Zmienność układu koryt rzecznych w dolinie Narwi na odcinku między Łapami a Żółtkami w II połowie XX wieku

Tobiasz, M.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Zmienność układu koryt rzecznych w dolinie Narwi na odcinku między Łapami a Żółtkami w II połowie XX wieku

Autorzy

Tobiasz M.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

River channel changes in the River Narew valley between Łapy and Żółtki in the second half of the twentieth century

Języki publikacji

Abstrakty

The water conditions in the River Narew valley began to change in the 1970s and 1980s owing to anthropogenic and natural factors. The former included the regulation of a part of the river valley below the village of Rzędziany. As a result of these measures, the river course was shortened and its gradient increased, leading to lower water levels, shortened surface flooding periods and a gradual lowering of the groundwater level in the whole of the valley. In consequence, many active river channels are disappearing due to their overgrowing and silting. The impact of the natural factors is slower and can be observed in the whole of the valley. From 1981 onwards, precipitation levels gradually fell. Mild winters and shorter snow cover periods resulted in reduced spring floodings. The water flow can also be significantly affected by the vegetation. Due to the overgrown banks plants can obstruct the water flow, leading to the damming of the river and consequently to the overgrowing of the river channel or avulsion. The existing vegetation also gradually leads to the narrowing of the river channels. The paper analyses the changes in the river channel network which took place in the River Narew valley between the villages of Łapy and Zółtki in the second half of the 20th century. It also describes how the natural and anthropogenic factors have influenced the channel network and characteristics of the River Narew. The research period covers the years 1966- 1997; the analysis was made using maps of the river channel network. The first map, developed on the basis of a series of panchromatic aerial photographs, shows the situation in 1966, while the second map, prepared on the basis of a spectrozonal orthophotomap, shows the location of the river channels in 1997. These maps were compared to illustrate the extent and directions of the changes that took place in the river channel network in the researched area over the past 31 years. To this end, two differential maps were prepared using ESRI’s ArcGIS 10.0 Two river channel types were distinguished: active and cut off. The first map shows all potential river channel transformations and those channels which did not undergo any changes in the researched area. This helped identify the overall maximum area occupied by the river channels in the period in question and the extent of the unchanged river channels. The second map shows six directions of changes, excluding the channels where no changes could be detected. In 1966 the natural River Narew network was very well developed, with the channels occupying the larger part of the river valley. In 1997 the river channels had changed considerably in comparison to 1966. A part of the researched area lying within the boundaries of the River Narew National Park had a relatively well-developed river channel network, although with a visible increase of cut-off channels. At the same time, in the section below Kurowo, it was found that the number of active channels had decreased, resulting in the dominance of the single-channel system, particularly well visible in the artificially created channel in the vicinity of the village of Rzędziany, reaching as far as the village of Żółtki. Changes in the river channel network could be observed in about 50 per cent of the area of the researched River Narew 16 valley floor. The dominant direction of change (50 per cent) has been the disappearance of active channels, mainly found in the southern part of the area in question. The year 1966 saw many floodings here. In the northern part of the researched area, strong vegetation growth could be observed, which led to the overgrowing of the river channels. The other significant direction of change (observable in 25 per cent of the researched area) has been the transformation of active channels into cutoff ones. Such changes were found mostly in the northern part of the area in question, between the villages of Radule and Żółtki. The third change type, covering about 17 per cent of the researched area, has been the formation of active channels, also found in the northern part of the area in question, in the so-called buffer zone of the Narew National Park. Similar changes were also observed in the vicinity of Waniewo and Radule, with few changes found in the remaining river channel categories. To sum up, it should be concluded that the changes which took place in the area in question were both varied and significant. Most notably, they included the disappearance of active channels in the southern part of the area in question and the transformation of active channels into cut-off ones in the northern part. The extent of the changes was the smallest in the latitudinal section of the valley, between Topilec and Waniewo; this is an area with a well-developed water network, characterised by stable river channels. Since 1996, work has been under way to restore the River Narew valley and recreate the water conditions existing here before the land drain age.

Słowa kluczowe

zmiana układ koryto rzeczne Narew

river channel changes Narew river

Wydawca

Polskie Towarzystwo Geograficzne, Oddział Teledetekcji i Geoinformatyki

Czasopismo

Teledetekcja Środowiska

Rocznik

2012

Tom

T. 47

Strony

15--31

Opis fizyczny

Bibliogr. 66 poz., rys., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Tobiasz M.

tobiasz.marta@wp.pl

Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego

Bibliografia

1. Babiński Z., 1984, Interpretacja zdjęć lotniczych w badaniu dynamiki mezoform korytowych dolnej Wisły, Fotointerpretacja w geografii, T. 17, Uniwersytet Śląski, Katowice, s. 50-58.
2. Banaszuk H., 1996, Paleogeografii a naturalne i antropogeniczne przekształcenia doliny górnej Narwi. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok.
3. Banaszuk H., 1999, Przekształcenia, aktualny stan i potrzeby związane z ochroną mokradeł w Narwiańskim Parku Narodowym. Mat. Sem., nr 43, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 189-196.
4. Banaszuk P., 1996, Siedliska glebotwórcze i gleby w dolinie Górnej Narwi od Suraża do ujścia Biebrzy. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., z. 428, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 39-51.
5. Banaszuk P., Wysocka-Czubaszek A., 2005, Phosphorus Dynamics and fluxes in a lowland river: The Narew Anastomosing River System, NE Poland, T. 25, Ecological Engineering, Białystok, s. 429–441.
6. Baraniecki L., Ruszczycka-Mizera M., 1977, Fotointerpretacja jako metoda badania rozwoju współczesnych procesów dolinnych. Fotointerpretacja w geografii, T.12, nr 160, Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 83-93.
7. Bartoszuk H., 1996, Zbiorowiska roślinne Narwiańskiego Parku Krajobrazowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., z. 428, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 79-95.
8. Bogucka M., 2006, Zmiany koryta Wisły pomiędzy Warszawą a Modlinem na przestrzeni ostatnich 150 lat. [w:] Gierszewski P., Karasiewicz M. T., Idee i praktyczny uniwersalizm geografii, geografia fizyczna, Dokumentacja Geograficzna, nr 32, Polska Akademia Nauk IGiPZ, Warszawa, s. 20-24.
9. Bogucka – Szymalska M., 2010, Dynamika naturalnej i uregulowanej strefy korytowej dolnej Wisły. Maszynopis pracy doktorskiej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski.
10. Churski T., 1973, Zarys geomorfologii bagiennego odcinka doliny Górnej Narwi, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., z. 134, Warszawa, s. 11-30.
11. Ciołkosz A., Miszalski J., Olędzki J.R., 1999, Interpretacja zdjęć lotniczych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
12. Dąbkowski S.L., Dembek W., Piórkowski H., Oświecimska-Piasko Z., Szewczyk M., 2000, Notes on wetland restoration problems in the Narew River valley, nr 4, Journal of Water and Land Development, s. 33-53.
13. Dynowska I.,1971, Typy reżimów rzecznych w Polsce, Zeszyty Naukowe UJ, CCLXVIII, z. 28, Prace Geograficzne, Kraków.
14. Dziejma C., Wołkowycki D., 2004; Flora roślin naczyniowych Narwiańskiego parku Narodowego [w:] Banaszuk H. (red.), Przyroda Podlasia Narwiański Park Narodowy, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 195 – 207.
15. Evans J. E., Huxley J.M., Vincent R.K., 2007, Upstream channel changes following dam construction and removal using a GIS/remote sensing approach, T. 43, z.3 Journal of the American Water Resources Association, s. 683-698.
16. Florek W., 1983, Zastosowanie zdjęć lotniczych w badaniach den dolin rzecznych (na przykładzie dolnego Bobru), Fotointerpretacja w geografii, T. 16, Uniwersytet Śląski, Katowice, s. 22-33.
17. Forysiak J., 2010, Zastosowanie analizy zdjęć lotniczych do rekonstrukcji układu wielokorytowego środkowej Warty, T. 13, Landform Analysis, s. 13–18.
18. Ghoshal S., James L. A, Singer M. B., Aalto R., 2010, Channel and Floodplain Change Analysis over a 100-Year Period: Lower Yuba River California, T. 2, Remote Sensing, s. 1797-1825.
19. Grabińska B., Koc J., 2005, Wpływ chronionego (naturalnego) koryta górnej Narwi na jakość jej wód, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., z. 506, Warszawa, s. 181-187.
20. Gradziński R., Baryła J., Dotor M., Gmur D., Gradziński M., Kędzior A., Paszkowski M., Soja R., Zieliński T., Żurek S., 2000, Anastomozing system of the upper Narew River (NE Poland), nr 70, Annales Societatis Geologorum Poloniae, s. 219-229.
21. Gradziński R., 2001, Narew – rzeka anastomozująca, Narwiański Park Narodowy Narwiańskie Echa, Kurowo.
22. Gradziński R., Baryła J., Dotor M., Gmur D., Gradziński M., Kędzior A., Paszkowski M., Soja R., Zieliński T., Żurek S., 2003, Vegetation-controlled modern anastomosing system of the upper Narew River (NE Poland) and its sediments, nr 157, Sedimentary Geology, s. 253–276.
23. Gradziński R., 2004, Anastomozujący system Narwi na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego, [w:] Banaszuk H. (red.), Przyroda Podlasia Narwiański Park Narodowy, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok. Gromiec M. (red.), 2006, Zastosowanie GIS w meteorologii i gospodarce wodnej, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
24. Hooke J.M., 2007, Spatial variability, mechanisms and propagation of change in an active meandering river, T. 84, z. 3-4, Geomorphology, s. 277–296.
25. Jędryka E., Smoluchowska A., 1996, Rozrząd wody na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., z. 428, Falenty, s. 167-182.
26. Koc L., 1972, Zmiany koryta Wisły w XIX i XX wieku miedzy Płockiem a Toruniem, T. 44, z. 4, Przegląd Geograficzny, s. 703–719.
27. Kondracki J., 1994, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
28. Kowalewski Z., Ślesicka A., Mioduszewski W., 1997, Stany wód gruntowych w dolinie Narwi pomiędzy starorzeczami w świetle pomiarów terenowych i badań modelowych, Woda jako czynnik warunkujący wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój wsi i rolnictwa, konferencja naukowo-techniczna, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 237-244.
29. Kummu M., Lu X.X., Rasphone A., Sarkkula J., Koponen J., 2008, Riverbank changes along the Mekong River: Remote sensing detection in the Vientiane-Nong Khai area, T. 186, z. 1, Quaternary International, s. 100-112.
30. Makaske B., 2000, Anastomosing rivers: a review of their classification, origin and sedimentary products, nr. 53, Earth-Science Reviews, Utrecht, s. 149–196.
31. Mapa topograficzna 1:25 000, arkusz 245.14 Choroszcz, układ PUWG 1965.
32. Mapa topograficzna 1:25 000, arkusz 245.32 Bokiny, układ PUWG 1965.
33. Mapa topograficzna 1:25 000, arkusz 245.34 Łapy, układ PUWG 1965.
34. Mapa turystyczna Narwiański Park Narodowy i okolice, skala 1:50 000, Agencja “TD”.
35. Mioduszewski W., 1996, Gospodarka wodna elementem zrównoważonego rozwoju obszarów rolniczych w dorzeczu górnej Narwi. [w:] Wrzosek S., Mechanizmy i uwarunkowania ekorozwoju, interdyscyplinarna konferencja naukowa, T. 2, Politechnika Białostocka. Katedra Ekonomiki i Zarządzania Ochroną Środowiska, Białystok, s. 127-138.
36. Mioduszewski W., 1999, Koncepcja renaturyzacji doliny Narwi a odcinku Żółtki-Rzędziany, Mat. Sem. nr 43, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 197-204.
37. Mioduszewski W. (red.), 2002, Gospodarowanie wodą w lęgowej dolinie Górnej Narwi, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty.
38. Mioduszewski W., Gajewski G., Biesiada M., 2004, Zróżnicowanie stosunków wodnych w dolinie Narwi w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego, Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, T. 4, z. 2a, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 39-50.
39. Narwiański Park Narodowy przewodnik. Szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjne, przyroda, historia, 2010, Fundacja Sąsiedzi, Białystok.
40. Olędzki J. R., 1994, Water relations in the middle Narew valley, Miscellanea Geographica, T. 6, Uniwersytet Warszawski, Warszawa, s. 49-55.
41. Olędzki J.R., 2007, Regiony geograficzne Polski, T. 38, Klub Teledetekcji Środowiska Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Warszawa.
42. Ollero A., 2010, Channel changes and floodplain management in the meandering middle Ebro River Spain, T. 117, z. 3-4, Geomorphology, s. 247–260.
43. Plit J., 2010, Zmiany koryta Niemna w ciągu 200 lat (na odcinku od hożej do Mielnika), Krajobrazy kulturowe dolin rzecznych. Potencjał i wykorzystanie, nr 13, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Sosnowiec.
44. Próchnicki P., 2004a, Ekspansja trzciny pospolitej w świetle analizy zdjęć lotniczych, [w:] Banaszuk H. (red.), Przyroda Podlasia Narwiański Park Narodowy, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 247-261.
45. Próchnicki P., 2004b, Sieć rzeczna Narwi i jej przekształcenia, [w:] Banaszuk H. (red.), Przyroda Podlasia Narwiański Park Narodowy, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 114 – 121.
46. Rocznik Hydrologiczny Wód Powierzchniowych, Dorzecze Wisły i rzeki Przymorza na wschód od Wisły, 1969, Państwowy Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny 1966, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
47. Rose de R.C, Basher L. R., 2011, Measurement of river bank and cliff erosion from sequential LIDAR and historical aerial photography, T. 126, z. 1-2, Geomorphology, s. 132–147.
48. Śmielak Ł., 2008, Charakterystyka zmian przebiegu koryta rzeki Słupi w granicach miasta Słupsk – ujęcie historyczne przy wykorzystaniu narzędzi GIS, Problemy Ekologii Krajobrazu, T.22, Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu, s. 279–284.
49. Staniaszek J., 1999, Społeczno-gospodarcze oraz prawne uwarunkowania renaturalizacji terenów bagiennych na przykładzie regionu górnej Narwi, Mat. Sem. nr 43, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 127-134.
50. Szewczyk M., Oświecimska-Piasko Z., Dembek W., Siedlecki T., 2003, Gatunki, zbiorowiska roślinne i siedliska decydujące o różnorodności biologicznej doliny górnej Narwi, Woda-Środowisko -Obszary Wiejskie, T. 3, z. 1, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 89-106.
51. Szewczyk M., 2004, Zbiorowiska roślinne nieleśne, [w:] Banaszuk H. (red.), Przyroda Podlasia Narwiański Park Narodowy, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, s. 221-245.
52. Tablice Geograficzne, praca zbiorowa (red.) Mizerski W., Żukowski J., 2001, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa.
53. Teisseyre A.K., 1992, Rzeki anastomozujące – procesy i model sedymentacji, Przegląd Geologiczny, nr 4, s. 241–248.
54. Trafas K., 1968, Rekonstrukcja starych koryt rzecznych na podstawie zdjęć lotniczych, T. 6, Fotointerpretacja w geografii, Warszawa, s. 34-38.
55. Trafas K., 1975, Zmiany biegu koryta Wisły na wschód od Krakowa w świetle map archiwalnych i fotointerpretacji, Zeszyty Naukowe UJ, z. 40, Prace Geograficzne, Kraków, s. 703-117.
56. Trafas K., 1977, Rekonstrukcja zmian biegu koryta Wisły na podstawie zdjęć lotniczych, Fotointerpretacja w geografii, T. 10, Instytut Geografii Uniwersytetu M. Kopernika Komisja Fotointerpretacji Polskie Towarzystwo Geograficzne, Toruń, s. 29-39.
57. Werner P., 2004, Wprowadzenie do systemów geoinformacyjnych, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
58. Woś A., 1999, Klimat Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
59. Woś A., 1996, Struktura sezonowa klimatu Polski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
60. Zagajewski B., 2002. Maszynopis pracy doktorskiej, Zastosowanie geoinformacji w badaniach wpływu abiotycznych komponentów środowiska na rozmieszczenie roślinności w Narwiańskim Parku Narodowym i jego otulinie, Warszawa,.
61. Zawiejska J., Wyżga B., 2008, Transformacja koryta Dunajca w XX wieku jako wynik ingerencji człowieka i zmian środowiskowych w zlewni. [w:] Wyżga B. (red.) Stan środowiska rzek południowej Polski i możliwości jego poprawy – wybrane aspekty, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
62. Yang X., Damen M. C. J., Zuidam van R. A., 1999, Satellite remote sensing and GIS for the analysis of channel migration changes in the active Yellow River Delta, China, T. 1, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, s. 146-157.
63. http://www.npn.pl (stan na 05.03.2012 r.)
64. http://www.tutiempo.net (stan na 12.03.2012 r.)
65. http://www.imgw.pl/wl/internet/zz/klimat/0502_polska.html 66. (stan na 12.03.2012 r.)
66. http://www.ptop.org.pl/dzialania/ochrona/siedliska/163-renaturalizacja-strefy-buforowej-npn.html (stan na 15.04.2012)

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-48a6116c-1f60-46e0-94fc-524af2bdba3a