Geotouristic values of the Gorce National Park and its surroundings (The Outer Carpathians, Poland)

Szczęch, M.; Cieszkowski, M.; Chodyń, R.; Loch, J.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Geotouristic values of the Gorce National Park and its surroundings (The Outer Carpathians, Poland)

Autorzy

Szczęch M. , Cieszkowski M. , Chodyń R. , Loch J.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Geoturystyczne walory Gorczańskiego Parku Narodowego i jego otoczenia (Karpaty Zewnętrzne, Polska)

Języki publikacji

Abstrakty

The Gorce Mountains are a picturesque range in the Polish sector of the Outer Carpathians. They are built with turbiditic deposits, representing sedimentary successions of the Krynica and Bystrica Subunits of the Magura Nappe, Late Cretaceous- Paleogene in age. In the Gorce Mts. the majority of lithostratigraphic divisions representing discussed subunits are very well exposed in numerous outcrops. The deposits of the Magura Nappe are folded, locally thrust, and cut by the strike-slip and oblique fault system. This nappe in the Gorce Mts. covers tectonically units of the Foremagura Group of Nappes, which crop out in two tectonic windows. From Rabka-Zdrój and Szczawa mineral waters are well known. Morphology of the Gorces Mts. is varied. A lot of rock tors occur there, as well as landslides, often extensive. Good localizations, varied geology, great land relief and rich live nature, as well as the highlander culture and monuments make the Gorce Mts. an area of high geotouristic potential.

Gorce są malowniczym pasmem w polskiej części Zachodnich Karpat Zewnętrznych. Są one zbudowane z turbidytowych, późnokredowo-paleogeńskich utworów reprezentujących osadowe sukcesje krynickiej i bystrzyckiej podjednostki płaszczowiny magurskiej. W Gorcach większość wydzieleń litostratygraficznych reprezentujących wspomniane podjednostki jest bardzo dobrze eksponowana w licznych odsłonięciach. Utwory płaszczowiny magurskiej są sfałdowane, lokalnie złuskowane i pocięte systemem poprzecznych i ukośnych uskoków. Płaszczowina magurska w Gorcach przykrywa tektonicznie jednostki przedmagurskiej grupy płaszczowin, które odsłaniają się w dwu tektonicznych oknach. W Rabce-Zdroju i w Szczawie wykorzystywane są wody mineralne. Rzeźba Gorców jest zróżnicowana. Występują tu liczne skałki oraz osuwiska, często rozległe. Dogodna lokalizacja, interesująca budowa geologiczna, wspaniała rzeźba tego pasma, bogata fauna i fora oraz dziedzictwo kulturalne miejscowej ludności wpływają na duży potencjał geoturystyczny Gorców.

Słowa kluczowe

Outer West Carpathians Magura Nappe Gorce Mts. geology geomorphology geotourism

Zachodnie Karpaty Zewnętrzne płaszczowina magurska Gorce budowa geologiczna geomorfologia geoturystyka

Wydawca

Wydawnictwa AGH
Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica

Czasopismo

Geotourism / Geoturystyka

Rocznik

2016

Tom

nr 1-2

Strony

27--44

Opis fizyczny

Bibliogr. 76 poz., rys., zdj.

Twórcy

autor

Szczęch M.

mateusz.szczech@uj.edu.pl

Jagiellonian University, Institute of Geological Sciences, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków

autor

Cieszkowski M.

marek.cieszkowski@uj.edu.pl

Jagiellonian University, Institute of Geological Sciences, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków

autor

Chodyń R.

rafal.chodyn@uj.edu.pl

Jagiellonian University, Institute of Geological Sciences, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków

autor

Loch J.

jan.loch@gorce.pn.pl

Gorce National Park, Poręba Wielka 590, 34-735 Niedźwiedź

Bibliografia

1. Alexandrowicz Z., 1970. Skałki piaskowcowe w okolicy Ciężkowic nad Białą. Ochrona Przyrody, 35: 281–335.
2. Alexandrowicz Z., 1978. Skałki piaskowcowe zachodnich Karpat fliszowych. Prace Geologiczne PAN, 113: 7−87.
3. Alexandrowicz Z., 1982. Skałki piaskowcowe Gorczańskiego Parku Narodowego i jego otoczenia. Ochrona Przyrody, 44: 293−316.
4. Balon J., German K., Kozak J., Malara H., Widacki W., Ziaja W., 1995. Regiony fizycznogeograficzne. In: Warszyńska J. (ed.), Karpaty Polskie: przyroda, człowiek i jego działalność. Kraków, 117−130.
5. Barmuta M., 2011. Geoturism during excursion to the northeasern part of the Gorce National Park. Geoturism/Geoturystyka, 26–27: 51−64.
6. Baumgart-Kotarba M., 1974. Rozwój grzbietów górskich w Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne Instytutu Geografii PAN, 106: 1−133.
7. Bąk K., Oszczypko N., 2000. Late Albian and Cenomanian redeposited foraminifera from Late Cretaceous-Paleocene deposits of the Rača Subunit (Magura Nappe, Polish Western Carpathians) and their paleogeographical significance. Geologica Carpathica, 51: 371−382.
8. Birkenmajer K., Oszczypko N., 1989. Cretaceous and Palaeogene lithostratigraphic units of the Magura Nappe, Krynica Subunit, Carpathians. Annales Societatis Geologorum Pololoniae, 59: 145–181.
9. Burtan J., Łydka K., 1978. On metamorphic tectonites of the Magura nappe in the Polish Flysch Carpathians. Bulletin de L’Academie Polonaise des Sciences Série des Sciences de la Terre, 26: 95−101.
10. Burtan J., Paul Z., Watycha L., 1976. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50000. Arkusz Mszana Górna (1033). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
11. Burtan J., Paul Z., Watycha L., 1978. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 5000, Arkusz Mszana Górna (1033). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 1–68.
12. Burtan J., Cieszkowski M., Paul Z., 1992a. Płaszczowina magurska na obrzeżeniu okna tektonicznego Mszany Dolnej. In: Zuchiewicz W., Oszczypko N. (eds), Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Koninki, 17–19 września 1992. ING PAN, Kraków: 65−68.
13. Burtan J., Cieszkowski M., Paul Z., Wieser T., 1992b. A.2.1. Koninki. Stratygrafia utworów kredy płaszczowiny magurskiej na południowym obrzeżeniu okna tektonicznego Mszany Dolnej. Przejawy mineralizacji miedziowej. In: Zuchiewicz W., Oszczypko N. (eds), Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Koninki, 17–19 września 1992. ING PAN, Kraków: 68−74.
14. Burtan J., Cieszkowski M., Paul Z., 1992c. Litologia, stratygrafia i deformacje synsedymentacyjne warstw z Poręby Wielkiej. In: Zuchiewicz W., Oszczypko N. (eds), Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Koninki, 17–19 września 1992. ING PAN, Kraków: 74−76.
15. Burtan J., Cieszkowski M., Mastella L., Paul Z. 1992d. A.2.3. Niedźwiedź – Konina. Okno tektoniczne Mszany Dolnej. In: Zuchiewicz W., Oszczypko N. (eds), Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Koninki, 17–19 września 1992. ING PAN Kraków: 76−88.
16. Chodyń R., Szczęch M., 2014. Plan ochrony Gorczańskiego Parku Narodowego i plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 PLH 120018 Ostoja Gorczańska. Operat ochrony zasobów i walorów przyrody nieożywionej i gleb (dokończenie) – manuskrypt. Gorczański Park Narodowy. Poręba Wielka 2013/2014.
17. Chowaniec J., Poprawa D., Witek K., 2001. Występowanie wód termalnych w polskiej części Karpat. Przegląd Geologiczny, 49: 728−742.
18. Chrząstowski J., 1971. Wody mineralne Szczawy na tle budowy geologicznej. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 9: 99−136.
19. Cieszkowski M., 2003. The Outer Carpathians Thrustbelt. Part 3. In: Golonka J., Lewandowski M. (eds), Geology, Geophysics, Geothermics and Deep Structure of the West Carpathians and their Basement. International Workshop, Zakopane, Poland, August 31–September 5. Publications of the Institute of Geophysics, Polish Academy of Sciences. Monographic volume M-28 (363), Warszawa, 107−110.
20. Cieszkowski M., 2004. Budowa geologiczna Gorców. In: Luboński P. (ed.), Gorce. Przewodnik dla prawdziwego turysty. Oficyna Wydawnicza Rewasz, Pruszków: 141−147.
21. Cieszkowski M., 2005. Geotouristic atractions of the Gorce Mts., Outer Carpathians. Poland. In: Doktor M., Waśkowska A. (eds), „Geoturism – new dimensions in XXI Century tourism and chances for future developemenrt”, 2nd International Conference GEOTUR 2005, 22–24 September 2005, Kraków, Poland: 19−20.
22. Cieszkowski M., 2006a. Budowa geologiczna i rzeźba terenu. In: Różański W. (ed.), Gorczański Park Narodowy – 25 lat ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Gorców. Gorczański Park Narodowy, Poręba Wielka: 38−49.
23. Cieszkowski M., 2006b. Geologiczne walory naukowe Gorczańskiego Parku Narodowego i jego otoczenia. (English summary: Scientific geological atractions of the Gorce National Park and its surroundings). Ochrona Beskidów Zachodnich, GPN Poręba Wielka, 1: 45−57.
24. Cieszkowski M., 2006c. Stop 2. Chabówka: Structures of the Flysch Carpathians between Nowy Targ and Rabka. Proceedings of the 4th Meeting of the Cental European Tectonic Studies Group / 11th Meeting of the Czech Tectonic Studies Group / 7th Carpathian tectonic Workshop, Zakopane, Poland, April 19–22, 2006. Geolines, 20: 173−176.
25. Cieszkowki M., Olszewska B., 1986. Malcov beds in Magura nappe near Nowy Targ, Outer Carpathians, Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 56: 53−71.
26. Cieszkowski M., Sikora W., 1975. Geologiczne wyniki otworu Obidowa IG1. Kwartalnik Geologiczny, 19: 441−442.
27. Cieszkowski M., Wieser T., 1979. Konkrecje rodochrozytowe z birnesytem w eoceńskich łupkach pstrych z Chabówki. Sprawozdania z posiedzeń naukowych Instytutu Geologicznego. Kwartalnik Geologiczny, 23: 497−498.
28. Cieszkowski M., Ślączka A., Wdowiarz S., 1985. New data on structure of the Flysch Carpathians. Przegląd Geologiczny, 6, 313–333.
29. Cieszkowski M., Oszczypko N., Zuchiewicz W., 1987. Late Cretaceous submarine slump in the Inoceramian beds of the Magura Nappe at Szczawa, Polish West Carpathians. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 57: 189−201.
30. Cieszkowski M., Oszczypko N., Zuchiewicz W., 1989. Upper Cretaceous siliciclastic-carbonate turbidites at Szczawa, Magura Nappe, West Carpathians, Poland. Bulletin of Polish Academy of Sciences, Earth Sciences, 37: 231−245.
31. Cieszkowski M., Oszczypko N., Zuchiewicz W., Uchman A., 1992. Stratygrafia, sedymentologia i tektonika warstw z Kaniny. In: Zuchiewicz W., Oszczypko N. (eds), Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Koninki, 17–19 września 1992. ING PAN, Kraków: 89−94.
32. Cieszkowski M., Zuchiewicz W., Schnabel W., 1998. Sedimentological and Tectonic Features of the Poprad Sandstone Member, Eocene, Magura Nappe: Case Study of the Klikuszowa Qarry, West Carpathians. Bulletin of Polish Academy of Sciences, Earth Sciences, 46: 55−74.
33. Cieszkowski M., Egger H., Oszczypko N., Schnabel W., 1999a. The Zasadne section of the Magura Nappe (Western Outer Carpathians, Poland) and its relation to the Rhenodanubian Flysch (Eastern Alps, Austria). Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 56: 333−336.
34. Cieszkowski M., Kusiak M., Michalik M., Paszkowski M., 1999b. Origin of gold placers in the Polish Carpathian thrust belt (Podhale Region). Geologica Carpathica, 50: 186−186.
35. Cieszkowski M., Golonka J., Krobicki M., Ślączka A., Oszczypko N., Waśkowska A., Wendorff M., 2009. The Northern Carpathian plate tectonic evolutionary stages and origin of olistolithes and olistostromes. Geodinamica Acta, 22: 101−126.
36. Cieszkowski M., Chodyń R., Szczęch M., 2015a. Gorce – góry fliszowe. In: Czarnota P., Stefanik M. (eds), Gorczański Park Narodowy. Przyroda i krajobraz pod ochroną. Gorczański Park Narodowy, Poręba Wielka: 39–51.
37. Cieszkowski M., Chodyń R., Loch J., Szczęch M., 2015b. Geoturystyczne walory Gorczańskiego Parku Narodowego i jego otoczenia (Karpaty Zewnętrzne, Polska). I Międzynarodowa Konferencja Naukowo- -Branżowa „Geoturystyka i turystyka uzdrowiskowa w regionie. Geologia – zdrowie – ekologia”. Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie. Nowy Targ, 17–18 kwiecień 2015 r. http://www. ppwsz.edu.pl/edc_media/Structure/Item-2114/TinyFiles/Cieszkowski-2. pdf (accessed: 20.05.2015).
38. Haczewski G., Szymakowska F., 1984. Znalezisko amonita Saghalinites wrighti Birkelund w kredzie jednostki magurskiej. Kwartalnik Geologiczny, 28: 649−654.
39. Koszarski L., Sikora W., Wdowiarz S., 1974. The Flysch Carpathians. Polish Carpathians. In: Mahel M. (ed.), Tectonics of the Carpathian-Balkan Regions. Geologický Ústav Dionýza Štúra, Bratislava: 180−197.
40. Książkiewicz M., 1958. Osuwiska podmorskie we fliszu karpackim. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 28: 123−158.
41. Książkiewicz M., 1972. Budowa geologiczna Polski, T. IV Tektonika, Cz. 3 Karpaty. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
42. Książkiewicz M., 1977. The Tectonics of the Carpathians. In: Pożaryski W. (ed.), Geology of Poland, vol. 4. Tectonics. The Alpine Tectonic Epoch. Geological Institute, Warsaw: 476−608.
43. Kucharska M., Krawczyk M., Kamiński M., Chowaniec J., 2013. Gorczański Park Narodowy, Mapa geologiczno-turystyczna, skala 1 : 25000. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
44. Margielewski W., Urban J., 2000. Charakterystyka inicjacji ruchów masowych w Karpatach fliszowych na podstawie analiz strukturalnych uwarunkowań rozwoju wybranych jaskiń szczelinowych. Przegląd Geologiczny, 48: 268−275.
45. Margielewski W., Urban J., 2002. Crevice-type caves as initial forms of rock landslide development in the Flysch Carpathians. Geomorphology, 54: 325−338.
46. Mastella L., 1988. Budowa i ewolucja strukturalna okna Tektonicznego Mszany Dolnej, polskie Karpaty Zewnętrzne. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 58: 53−173.
47. Nyka J., 1974. Gorce. Sport i Turystyka, Warszawa.
48. Oszczypko N., 1991. Stratigraphy of the Palaeogene deposits of the Bystrica subunit (Magura Nappe, Polish Outer Carpathians). Bulletin of Polish Academy of Sciences, Earth Sciences, 39: 415−431.
49. Oszczypko N., 1992. Late Cretacous though Paleogene evolution of Magura Besin. Geologica Carpathica, 43: 333−338.
50. Oszczypko N., 2004. Structural position and tectonosedimentary evolution of the Polish Outern Carpatians. Przegląd Geologiczny, 52: 780−791.
51. Oszczypko N., Cieszkowski M., Zuchiewicz W., 1991. Variable Orientation of Folds within Upper Cretaceous-Palaeogene Rocks near Szczawa, Bystrica Subunit, Magura Nappe, West Carpathians. Bulletin of Polish Academy of Sciences, Earth Sciences, 39: 67−84.
52. Oszczypko N., Malata E., Oszczypko-Clowes M., 1999. Revised position and age of deposits on the northern slope of the Gorce Range (Bystrica Subunit, Magura Nappe, Polish Western Carpathians). Slovak Geological Magazine, 5: 235−254.
53. Oszczypko N., Malata E., Bąk K., Kędzierski M., Oszczypko-Clowes M., 2005. Lithostratigraphy and biostratigraphy of the Upper Albian-Lower / Middle Eocene flysch deposits in the Bystrica and Rača subunits of the Magura Nappe (Beskid Wyspowy and Gorce Ranges; Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 75: 27−69.
54. Oszczypko N., Oszczypko-Clowes M., 2006. Rozwój basenu magurskiego. In: Oszczypko N., Uchman A., Malata E. (eds), Rozwój paleotektoniczny basenów Karpat Zewnętrznych i pienińskiego pasa skałkowego, Instytut Nauk Geologicznych UJ, Kraków: 134−164.
55. Oszczypko-Clowes M., Oszczypko N., 2004. The position and age of the youngest deposits in the Mszana Dolna and Szczawa tectonic windows (Magura Nappe, Western Carpathians, Poland). Acta Geologica Polonica, 54: 339−367.
56. Paul C.M., 1868. Die nördliche Arva. Jahrbuch Geologische Reichsanstalt, 18, Wien.
57. Paul Z., 1978. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50.000. Arkusz Łącko (1034). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
58. Paul Z., 1980. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50.000. Arkusz Łącko (1034). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 1−44.
59. Paul Z., Ryłko W., 1987. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50.000. Arkusz Rabka (1032). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1−59.
60. Rajchel L., 2009. Występowanie i wykorzystanie wód chlorkowych Rabki-Zdrój, Geologia, 35: 271−278.
61. Sikora W., Żytko K., 1968. Warunki geologiczne dolin Jaszcze i Jamne w Gorcach. In: Medwecka-Kornaś A. (ed.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach. Studia Naturae. Seria A, 2: 23–38.
62. Starkel L., 1972. Karpaty Zewnętrzne. In: Klimaszewski M. (ed.), Geomorfologia Polski, T. 1. PWN, Warszawa, 52−115.
63. Szczęch M., Czarnota P., 2015. W uroczyskach pośród tajemniczych skał. In: Czarnota P., Loch J., Matysek M., Pierścińska A., Przybyłowicz Ł., Stańko R., Strauchmann E., Szczęch M., Tomasiewicz J., Gorce – europejskie dziedzictwo przyrody. Gorczański Park Narodowy, Poręba Wielka: 72–83.
64. Ślączka A., Kaminski M., 1998. A Guidebook to Excursions in the Polish Flysch Carpathians. Grzybowski Foundation Special Publication, 6. Kraków.
65. Ślączka A., Kruglov S., Golonka J., Oszczypko N., Popadyuk I., 2006. Geology and hydrocarbon resources of the Outer Carpathians Poland, Slovakia, Ukraine, General Geology, In: Golonka J., Picha F. (eds), The Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources. AAPG Memoir, 84: 221−258.
66. Uchman A., Cieszkowski M., 2008a. Stop – Szczawa-Centrum – Grybów Beds (Early Oligocene) and Sub-Cergowa Beds (Early Oligocene): Diplocraterion deep-sea sediments. Post-Congress field trip B – the Carpathian Flysch. In: Pieńkowski G., Uchman A. (eds), Ichnological sites of Poland, the Holly Cross Mountains and the Carpathian Flysch. The Pre-Congres and Post-Congres Field Trip Guide Book. The Second International Congress of Ichnology, Cracow, Poland, August 29 – September 8, 2008. Polish Geological Institute: 110−115.
67. Uchman A., Cieszkowski M., 2008b. Stop 5 Szczawa-Głębieniec – upper part of the Roppianka Formation (Palaeocene): Nereites ichnosubfacies of the Nereites ichnofacies and ichnological evidence of turbiditic sedimentation in shales. In: Pieńkowski G., Uchman A. (eds), Ichnological sites of Poland, the Holly Cross Mountains and the Carpathian Flysch. The Pre-Congres and Post-Congres Field Trip Guide Book. The Second International Congress of Ichnology, Cracow, Poland, August 29 – September 8, 2008. Polish Geological Institute: 115−118.
68. Unrug R., (ed.), 1969. Przewodnik geologiczny po zachodnich Karpatach fliszowych. Wydawnictwa. Geologiczne, Warszawa.
69. Watycha L., 1963. Flisz magurski południowej części Gorców. Przegląd Geologiczny, 6: 371−378.
70. Watycha L., 1966. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000 (bez utworów czwartorzędowych). Arkusz Mszana Górna (M-34-89A), wydanie tymczasowe. Instytut Geologiczny, Warszawa.
71. Watycha L., 1975. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1 : 50 000. Arkusz Nowy Targ (1049). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
72. Watycha L., 1976. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50 000. Arkusza Nowy Targ (1049). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa: 1–101.
73. Zuchiewicz W., 1978. Czwartorzędowe ruchy tektoniczne a rzeźba przełomu Dunajca przez Beskid Sądecki. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 48: 517−531.
74. Zuchiewicz W., 1995. Selected aspects of neotectonics of the Polish Carpathians. Folia Quaternaria, 66: 145−204.
75. Zuchiewicz W., 2010. Neotektonika Karpat polskich i zapadliska przedkarpackiego. Wydawnictwa AGH, Kraków.
76. Zuchiewicz W., Oszczypko N. (eds), 1992. Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Koninki, 17–19 września 1992. ING PAN, Kraków.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-47f17844-6014-4731-b19d-623b6123e79d