Niematerialne wartości krajobrazu kulturowego w badaniach historycznych. Przykład granic i przestrzeni

• Autorzy: Jop Robert

Warianty tytułu

EN

Non‐material values of the cultural landscape in historical research as exemplified by boundaries and space

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Krajobrazem kulturowym w nauce historycznej zajmuje się geografia historyczna w ramach nauk pomocniczych historii. Jest on definiowany jako krajobraz, który powstał w wyniku działalności człowieka zmierzającej do zagospodarowania nowo zasiedlanych obszarów. To zagospodarowanie związane jest z osadnictwem pierwotnym i jego stopniowym rozprzestrzenianiem się, wynikającym z rozwoju stosunków społecznych i gospodarczych. Klasyczny model badań uzupełniany jest od lat 70‐tych XX w. o prace, w których krajobraz kulturowy rozpatrywany jest przez szeroki pryzmat społeczny. Istotną rolę w tym nurcie zajmują badania nad przestrzenią oraz granicami. Te dwa elementy krajobrazu kulturowego oraz wytwory człowieka integralnie z nim związane, analizowane są w kontekście uwarunkowań wzorców kultury, urządzeń społecznych, mentalności zbiorowej i jednostkowej. Taki typ badań prowadzi do wniosków o wytwarzaniu przez człowieka dawnych epok wartości niematerialnych związanych z krajobrazem kulturowym. Dotyczą one między innymi waloryzowania całości oraz fragmentów przestrzeni i granic oraz ich fabularyzacji.

EN

In the science of history the cultural landscape is one of landscape types investigated by historical geography as part of the auxiliary sciences of history. It is defined as a landscape formed as a result of human activities aimed at managing newly settled areas. This management is associated with primeval settlement and its gradual expansion resulting from the development of human and economic relations. The classical model of research has been supplemented since 1970s with the studies, in which the cultural landscape is examined through the broad social prism. A significant role in this trend is played by investigations of landscape space and boundaries. The two elements of the cultural landscape as well as human products integrally associated with it are analyzed in the context of determinants of cultural patterns, social facilities, and the collective mind. This type of investigations leads to the conclusion that people of the past era produced immaterial values associated with the cultural landscape. These concern inter alia the evaluation of the whole or parts of space and boundaries and their fictionalization.

Słowa kluczowe

PL

granica; przestrzeń; geografia historyczna; krajobraz kulturowy

EN

border; space; historical geography; cultural landscape

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2011
• Tom: nr 15
• Strony: 91--102
• Opis fizyczny: Bibliogr. 50 poz.

Twórcy

autor

Jop Robert

• Uniwersytet Marii Curie‐Skłodowskiej, Instytut Historii, Lublin, Polska

Bibliografia

• Adamowski J., 1999: Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 137-145.
• Arnold S., 1951: Geografia historyczna Polski, PWN, Warszawa, s. 25-27.
• Banaszkiewicz J., 1979: Fabularyzacja przestrzeni. Średniowieczny przykład granic, [w:] Kwartalnik Historyczny, t. 86, z. 2, s. 987-999.
• Banaszkiewicz J., 1981: Usque in hodiernum diem. Średniowieczne znaki pamięci, [w:] Przegląd Historyczny, t. 72, z. 2, s. 229-238.
• Bujak F., 2001: Studia nad osadnictwem Małopolski, Wydawnictwo PTPN, Poznań, wyd. II, s. 147, przyp. 153.
• Bystroń J. S., 1980: Tematy, które mi odradzano. Pisma etnograficzne rozproszone, opr. L. Stomma, PIW, Warszawa, s. 221-234.
• Czarnowski S., 1956: Podział przestrzeni i jej rozgraniczenie w religii i magii. [w:] Dzieła, opr. N. Assonodobraj, S. Ossowski, PIW, Warszawa, t. III, s. 221-236.
• Dąbkowski P., 1910: Prawo polskie prywatne, t. 2, Lwów, s. 43.
• Drob J. A., 1998: Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, s. 180-181, 194-195.
• Dunin-Wąsowicz T., 1970: Lapides terminales na Śląsku w XIII wieku. [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 18, s. 3-25.
• Eliade M., 1999: Sacrum i profanum, Wydawnictwo KR, Warszawa, s. 15-40.
• Galas P., 1956: Granice darowizny książęcej z roku 1262 w świetle nazw miejscowych. [w:] Onomastica, R. II, s. 137-154.
• Goliński M., 1996: Cechy a wspólnoty sąsiedzkie w średniowiecznych miastach śląskich (na przykładzie rzemiosł włókienniczych). [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 93-109.
• Grabski W., 1956: Słup graniczny z XV wieku w Biskupicach Radłowskich. [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. IV, nr 4, s. 705-706.
• Guriewicz A., 1976: Kategorie kultury średniowiecznej, PIW, Warszawa, s. 29.
• Hejnosz W., Seweryn T., 1964: Granica. [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. II, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław, s. 151.
• Hensel W., 1982: Archeologia prawna Polski, PWN, Warszawa, s. 74-82, 86-89, 104.
• Hube R., 1905: Prawo polskie w wieku trzynastym. [w:] Pisma, t. 2, Warszawa. Janko z Czarnkowa, 1996: ,,Kronika Janka z Czarnkowa”, Universitas, Kraków, wyd. II, s. 68.
• Jop R., 2001: Czas pracy woźnych generalnych z grodów chełmskiego i krasnostawskiego w II połowie XVII wieku. [w:] Rocznik Chełmski, t. 7, s. 95-114.
• Jop R., 2006: Metryki parafii św. Marii Magdaleny w Łęcznej, t. XII, Liber mortuorum 1737-1791, opr. R. Jop, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łęczyńskiej, Łęczna, s. 20, nr 84.
• Jop R., 2010: Kryteria rozmieszczenia pochówków w kościele i na cmentarzu parafialnym w Łęcznej w XVIII wieku. [w:] Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII-XXI wieku, red. D. Chojecki, E. Włodarczyk, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 149-157.
• Kaczmarczyk Z., Sczaniecki M., Weymann S., 1947: ,Statuty Kazimierza Wielkiego, opr. O. Balzer, wyd. Z. Kaczmarczyk, M. Sczaniecki, S. Weymann, Wydawnictwo PTPN, Poznań, s. 264-265, 301.
• Kiersnowski R., 1960: Znaki graniczne w Polsce średniowiecznej. [w:] Archeologia Polski, t. 5, z. 2, s. 257-289.
• Kowalski P., 1994: Granica. Próba uporządkowania kategorii antropologicznych. [w:] Pogranicze jako problem kultury. Materiały konferencji naukowej. Opole 13-14. 12. 1993 r., red. T. Smolińska, [s.n.], Opole, s. 143.
• Kowalski P., 2000: Thetrum świata wszystkiego i poćciwy gospodarz. O wizji świata pewnego siedemnastowiecznego pisarza ziemiańskiego, Wydawnictwo UJ, Kraków, s. 236-285.
• Kutrzeba S., Mańkowski A., 1938: Polskie ustawy wiejskie XV-XVIII w. [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. 11, s. 70, 1551, 178, 344, 384.
• Le Goff J., 1988: Od czasu średniowiecznego do czasu nowożytnego. [w:] Czas w kulturze, red. A. Zajączkowski, PIW, Warszawa, s. 357-374.
• Łaguna S., 1875: O prawie prywatnem Polskiem, Warszawa, s. 1.
• Ługowski J., 1974: Jasia Ługowskiego podróże do szkół w cudzych krajach 1639-1643, opr. K. Muszyńska, PIW, Warszawa, s. 369, 380, 386.
• Łysiak L., 1965: Księga sądowa kresu klimkowskiego 1600-1762, opr. L. Łysiak, Wydawnictwo PAN, Wrocław, nr 1167.
• Łysiak L., 1982: Statauty Kazimierza Wielkiego, cz. III, Statauty wielkopolskie, opr. L. Łysiak, Warszawa, s. 6, 35-36, 63.
• Maciejowski W. A., 1865: Historia prawodawstw słowiańskich, Warszawa.
• Manteuffel T., 1929: Metoda oznaczania granic w geografii historycznej. [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestopięcioletniej działalności naukowej Profesora Marcelego Handelsmana, Warszawa, s. 221-222.
• Matuszewski J., 1959: Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. J. Matuszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Warszawa, art. 19, pkt. 1; art. 27, pkt. 1.
• Mączak A., 1998: Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku, Novus Orbis, Gdańsk, s. 85, 169-173.
• Myśliwski G., 1994: Powstanie i rozwój granicy liniowej na Mazowszu (XII-poł. XVI w.). [w:] Kwartalnik Historyczny, t. 101, z. 3, s. 3-24.
• Myśliwski G., 1999: Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni, Krupski i Ska, Warszawa, s. 23.
• Piechotkowie M. i A.: Skupiska żydowskie w strukturze przestrzennej miast dawnej Rzeczypospolitej. [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 171-195.
• Podwińska Z., 1971: Zmiany form osadnictwa wiejskiego na ziemiach polskich we wcześniejszym średniowieczu. Źreb, wieś, Opole, Wydawnictwo PAN, Wrocław, s. 204-219.
• Podwińska Z., 1977: Ujazd. [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t. VI, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław, s. 251.
• Szymański J., 1965: W sprawie badań nad średniowiecznymi granicami w Karpatach polskich, [w:] Acta Archeologica Carpathica, t. 7, s. 35-68.
• Rymaszewski Z., 1978: Granicierum perequitatio w polskim prawie ziemskim. [w:] Czasopismo Prawno Historyczne, t. 30, z. 1, s. 41-64.
• Szymański J., 2002: Nauki pomocnicze historii, PWN, Warszawa, s. 207-220.
• Thietmar, 2002: Kronika Thietmara, tłum. M. Z. Jedlicki, Universitas, Kraków, s. 58, 174-175.
• Tyszka P., 1995a: O metodzie badań nad średniowiecznymi granicami lokalnymi, [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 43, nr 4, s. 423-431.
• Tyszka P., 1995b: Postrzeganie granicy w średniowieczu. [w:] Kultura i Społeczeństwo, t. 39, nr 1, s. 105-117.
• Waza, 1977: Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624-1625 w świetle ówczesnych relacji, opr. A. Przyboś, Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 70, 71, 72, 73, 75, 90, 91, 95.
• Wiesiołowski J., 1982: Socjotopografia późnośredniowiecznego Poznania, Wydawnictwo PTPN, Warszawa, s. 166 i nast.
• Wrocławski K., 1991: Kategorie centrum i granic w kulturze ludowej. [w:] Pamiętnik Słowiański, t. 11, s. 99-118.
• Yi-Fu Tuan, 1987: Przestrzeń i miejsce, PIW, Warszawa, s. 52.