elewacji od średniowiecza do współczesności : historia i konserwacja”, materiały międzynarodowej konferencji z okazji 30-lecia wpisu Starego Miasta w Warszawie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, Warszawa 22–24 września 2010/Guttmejer Karol (red. ), Warszawa 2010, s. 427–436.
[68] Kunkel Robert, Materiały do architektury Małopolski w zbiorach naukowych Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej – Sekcja Budownictwa Ludowego, „Teki Konserwatorskie”, III, Kraków 1996, s. 229–251.
[69] Lewicki Jakub, Inwentaryzacja zabytków w okresie dwudziestolecia międzywojennego, „Ochrona Zabytków”, 1999, nr 4, s. 375–390.
[70] Liczbiński Andrzej, Ufnalewski Bohdan, Katalog planów miast polskich w zbiorach Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1962.
[71] Majewski Jerzy S., Warszawa nieodbudowana. Żydowski Muranów i okolice [The never-reconstructed Warsaw: The Jewish „Northern District” of Warsaw], Warszawa 2012.
[72] Majewski Marcin (oprac.), Okaleczone miasto – Warszawa’39. Wojenne zniszczenia obiektów stolicy w fotografiach Antoniego Snawadzkiego, Warszawa 2009.
[73] Neff Monika, Przedwojenne pomiary grażd huculskich wykonane w Zakładzie Architektury Polskiej wzorem dla schroniska górskiego na Kostrzycy, „Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce”, Tom 1, Kresy Dawnej Rzeczypospolitej, R. Kunkel (red.), Warszawa 2018, s. 95–125.
[74] Niepodległa Warszawa w obiektywie Zdzisława Marcinkowskiego, Warszawa 2018.
[75] Pela Włodzimierz, Inwentaryzacja architektoniczna zabytkowych kamienic oraz fotografia dokumentalna z lat 1906–1943 jako źródła odbudowy Starego i Nowego Miasta w Warszawie, „Almanach Muzealny”, 2003, nr 4, s. 131–152.
[76] Powojenne budownictwo w Warszawie, Warszawa 1947, zb. PAP.
[77] Rozbicka Małgorzata, Dwory w Albumach Inwentaryzacji Wsi Zakładu Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej (1921–1939), Warszawa 2015.
[78] Rozbicka Małgorzata, Małe formy architektury sakralnej na wschodnich kresach Rzeczypospolitej w badaniach, studiach i projektach (1909–1939). Na marginesie Programu Inwentaryzacji Wsi Zakładu Architektury Polskiej WAPW, „Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce. Tom 1: Kresy Dawnej Rzeczypospolitej”, R. Kunkel (red.), Warszawa 2018, s. 9–41.
[79] Rozbicka Małgorzata, Oskar Sosnowski – naukowiec architekt, [w:] Architekt Oskar Sosnowski (1880 –1939), profesor Politechniki Warszawskiej. Twórczość i dzieła, M. Brykowska (red.), Warszawa 2004, s. 65–70.
[80] Socjalistyczna Agencja Prasowa (1945–1949), zb. NAC, nr zespołu 3.
[81] Sołtys Maria, Jaszczyński Krzysztof (red.), Barwy ruin. Warszawa i Polska w odbudowie na zdjęciach Henry’ego N. Cobba, Warszawa 2012.
[82] The footage archive of Henry Griffin, Associated Press Archives Collections, New York 1933–1978.
[83] Tomaszewski Andrzej, Prehistoria i historia odbudowy Starego Miasta w Warszawie – legenda i rzeczywistość, [w:] Zniszczone ale nie utracone, M. Konopka (red.), Warszawa 2006, s. 31–44.
[84] Ulice Warszawy cz. 1, Zbiór Albumów XIX–XX w., Warszawa 1945–1950, zb. APW, nr zespołu 1624, sygn. 54.
[85] Ulice Warszawy cz. 2, Zbiór Albumów XIX–XX w., Warszawa 1945–1950, zb. APW, nr zespołu 1624, sygn. 55.
[86] Varsava – fotograficeskije snimki, Zbiór Albumów XIX–XX w., Warszawa 1900–1914, zb. APW, nr zespołu 1624, sygn. 2.
[87] Walczak Marek, Michał Walicki (1904–1966), „Rocznik Historii Sztuki”, 2011, nr 36, s. 127–136.
[88] Warszawa 1914, Zbiór Albumów XIX–XX w., Warszawa 1914, zb. APW, nr zespołu 1624, sygn. 7.
[89] Warszawa, fotoplan 1926 – 1: 2500, Kolekcja Materiałów Teledetekcyjnych, Warszawa 1926, zb. APW, nr zespołu 2078/IV, sygn. 1.
[90] Warszawa, fotoplan 1935 – 1: 2500, Kolekcja Materiałów Teledetekcyjnych, Warszawa 1935, zb. APW, nr zespołu 2078/IV, sygn. 2.
[91] Warszawa, fotoplan 1945 – 1: 2500, Kolekcja Materiałów Teledetekcyjnych, Warszawa 1945, zb. APW, nr zespołu 2078/IV, sygn. 3.
[92] Warszawa i okolice, Zbiór Albumów XIX–XX w., Warszawa 1918 –1939, zb. APW, nr zespołu 1624, sygn. 25.
[93] Warszawa w obiektywie nieznanego Niemca w latach okupacji, Warszawa 1939 –1944, zb. APW, nr zespołu 1629.
[94] Warszawa zniszczona, Warszawa odbudowana, nieznana kolekcja ze zbiorów Archiwum urzędu m. st. Warszawy, Warszawa 2010.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-49739284-2098-4d02-93b8-4a0a6a09d28d