Wpływ użytkowania terenu na transformację krajobrazu w obrębie unikatowego kompleksu oczek wodnych na Pojezierzu Myśliborskim

Pieńkowski, Paweł

doi:10.30450/202103

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Wpływ użytkowania terenu na transformację krajobrazu w obrębie unikatowego kompleksu oczek wodnych na Pojezierzu Myśliborskim

Autorzy

Pieńkowski Paweł

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.30450/202103

Warianty tytułu

The impact of land use on the transformation of the landscape within the unique kettle holes complex in the Myśliborskie Lakeland

Języki publikacji

PL EN

Abstrakty

Większość małych zbiorników wodnych występujących na północy Europy i Ameryki to obiekty, których geneza powiązana jest z procesami recesji lądolodu. Na ich współczesne rozmieszczenie i charakterystyczną budowę mis wpłynęły procesy erozyjne, których intensywność zależała w dużej mierze od sposobu użytkowania zlewni. Na badanym obszarze północnej Polski, będącym fragmentem Pojezierza Myśliborskiego, specyficzne zgrupowania oczek występują zarówno na obszarach gruntów ornych, jak i w rejonach trwale lub przejściowo pokrytych lasem. Fakt ten umożliwił realizację celu, który polegał na wykryciu różnic w tempie zanikania oczek w zależności od pokrycia ich zlewni, a także wskazania odmienności w ukształtowaniu i użytkowaniu pasa bezpośrednio przylegającego do mis kociołków. Stwierdzono m.in., że specyficzne zgrupowanie oczek wiąże się z występującym na tym obszarze zróżnicowaniem rzeźby, a rolnicze użytkowanie terenu przyczyniło się do zaniku prawie połowy istniejących na początku XIX w. obiektów. Wskazano również na rolę drzew w pasie roślinności brzegowej, których obecność utrudniała dotychczas przejęcie mis zbiorników pod użytkowanie rolnicze

The origin of most small water reservoirs in northern Europe and America is related to the processes of ice sheet recession. Their current distribution and the characteristic structure of basins result from erosive processes, the intensity of which is largely dependent on the land use of a given catchment. The analysed area of northern Poland, a fragment of the Myśliborskie Lakeland, is characterised by a specific grouping of kettle holes both in arable lands as well as in areas permanently or temporarily afforested. It was found, among others, that the specific grouping of kettle holes is related to the varied land relief found in this area, and the agricultural use of the land contributed to the disappearance of almost half of the objects which had been present there at the beginning of the 19th century. Also, the role of trees in the waterside vegetation strip was emphasised as their presence has so far hindered the adaptation of kettle holes for agricultural purposes

Słowa kluczowe

krajobraz polodowcowy zarządzanie krajobrazem krajobraz rolniczy ukształtowanie terenu oczka wodne

postglacial area landscape management agricultural landscapes landforms potholes

Wydawca

Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego

Czasopismo

Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego

Rocznik

2021

Tom

nr 45 (1)

Strony

51--68

Opis fizyczny

Bibliogr. 55 poz., ryc., tab. fot.

Twórcy

autor

Pieńkowski Paweł

ppienkowski@zut.edu.pl

West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Poland Department of Environmental Management

https://orcid.org/0000-0002-6782-291X

Bibliografia

1. Bayerl G., 2006: Geschichte der Landnutzung in der Region Barnim–Uckermark – Berlin Brandenburgische Akademie der Wissenschaft (ed.): Materialien der Interdisziplinären Arbeitsgruppe Zukunftsorientierte Nutzung ländlicher Räume – Land Innovation, Nr 12, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Berlin: 56 pp.
2. Berger G., Schönbrodt T., Langer C., Kretschmer H., 1999: Die Agrarlandschaft der Lebusplatte als Lebensraum für Amphibien. RANA 3: 1-19.
3. Biggs J., von Fumetti S., Kelly-Quinn M., 2017: The importance of small waterbodies for biodiversity and ecosystem services: implications for policy makers. Hydrobiologia 793: 3-39.
4. Boix D., Biggs J., Céréghino R., Hull A.P., Kalettka T., Oertli B., 2012: Pond research and management in Europe: “Small is Beautiful”. Hydrobiologia 689: 1-9.
5. Bosiacka B., Pieńkowski P., 2012: Do biogeographic parameters matter? Plant species richness and distribution of macrophytes in relation to area and isolation of ponds in NW Polish agricultural landscape. Hydrobiologia 689: 79-90.
6. Brocx M., Semeniuk V., 2007: Geoheritage and geoconservation – History, definition, scope and scale. Journal of the Royal Society of Western Australia 90: 53-87.
7. Chutkowski K., Olszewski A., 2008: The problem of the genesis and relief of glacial basins: the case of the Ugoszcz-Żałe area, the Dobrzyń Moraine Plateau. Landform Analysis 6: 3-16.
8. Collinson N.H., Biggs J., Corfield A., Hodson M.J., Walker D., Whitfield M., Williams P.J., 1995: Temporary and permanent ponds: an assessment of the effects of drying out on the conservation value of aquatic macroinvertebrate communities 74: 125-133.
9. Ferna E., 2012: Mapping Geosites for Geoheritage Management: A Methodological Proposal for the Park of Picos de Europa (Leon, Spain) 789-806.
10. Frielinghaus M., 1998: Sölle und andere Kleingewässer. Hinweise zur Biotop und Landschaftpflege – Landesumweltamt Brandenburg. Deutscher Verband für Landpflege:1-5.
11. Golus W., Bajkiewicz-Grabowska E., 2017: Water circulation in the moraine ponds of northern Poland. Hydrobiologia 793: 55-65.
12. Götz J., Salcher B., Starnberger R., Krisai R., 2018: Geophysical, topographic and stratigraphic analyses of perialpine kettles and implications for postglacial mire formation. Geografiska Annaler, Series A: Physical Geography 100: 254-271.
13. Gray M., 2019: Geodiversity, geoheritage and geoconservation for society. International Journal of Geoheritage and Parks 7: 226-236.
14. Grunert S., Janke S., 1981: Söle als Dokumente der Eisdynamik. Zeitschrift für angewandte Geologie 27: 26-28.
15. Janssen A., Hunger H., Konold W., Pufal G., Staab M., 2018: Simple pond restoration measures increase dragonfly (Insecta: Odonata) diversity. Biodiversity and Conservation 27: 2311-2328.
16. Jeffries M.J., 2012: Ponds and the importance of their history: An audit of pond numbers, turnover and the relationship between the origins of ponds and their contemporary plant communities in south -east Northumberland, UK. Hydrobiologia 689: 11-21.
17. Johnston C.A., 2013: Wetland losses due to row crop expansion in the dakota prairie pothole region. Wetlands 33: 175-182.
18. Jurczuk S., 1991: Characteristics of transformations of habitat conditions in meadow objects in the province Koszalin and Szczecin (In Polish), IMUZ. ed. Falenty.
19. Kalettka T., 1996: Die Problematik der Solle (Kleinhohlformen) im Jungmoränengebiet Nordostdeutschlands. Naturschutz und Landschaftspflege in Brandenburg 4-14.
20. Kalettka T., Rudat C., 2006: Hydrogeomorphic types of glacially created kettle holes in North-East Germany. Limnologica 36: 54-64.
21. Karasiewicz M.T., Hulisz P., Świtoniak M., 2014: Effect of denudation processes on properties of sediments filling the intra-glacial curvilineations troughs in Zbójno vicinity (Dobrzyń Lakeland) (in Polish with English summary). Landform Analysis 25: 29-42.
22. Kayler Z.E., Badrian M., Frackowski A., Rieckh H., Nitzsche K.N., Kalettka T., Merz C., Gessler A., 2018: Ephemeral kettle hole water and sediment temporal and spatial dynamics within an agricultural catchment. Ecohydrology 11: 1-11.
23. Klafs G., Jeschke L., Schmidt H., 1973: Genese und Systematik wasserfuehrender Ackerhohlformen in den Nordbezirken der DDR. Archiv für Naturschutz und Landschaftsforschung 13: 287-302.
24. Klafs G., Lippert K., 2000: Landschaftselemente Mecklenburg-Vorpommerns im hundertjährigen Vergleich. Teil 1: Ackerkleinhohlformen. Naturschutzarbeit Mecklenburg Vorpommern 43: 58-65.
25. Koprowski J., Łachacz A., Pieńkowski P., Szpigiel M., 2012: Transformations of mid-field wetlands in Dobrzyńskie Lakeland in the light of archival cartographic sources (in Polish with English summary). Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie 12: 123-138.
26. Kozarski S. 1995: Deglaciation of North-Western Poland: Environmental conditions end geosystems transformation (~20 ka 10 ka BP) (in Polish with English summary). Dokum. Geogr. 1.IGiPZ PAN, Poznań: 82 pp.
27. Lesemann J.E., Piotrowski J.A., Wysota W., 2010: “Glacial curvilineations”: New glacial landforms produced by longitudinal vortices in subglacial meltwater flows. Geomorphology 120: 153-161.
28. Lischeid G., Kalettka T., Holländer M., Steidl J., Merz C., Dannowski R., Hohenbrink T., Lehr C., Onandia G., Reverey F., Pätzig M., 2018: Natural ponds in an agricultural landscape: External drivers, internal processes, and the role of the terrestrial-aquatic interface. Limnologica 68: 5-16.
29. Mai A., Bill R., 2011: Analysing kettle holes in Mecklenburg in the last 225 years using an interdisciplinary virtual research laboratory, in: Pillmann, W., Schade, S., Smits, P. (Eds.), Innovations in Sharing Environmental Observations and Information. Shaker Verlag., Aachen: 1-9.
30. Miracle M.R., Oertli B., Céréghino R., Hull A., 2010: Preface: Conservation of European ponds-current knowledge and future needs. Limnetica 29: 1-8.
31. Muižniece E., Soms J., 2015: A geomorphological approach for enhancing environmental management and conservation of landforms as protected nature objects in the Upper Daugava spillway valley, in: Proceedings of the 10th International Scientific and Practical Conference. Volume II. Rozekne, pp. 225-231.
32. Myga-Piątek U., Partyka J., 2003: Ponds of the Kraków-Częstochowa Upland as major element of the landscape – the sketch of the concept of pond revitalization project (in Polish with English summary). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 2: 147-164.
33. Neyen M., 2014: Depositional Characteristics of Glacial Kettle Holes at Kraatz and Rittgarten, NE Brandenburg, Germany. Bachelor of Science (BSc) Thesis University of Potsdam, Institute of Earth- and Environmental Sciences. University of Potsdam, Institute of Earth- and Environmental Sciences, Potsdam: 47 pp.
34. Panagos P., Borrelli P., Poesen J., Ballabio C., Lugato E., Meusburger K., Montanarella L., Alewell C., 2015: The new assessment of soil loss by water erosion in Europe. Environmental Science and Policy 54: 438-447.
35. Pätzig M., Kalettka T., Glemnitz M., Berger G., 2012: Limnologica What governs macrophyte species richness in kettle hole types? A case study from Northeast Germany. Limnologica 42: 340-354.
36. Pérez-Bilbao A., Benetti C.J., Garrido J., 2015: Biodiversity and Conservation of Temporary Ponds — Assessment of the Conservation Status of “Veiga de Ponteliñares”, NW Spain (Natura 2000 Network), Using Freshwater Invertebrates, in: Lo, Y., Blanco, J., Roy, S. (Eds.), Biodiversity in Ecosystems – Linking Structure and Function. InTech, pp. 241-269.
37. Pieńkowski P., 2002: Changes of greenery belts surrounding mid-field water ponds of Myśliborskie Laka Land (in Polish with English summary). Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 226 (90): 195-206.
38. Pieńkowski P., 2003: Analysis of distribution and changes in the occurrence of ponds in the North -West area of Poland (in Polish with English summary) Rozprawy 222. AR w Szczecinie, Szczecin: 120 pp.
39. Pieńkowski P., 2008: Distribution of small, water-filled depressions as a component of the analysis of icesheet retreat dynamics in young glacial areas. Landform Analysis 6: 41-46.
40. Pieńkowski P., Podlasiński M., 2001: Classification and origin of intrafield ponds a case of study of selected objetcts of marginal moraine landscape of Western Pomerania (in Polish with English summary). Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis. Agricultura 221: 223-230.
41. Piotrowski A., Sochan A., 2009: Explanations to the detailed geological map of Poland, 1 : 50 000, Arkusz Trzcińsko Zdrój (345).
42. Premke K., Attermeyer K., Augustin J., Cabezas A., Casper P., Deumlich D., Gelbrecht J., Gerke H.H., Gessler A., Grossart H.P., Hilt S., Hupfer M., Kalettka T., Kayler Z., Lischeid G., Sommer M., Zak D., 2016: The importance of landscape diversity for carbon fluxes at the landscape level: small-scale heterogeneity matters. Wiley Interdisciplinary Reviews: Water 3: 601-617.
43. Przybylska K., 2005: Das sogenannte Neumärkische Landbuch Markgraf Ludwigs des Älteren von 1337. Studien zur territorialen Gliederung und zur Überlieferung” w czasopiśmie „Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands, in: Jaworski, E. (Ed.), Materiały z Sesji Naukowych Organizowanych Przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gorzowie Wlkp. Czerwiec 2003 r., Kwiecień – Maj 2004 r. Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, Gorzów Wielkopolski. doi:10.1080/15533174.2012.740718
44. Rannap R., Lõhmus A., Briggs L., 2009: Restoring ponds for amphibians: A success story. Hydrobiologia 634: 87-95.
45. Ringler A., 1979: Kleinsümpfe und Flurtümpel — auch in Südbayern stark bedroht. Ber. ANL 3: 85-88.
46. Roepke W., 1929: Untersuchungen ueber die Soelle in Mecklenburg. Rostock Mitteilungen der Geographishchen Gesellschaft 18/19: 78-156.
47. Rubbo M.J., Cole J.J., Kiesecker J.M., 2006: Terrestrial Subsidies of Organic Carbon Support Net Ecosystem Production in Temporary Forest Ponds: Evidence from an Ecosystem Experiment. Ecosystems 9: 1170-1176.
48. Savoie P., Lavoie F., D’Amours L., Schroeder W., Kort J., 2010: Harvesting natural willow rings with a bio-baler around Saskatchewan prairie marshes. Can. Biosyst. Eng. 52: 2.1-2.5.
49. Sayer C., Andrews K., Shilland E., Edmonds N., Edmonds-Brown R., Patmore I., Emson D., Axmacher J., 2012: The role of pond management for biodiversity conservation in an agricultural landscape. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems 22: 626-638.
50. Schroeder W., Kort J., Savoie P., 2009: Biomass Harvest from Natural Willow Rings around Prairie Wetlands Biomass Harvest from Natural Willow Rings around Prairie Wetlands. Bioenerg. Res. 2: 99-108.
51. Solon J., Borzykowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W., 2018: Physico-Geographical Mesoregions of Poland: Verification and Adjustment of Boundaries on the Basis of Contemporary Spatial Data. Geographia Polonica 91: 143-170.
52. Ulrich U., Hörmann G., Unger M., Pfannerstill M., Steinmann F., Fohrer N., 2018: Lentic small water bodies: Variability of pesticide transport and transformation patterns. Science of The Total Environment 618: 26-38.
53. van der Meij W.M., Reimann T., Vornehm V.K., Temme A.J.A.M., Wallinga J., van Beek R., Sommer M., 2019: Reconstructing rates and patterns of colluvial soil redistribution in agrarian (hummocky) landscapes. Earth Surface Processes and Landforms 44: 2408-2422.
54. Vasic F., Paul C., Strauss V., Helming K., 2020: Ecosystem services of kettle holes in agricultural landscapes. Can. Biosyst. Eng. 52: 0-12.
55. Volkmann A., 2005: Medieval settlement in New March Province based on Polish and German archaeological research (in Polish with English summary). Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gorzowie Wlkp., Zeszyty Naukowe 2: 59-76.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-48aafd40-ab16-4222-af7a-87baf8ec30f0