Baszta Gołębnik w Toruniu jako element średniowiecznych umocnień miasta w świetle wyników badań architektonicznych

Kucharzewska, Joanna

doi:10.48234/WK77TORUN

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Baszta Gołębnik w Toruniu jako element średniowiecznych umocnień miasta w świetle wyników badań architektonicznych

Autorzy

Kucharzewska Joanna

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK77TORUN

Warianty tytułu

Gołębnik Tower in Toruń as an element of the city’s medieval fortifications in the light of the results of an architectural investigation

Języki publikacji

PL EN

Abstrakty

Średniowieczna baszta, która nazwę „Gołębnik” zyskała dopiero w XIX w., nie była przedmiotem osobnych opracowań naukowych. W wyniku badań architektonicznych ustalono, że jej najstarszym fragmentem (z XIII w.) jest ściana północna do wysokości pierwszego piętra, będąca odcinkiem muru obronnego Starego Miasta. Baszta powstała w jednym etapie (w 4. ćw. XIV w.), choć zapewne przy udziale kilku ekip budowlanych. Wyposażono ją w strzelnice, a te, które się zachowały, zostały uczytelnione we wnętrzu (w 2011 r.). Trzy ściany od strony przedmurza dekorowane były ostrołucznymi wnękami, których pola wypełniała dekoracja maswerkowa rytowana i malowana. Forma maswerkowych zdobień odkrytych w blendach wskazuje – na podstawie miejscowych analogii – że one także powstały w 4. ćw. XIV w., czyli w okresie, kiedy miasto konsumowało efekty rozwoju gospodarczego, odzwierciedlającego się także we wzroście aktywności budowlanej.

The medieval tower, which was named Gołębnik (Eng. dovecote) only in the nineteenth century, has not been the subject of dedicated academic studies. As a result of an architectural investigation, it was concluded that the oldest fragment of the tower (from the thirteenth century) is the northern wall up to the height of the first floor, which is also a section of the defensive wall of the Old Town. The tower was built in one stage (in the fourth quarter of the fourteenth century), most probably with the participation of several construction crews. It was equipped with embrasures, and those that survived were uncovered inside (in 2011). Three walls on the side of the bulwark were decorated with ogival niches, whose fields were filled with engraved and painted tracery decoration. The form of tracery decorations discovered in the blendes indicates—based on local analogies—that they were also created in the fourth quarter of the fourteenth century, i.e., in the period when the city was benefiting from the effects of economic development, which was also reflected in the increase of construction activity.

Słowa kluczowe

Toruń Baszta Gołębnik baszta mury miejskie gotyk architektura obronna

Toruń Gołębnik Tower tower city walls Gothic defensive architecture

Wydawca

Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków

Czasopismo

Wiadomości Konserwatorskie

Rocznik

2024

Tom

Nr 77

Strony

7--23

Opis fizyczny

Bibliogr. 37 fot., rys.

Twórcy

autor

Kucharzewska Joanna

Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

https://orcid.org/0000-0002-4560-5658

Bibliografia

Archiwalia / Archive materials
1. Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta Magistratu Pruskiego za lata 1793–1919, Akta miasta Torunia, sygn. C 8333, 8334, 8336, 8339, 8340, 8343, 8349.
2. Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, Akta budowlane z czasów XX-lecia międzywojennego – sygn. D 2812–2814.
Teksty źródłowe i ikonografia / Source texts and iconography
3. Instytut Sztuki PAN, Warszawa, sygn. 2634.
4. Książnica Miejska w Toruniu, Dział Zbiorów specjalnych, Grafika, Album pocztówek.
5. Muzeum Okręgowe w Toruniu, Album O. Kautscha, nr inwent. MT/HT/I/150.
6. Steinbrecht Otto, Thorn im Mittelalter, Berlin 1885 (litografia Baszty Gołębnik z 1885 r.).
Opracowania / Secondary sources
7. Barański Marek, Baszta Bramy Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim w świetle nowych badań, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2011, nr 30.
8. Bobiński Stanisław, Urbanistyka polskich miast przedlokacyjnych, Warszawa 1975.
9. Borowski Grzegorz, Legendziewicz Andrzej, Mury miejskie w Środzie Śląskiej w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2018, t. 61/2.
10. Czachorowski Antoni, Toruń średniowieczny (do roku 1454), [w:] Toruń dawny i dzisiejszy. Zarys dziejów, red. Marian Biskup, Warszawa–Poznań–Toruń 1983.
11. Gąsiorowscy Maria i Eugeniusz, Toruń, Warszawa 1963.
12. Gąsiorowski Eugeniusz, Średniowieczne obwarowania Torunia, Toruń 2007.
13. Jasiński Tomasz, Początki Torunia na tle osadnictwa średniowiecznego, „Zapiski Historyczne” 1981, t. 46, z. 4.
14. Jasiński Tomasz, Toruń XIII–XIV wieku – lokacja miast toruńskich i początki ich rozwoju (1231–1350), [w:] Historia Torunia, t. 1: W czasach średniowiecza (do roku 1454), Toruń 1999.
15. Jasiński Tomasz, Z zagadnień topografii społecznej średniowiecznego Torunia (część I – Stare Miasto), „Zapiski Historyczne” 1983, t. 48, z. 3.
16. Kurkowski Michał, Ryty i malowany maswerk w dekoracjach elewacji kościoła Świętojańskiego w Toruniu, [w:] Opus Temporis toruńskiej katedry. Historia najnowsza. Prace Konserwatorskie i restauratorskie w latach 2000–2013, red. Katarzyna Kluczwajd, Marek Rumiński, Toruń 2013.
17. Kurkowski Michał, Pilecka Elżbieta, Poksińska Maria, Dekoracje maswerkowe szczytu prezbiterium kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2014, t. 45.
18. Lasota Czesław, Legendziewicz Andrzej, Średniowieczne fortyfikacje Namysłowa w świetle badań architektoniczno-archeologicznych, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2018, t. 61/2.
19. Legendziewicz Andrzej, Architektura bram miejskich Głogówka od XIV do XX wieku, „Kwartalnik Opolski” 2018, nr 4.
20. Legendziewicz Andrzej, Wieża bramna Zamku Górnego w Opolu, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 60.
21. Mikulski Krzysztof, Problem tzw. „wyspy toruńskiej” w świetle źródeł podatkowych z końca XIV i pierwszej połowy XV wieku, „Zapiski Historyczne” 1996, t. 61, z. 1.
22. Mikulski Krzysztof, Przestrzeń i społeczeństwo Torunia od końca XIV do początku XVIII wieku, Toruń 1999.
23. Nawrocki Zbigniew, Układ przestrzenny trzynastowiecznego Torunia, [w:] Sztuka Torunia i ziemi chełmińskiej 1233–1813, red. Józef Poklewski, Warszawa 1986.
24. Pilecka Elżbieta, Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu w okresie średniowiecza jako wizualizacja świadomości społecznej, [w:] Dzieje i skarby kościoła Świętojańskiego w Toruniu, red. Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak, Toruń 2002.
25. Pilecka Elżbieta, Kurkowski Michał, „Tutaj przeszłość wrzeźbiła się w kamień” – o rytach i malowanych dekoracjach maswerkowych średniowiecznych budowli Torunia, „Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2013, t. 44.
26. Prarat Maciej, Jesionowski Bernard, Najstarsze dzieje budowlane Wieży Kleszej na Zamku Wysokim w Malborku oraz prowadzone tam prace konserwatorskie w XIX w. w świetle wyników badań architektonicznych (cz. 1), „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2018a, nr 54.
27. Prarat Maciej, Jesionowski Bernard, Najstarsze dzieje budowlane Wieży Kleszej na Zamku Wysokim w Malborku oraz prowadzone tam prace konserwatorskie w XIX w. w świetle wyników badań architektonicznych (cz. 2), „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2018b, nr 55.
28. Prarat Maciej, Schaaf Ulrich, Wieża Ratusza Staromiejskiego w Toruniu. Historia budowlana od XIII do XXI wieku w świetle badań architektonicznych, Toruń 2022.
29. Stankiewicz Jerzy, Twierdza Toruń cz. 1, „Zapiski Historyczne” 1972, t. 37, z. 4.
30. Stankiewicz Jerzy, Twierdza Toruń cz. 2, „Zapiski Historyczne” 1973, t. 38, z. 1.
31. Tandecki Janusz, Wstęp, [w:] Atlas historycznych miast polskich, t. 1: Prusy Królewskie i Warmia, z. 2: Toruń, oprac. Janusz Tandecki, Zenon Kozieł, Toruń 1995.
32. Tomczak Edward, Twierdza Toruń w średniowieczu, „Rocznik Toruński” 1971, t. 5. Toruń. Miasto i ludzie na dawnej fotografii (do 1939 roku), red. Marian Arszyński, Tadeusz Zakrzewski, Toruń 1998.
33. Zobolewicz Jan, Rozplanowanie Starego Miasta, „Rocznik Toruński” 1975, t. 10.
Dokumentacje konserwatorskie / Conservation documentations
34. Dokumentacja prac konserwatorskich przeprowadzonych na elewacjach Baszty Gołębnik przy ulicy Bankowej 8 w Toruniu, wyk. firma Relief s. c., Toruń 2003, archiwum MKZ w Toruniu.
35. Kucharzewska Joanna, Dokumentacja konserwatorska powykonawcza – Baszta Gołębnik w Toruniu, Toruń 2011, archiwum MKZ w Toruniu.
36. Kucharzewska Joanna, Dąbrowski Piotr, Dokumentacja konserwatorska: Rozwarstwienia chronologiczne murów Baszty „Gołębnik” w Toruniu, Toruń 2007, archiwum MKZ w Toruniu.
Źródła elektroniczne / Electronic sources
37. https://toruntour.pl/5030/epitafium-neisserow-torun (dostęp: 30 VI 2023).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-488b5823-5bb1-4ed0-a42e-719ec3b91ab3